بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون -دکتر دی کلرک که در کشف ضدویروس tenofovir برای اچ‌آی‌وی نقش داشت، معتقد است دانشمندان باید روی توسعه ترکیباتی تمرکز کنند که به‌طور خاص برای این ویروس جدید طراحی‌شده باشد.
تانیا لوئیس، ترجمه کیوان فیض‌اللهی: با ادامه گسترش شیوع کروناویروس در سرتاسر جهان و افزایش تعداد بیمارانی که وضعیت بیماری‌شان وخیم است، دانشمندان تلاش می‌کنند هرچه سریع‌تر درمانی پیدا کنند که بتواند به فرونشاندن این بحران کمک کند. هم‌اکنون در چین و آمریکا چندین دارو برای درمان این بیماری که عنوان رسمی‌اش «کووید -۱۹» (COVID-۱۹) تحت آزمون‌های بالینی قرار گرفته‌اند. برخی از آنها داروهای ضدویروسی هستند که پیش از این نیز برای هدف قرار دادن سایر ویروس‌ها نیز به کار رفته‌اند.
متخصصان می‌گویند این داروها احتمالاً روی کروناویروس جدید اثر چندانی نخواهند داشت. داروهای دیگری نیز دارند آزمایش می‌شوند، از جمله داروی ضدویروس remdesivir که طیف گسترده‌ای از ویروس‌ها را هدف قرار می‌دهد. این دارو که توسط شرکت آمریکایی Gilead Sciences طراحی و تولید شده است، بر اساس برخی شواهد کاملاً مؤثر بوده است. اما تنها با بررسی‌های بالینی موشکافانه و کنترل‌شده‌ای که اکنون در جریان است می‌توان احتمال اثربخشی این دارو را تائید کرد.
بر اساس آمار منتشرشده تا لحظه نگارش این متن، شیوع کووید-۱۹ بیش از ۹۳ هزار نفر را در سراسر جهان مبتلا کرده و بیش از ۳۲۰۰ نفر از آنها را کشته است. در حال حاضر هیچ واکسن یا درمان مستقیمی وجود ندارد. در بیش از ۸۰ آزمون بالینی که اکنون در چین در جریان است از داروهایی استفاده می‌شود که برای بیماری‌هایی مانند اچ‌آی‌وی/ایدز، مالاریا و ابولا ساخته شده‌اند.
این گزینه‌های احتمالی شامل ضدویروس‌های اچ‌آی‌وی موسوم به مهارکننده‌های پروتئاز می‌شوند که با مهار کردن آنزیم‌هایی کار می‌کنند که ویروس برای همانندسازی به آنها نیاز دارد، و همچنین یک داروی مالاریا موسوم به کلروکین که اساساً ضدویروس نیست اما در آزمایشگاه نشان داده که می‌تواند در برابر کووید-۱۹ تا حدی مؤثر باشد. با این حال متخصصان می‌گویند این داروها که به‌طور خاص برای هدف قرار دادن عوامل بیماری‌زای دیگری طراحی شده‌اند احتمالاً در برابر این بیماری خیلی خوب جواب نمی‌دهند.
ضدویروس چندمنظوره
به گفته اریک دی کلرک (E.DeClercq)، استاد بازنشسته پزشکی در دانشگاه کاتولیک لون در بلژیک، «اشتباهی که این روزها عموماً رخ می‌دهد این است که فکر کنیم هر داروی ضدویروسی می‌تواند در برابر کروناویروس مؤثر باشد. البته این به‌هیچ‌وجه درست نیست.» دکتر دی کلرک که در کشف ضدویروس tenofovir برای اچ‌آی‌وی نقش داشت، معتقد است دانشمندان باید روی توسعه ترکیباتی تمرکز کنند که به‌طور خاص برای این ویروس جدید طراحی‌شده باشد. به گفته او «به‌جای تعجیل برای آزمودن تمام ترکیبات شناخته‌شده – کاری که از آن به عنوان “تغییر کاربری یک ترکیب” یاد می‌شود – واقعاً به ترکیبات جدیدی نیاز داریم که مخصوص کروناویروس هستند و آنها را تحت آزمون‌های بالینی قرار دهیم.»
با این حال دی کلرک می‌گوید تا زمانی که چنین ترکیباتی ساخته و آزمایش شوند، امیدوار است remdesivir – یک داروی آزمایشی که اساساً برای درمان ابولا ساخته‌شده و در آزمایشگاه نشان داده که در برابر ویروس‌های سارز و مرس نیز مؤثر است – بتواند مؤثر باشد. شرکت Gilead Sciences که داروی remdesivir را تولید می‌کند، همان شرکتی است که بر مبنای ترکیباتی که دی کلرک در کشف آنها سهیم بود tenofovir و سایر داروهای ضدویروس را نیز ساخته است.
