بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون -تاکنون به این مساله فکر کرده‌اید تغییرات اقلیمی می‌تواند چه تاثیری روی گونه‌های مختلف جانوری یا گیاهی داشته باشد؟ دانشمندان می‌گویند اگر ما انسان‌ها میزان تولید و انتشار دی‌اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه‌ای را کاهش ندهیم و درجه حرارت جهانی بیش از ۵/۴ درجه سانتیگراد افزایش پیدا کند، آن گاه تا سال ۲۱۰۰ میلادی بیش از نیمی از حیوانات و گیاهان در برخی از غنی‌ترین اکوسیستم‌های جهان برای همیشه منقرض خواهند شد. این یعنی حتی اگر براساس توافق‌نامه‌های بین‌المللی، میزان گرمایش جهانی تا مرز ۲ درجه سانتیگراد هم محدود شود، باز هم مناطقی مانند آمازون و گالاپاگوس می‌توانند چیزی در حدود یک‌چهارم گونه‌هایشان را از دست بدهند. این نتایج براساس مطالعات متمرکز و جامع دانشمندان روی ۸۰ هزار گونه گیاهی و جانوری در ۳۵ منطقه مختلف جهان به دست آمده است. اما این تنها تحقیقی نیست که حاکی از نتایج فاجعه‌بار برای آینده زیست موجودات زنده در صورت تشدید اثرات تغییرات اقلیمی است. گروهی از دانشمندان در جریان یک پژوهش به این نتیجه رسیده‌اند که در ۴۷ درصد از ۹۷۶ گونه‌ای که مورد مطالعه قرار داده‌اند، انقراض‌های محلی در حال وقوع هستند و شدت این انقراض به حدی است که تقریبا در هر نوع زیستگاه و هر منطقه با هر وضعیت جوی می‌توان آن را مشاهده کرد. در انقراض‌های محلی، یک گونه در محدوده‌ای مشخص منقرض می‌شود اما هنوز در جاهای دیگر یافت می‌شود.
با افزایش درجه حرارت، الگوهای بارندگی تغییر می‌کند و تحت این شرایط امکان پیش‌بینی وضعیت آب‌وهوا کمتر می‌شود. نتیجه یک تحقیق در سال ۱۳۹۵/ ۲۰۱۶ نشان داد تغییرات اقلیمی از مدت‌ها پیش به شکل بارزی وضع ارگانیسم‌ها و اکوسیستم‌های آبی و خشکی را مختل کرده است.
مساله اینجاست حیوانات در این وضعیت تنها قلمرویشان را تغییر نمی‌دهند یا تنها زمان‌بندی مراحل حیاتی زندگی‌شان تغییر نمی‌کند، بلکه حتی این احتمال هم وجود دارد نسبت‌ها برهم بخورد، یعنی برای مثال ممکن است در یک منطقه تعداد قوچ‌ها از حد متعارف بیشتر شود و از تعداد میش‌ها خیلی بیشتر باشد. برهم خوردن تعادل بنا به دلایل متعدد نگران‌کننده است. دراین شرایط بدن موجودات زنده دیگر از سیستم‌های طبیعی تبعیت نمی‌کند و آستانه تحمل گرماست که منجر به سازگاری یا برعکس باعث حذف آن حیوان و در نهایت آن گونه از طبیعت می‌شود. برخی از این تغییرات ممکن است به یک گونه کمک کند تا بتواند با شرایط محیطی سازگار شود، در حالی که در برخی دیگر ممکن است سرعت حذف شدن را افزایش دهد.
منابع: Science، State of the Planet و Arctic WWF
پرده اول: رفتن، ماندن و سازگاری یا مرگ!
حیوانات در مقابل تغییرات اقلیمی تنها سه کار می‌کنند: اول ترک محیط ، دوم ماندن و سازگار شدن است و در آخر مرگ!
بسیاری از حیوانات ترجیح می‌دهند برای فرار از گرما و افزایش درجه حرارت به ارتفاعات بیشتر یا عرض‌های جغرافیایی بالاتر بروند. اما یک نکته را هم نباید فراموش کرد: تغییرات اقلیمی گاهی سریع‌تر از آنچه حیوانات بتوانند از آن فرار کنند، اتفاق می‌افتد. از سوی دیگر، جا‌به‌جا شدن و ترک محیط هم همیشه راه‌حل ساده‌ای نیست. ورود به قلمرو جدید می‌تواند به معنای مواجهه با سایر گونه‌های حاضر در آن قلمرو و افزایش میزان رقابت، به‌ویژه برای غذا باشد. بدیهی است در این شرایط اغلب گونه‌های غیرخویشاوند هستند که با یکدیگر رو در رو می‌شوند.
برای مثال به این اتفاق توجه کنید: پایکای آمریکایی (American Pika) در حال حاضر در دورترین گستره از قلمرو خود زیست می‌کند. پایکاها نیازمند رطوبت و سرمای محیط هستند و اغلب در ناهمواری‌های یخچالی صحرای نوادا (Sierra Nevada) و بخش غربی کوهستان‌های راکی (Westen Rockies) یافت می‌شوند. زیستگاه‌های صخره‌ای که پایکاها برای زیستن به آنها نیاز دارند؛ روز به روز گرم‌تر، خشک‌تر و کم برف‌تر می‌شود. درست به همین علت است که پایکاها از مدت‌ها قبل زیستگاه‌های پیشین خود را رها کرده و به مناطق مرتفع‌تر رفته‌اند. درست است که زیستگاه کنونی آنها غیرمسکونی است، اما واقعیت تلخ اینجاست دیگر جایی برای پایکاها باقی نمانده که به آنجا بروند. حالا فرض کنید حیوانات دیگری هم بخواهند رفتاری مشابه پایکاها داشته باشند و زیستگاه‌های کنونی را ترک کرده و به جای دیگر بروند. آیا این کار به آسانی امکان‌پذیر است؟
در سال‌های اخیر بسیاری از حیوانات به همین دلیل وارد مسیرهای تردد انسانی و بزرگراه‌ها یا حتی سایر ساختارهای ساخته دست انسان شده و جان خود را از دست داده‌اند. بارزترین نمونه آنها یوزهای آسیایی هستند که بیش از ۳۰ سال است، ایران را به عنوان آخرین پناهگاه انتخاب کرده‌اند. اما یوزها در ایران هم با سرعتی مهارناپذیر در حال ناپدید شدن هستند. بر اساس گزارش‌ها و آمار موجود، در ۱۶ سال گذشته، ۴۲ قلاده یوز تلف شده‌اند که از این تعداد حدود ۲۸ قلاده یعنی رقمی در حدود ۷۰ درصد تنها مربوط به تصادفات جاده‌ای بوده است.
پرده دوم: حیواناتی که نمی‌توانند فرار کنند …
برخی اثرات ناشی از تغییرات اقلیمی به شکلی است که جانوران نمی‌توانند از آنها پیشی بگیرند. مثلا پروانه‌های شهریار (Monarch Butterflies)، مسیرهای مهاجرتی خود را به سمت جنوب براساس طول روز و درجه حرارت پیدا می‌کنند. این پروانه‌ها هر ساله از کانادا به سمت جنوب رفته و در مکزیک زمستان‌گذرانی می‌کنند.
تحقیقات نشان داده مهاجرت این پروانه‌ها در سال‌های اخیر، دستخوش تغییر بیش از شش هفته‌ای شده، زیرا وقتی درجه حرارت در مبدأ گرم‌تر از حد طبیعی است، طبیعتا تمایلی هم به مهاجرت وجود نخواهد داشت. دانشمندان در ضمن متوجه شده‌اند شروع فصل سرد در مکزیک باعث می‌شود پروانه‌ها برای بازگشت به شمال تحریک شوند، در این شرایط است که پروانه‌ها در بهار تخم می‌گذارند. اما همچنان که هوا گرم و گرم‌تر می‌شود، زمان مهاجرت پروانه‌ها با زمان شکوفایی گیاهانی که شهد تولید می‌کنند و منبع غذایی عمده این پروانه‌ها هم هستند، همزمان می‌شود. از سوی دیگر زیستگاه‌های زمستان‌گذرانی این پروانه‌ها در مکزیک به شدت تحت فشار الوارکنی، خشکسالی، افزایش درجه حرارت و استفاده از انواع حشره‌کش‌هاست و این عوامل سبب شده عملا دیگر زیستگاه مناسبی برای زادآوری و حتی تغذیه لاروها وجود نداشته باشد. بررسی‌ها نشان داده تعداد این پروانه‌ها در دو دهه اخیر، ۹۵ درصد کاهش داشته است.
مثال بارز دیگر، خرس‌های قطبی هستند. همچنان که درجه حرارت در قطب شمال افزایش پیدا می‌کند و یخ‌های قطبی ذوب می‌شود، خرس‌های قطبی هم منابع غذایی خود را از دست می‌دهند. خرس‌های قطبی از یخ‌های شناور قطب برای پیدا کردن شکارشان که در اصل همان فوک‌ها هستند، بهره می‌گیرند. خرس‌ها با ناپدیدشدن یخ‌ها چند چیز را از دست می‌دهند: ابزار مهم شکار، مکان استراحت و مکان زادآوری. اکنون این پرسش مطرح می‌شود، وقتی خرس‌های قطبی زیستگاه خودشان را از دست می‌دهند دقیقا کجا باید بروند؟!