تیموتی پاتریک شیان (T.Sheahan)، استادیار همه‌گیری‌شناسی دانشکده سلامت عمومی جهانی گیلینگز در دانشگاه نورس کارولینا، یکی از پژوهشگرانی است که روی داروی ضدویروس برای کووید-۱۹ در آمریکا کار می‌کند. او هم مثل دی کلرک تردید دارد که بسیاری از داروهای ضدویروسی که پیش از این در بازار موجود بودند بتوانند مؤثر باشند. به گفته او «شک دارم که داروهای تائید شده موجود برای سایر بیماری‌های مسری، ویژگی جادویی خاصی علیه این کروناویروس جدید داشته باشند. بیشتر داروهای ضدویروس طوری طراحی و ساخته شده‌اند که در برابر یک چیز مشخص بسیار حساس و مؤثر باشند.»
علاوه بر این، خلاص شدن از اثرهای دور از هدف، بخشی از فرایند ساخت هر دارو است، حتی اگر این اثرها بتوانند سایر ویروس‌ها را مهار کنند. شیان در ادامه به این نکته اشاره می‌کند که جامعه پژوهشگران کروناویروس «از نبود آزمون‌های کنترل‌شده تصادفی رنج می‌برد.» داروهای ضدویروس موجود، پیش از این نیز در مورد سارز (سندرم تنفسی حاد) که نخستین بار در سال ۲۰۰۳ شناسایی شد و همچنین مرس (سندرم تنفسی خاورمیانه) که نخستین بار در سال ۲۰۱۲ گزارش شده، آزمایش شدند. اما شیان می‌گوید آن بررسی‌ها به خوبی کنترل‌شده نبودند. اما شیوع کنونی این فرصت را به دانشمندان می‌دهد که با استفاده از آزمون‌های بالینی کنترل‌شده تصادفی این داروها را تحت آزمون‌ها سختگیرانه‌تری قرار دهند.
شیان و همکارانش چندین مقاله منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهد داروی remdesivir در برابر سارز، مرس و کروناویروس‌های خفاش مرتبط به آنها و همچنین کروناویروس سرماخوردگی معمولی مؤثر است. در حال حاضر آنها مشغول آزمایش دارو روی این ویروس جدید هستند. آزمایشگاه شیان همچنین با گروهی در دانشگاه اموری در ایالت جرجیا، برای ساخت یک داروی ضدویروس مشابه remdesivir همکاری می‌کند که در برابر طیف گسترده‌ای از ویروس‌ها مؤثر است. گروه تحت نظر شیان گزارش بخش‌هایی از پژوهش‌های اخیرشان را به‌زودی منتشر خواهند کرد.
شرکت‌های دارویی انگیزه ندارند
لیسا گرالینسکی (L.Gralinski)، استادیار همه‌گیری‌شناسی و همکار شیان در دانشکده گیلینگز، نیز خوش‌بین است که remdesivir گزینه نویدبخشی برای درمان این کروناویروس جدید باشد. به گفته او «فکر می‌کنم این دارو احتمالاً واقع مؤثر است،» البته اگر بتوانید در نخستین یا دومین هفته ابتلا آن را به بیمار برسانید.
او در ادامه افزود «اما نمی‌توانید به کسانی که به مرحله پایانی بیماری ریوی نزدیک شده‌اند این دارو را بدهید و انتظار داشته باشید که وضعیت‌شان را بهتر کنید.» در این مرحله از بیماری، آسیب ریوی دیگر ناشی از همانندسازی ویروس نیست بلکه به علت واکنش سیستم ایمنی بدن خود بیمار رخ می‌دهد بنابراین هر داروی ضدویروسی از جمله remdesivir احتمالاً مؤثر نخواهد بود. با این حال گرالینسکی می‌گوید اگر این دارو به مقدار کافی فراهم باشد، به‌محض تشخیص بیماری آن را به بیمار خواهد داد.
گرالینسکی معتقد است در مورد داروهای ضدویروس جدید احتمالاً بازار آن‌چنان بزرگی وجود نخواهد داشت که ساخت آنها را به لحاظ تجاری امکان‌پذیر کند. به گفته او «این بزرگ‌ترین شیوع بیماری حاد کروناویروس در انسان است که تاکنون دیده‌ایم اما آمارها هنوز به حدی نیست که شرکت‌های داروسازی به آن به عنوان یک مسئله ماندگار نگاه کنند.»
در مورد شیوع‌های پیشین مثل ویروس «زیکا» (Zika) نیز همین وضعیت حاکم بود و پیش از آنکه داروی جدیدی ساخته شود خود ویروس دخل خودش را آورد و دیگر نیازی به ساخت داروی جدید نبود. با این حال او خاطرنشان می‌کند «اگر از قبل چیزی داریم که بیشتر مسیر طراحی و توسعه را طی کرده است، مثل خوش‌اقبالی اخیرمان در مورد remdesivir، می‌توان این دارو را به سرعت در اختیار مردم قرار داد.» با این حال حتی اگر اثربخشی این دارو ثابت شود، تضمینی برای تولید آن به مقدار کافی و همچنین توزیعش در میان همه نیازمندان وجود ندارد.