دانشمندان تخمین زده‌اند هر سال یک درصد از سطح یخ‌های قطبی کاسته می‌شود. در مجموع ۱۹ جمعیت مختلف از خرس‌ها در قطب شمال شناسایی شده‌اند و افت سطح یخ در فصل بهار و بالاخص پاییز و زمستان باعث شده از میزان باروری و طول عمر آنها در طولانی‌مدت کاسته شود. تحقیقات نشان داده کاهش سطح یخ مشخصا باعث کاهش چشمگیر جمعیت خرس‌های غرب خلیج هادسون (Hudson Bay) و جنوب دریای بوفورت (Beaufort Sea) شده، اما اثبات این مساله هنوز برای سه یا چهار مورد از این جمعیت‌ها به دلایل اثرات بلندمدت امکان‌پذیر نیست. از سوی دیگر نباید فراموش کرد خرس‌ها در کشورهایی مانند روسیه با مشکل جدی شکار غیرمجاز نیز مواجه هستند و تجمع زیستی آلاینده‌ها نیز در بدن آنها نگرانی‌هایی جدی‌تر را به وجود آورده است.
پافین‌ها (Puffin) یا طوطی‌های دریایی هم از حیواناتی هستند که با افزایش درجه حرارت محیط‌زیست‌شان به مشکل برخورد کرده‌اند. تحقیقاتی که در خلیج مین (Gulf of Maine) انجام شده، نشان می‌دهد منبع غذایی بیشتر آنها را روغن‌ماهیان سفید (White hake) و شاه‌ماهی (Herring) تشکیل می‌دهد. اما همچنان‌که اقیانوس‌ها گرم‌تر می‌شود، این ماهی‌ها هم به سمت مناطق شمالی‌تر مهاجرت می‌کنند. تحت این شرایط پافین‌ها تلاش می‌کنند فرزندان جوان خود را با کره‌ماهیان (Butterfish) تغذیه کنند. اما مشکل اینجاست که این نوع ماهی‌ها نسبت به ماهی‌هایی که منبع اصلی غذایی پافین‌ها هستند، جثه بزرگ‌تری دارند و جوجه‌های پافین معمولا نمی‌توانند این ماهی‌ها را به‌درستی قورت دهند. به همین ترتیب بسیاری از این جوجه‌ها در سال‌های اخیر تلف شده‌اند.
پرده سوم: برخی سازگار می‌شوند و برخی نمی‌شوند
همان‌طور
که اشاره شد، برخی موجودات زنده می‌توانند خود را با این شرایط سازگار
کنند و برخی دیگر خیر. برای مثال همچنان که بهار در بیشتر کشورها زودتر از
موعد فرا می‌رسد، حشرات هم زودتر پدیدار می‌شوند. برخی پرندگان هم خیلی
زودتر از گذشته تخم می‌گذارند زیرا زمان در آمدن جوجه‌ها از تخم باید به
نوعی همزمان با زمان پدیدار شدن حشرات باشد تا بتوانند جوجه‌هایشان را
به‌خوبی تغذیه کنند. تحقیقات در استرالیا نشان داده در بیش از ۶۵سال گذشته،
روزهایی که پروانه‌های ماده استرالیای جنوبی از پیله‌شان خارج شده‌اند، در
هر دهه به طور متوسط ۶/۱ روز زودتر از قبل بوده و این در حالی است که در
هر دهه درجه حرارت هوا هم به طور متوسط ۱۴/۰ درجه سانتیگراد گرم‌تر شده
است.
تحقیقات دانشمندان روی مرجان‌ها در نزدیکی آمریکن‌ساموا (American
Samoa) نشان داده است اغلب مرجان‌هایی که در آب‌های گرم زیست می‌کنند، دیگر
آن سفیدی سابق را ندارند. بر اساس مطالعات گسترده روی این مرجان‌ها ثابت
شده که آنها نسل‌ها توانسته‌اند نسبت به انتخاب طبیعی سازگار شوند. اما آیا
این قابلیت در همه موجودات زنده وجود دارد؟ متاسفانه پاسخ به این سوال
منفی است و به همین دلیل به احتمال زیاد بسیاری از موجودات را در سال‌های
آینده دیگر روی کره زمین نخواهیم دید.
