بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون -می توان باور داشت که محمد حسن معمار و میرزا رضا کاشیگر، زمانی که مشغول طراحی و ساخت مسجد نصیرالملک بودند، این بخش از دعای جوشن کبیر «یا نورَ النُّورِ یا مُنَوِّرَ النُّورِ یا خالِقَ النُّورِ…» را زیر لب زمزمه می‌کردند… چگونه می‌شود؟!… اصلا امکان ندارد، این همه زیبایی، نبوغ، هنر، ظرافت و صنعت را در یک مجموعه گرد آورد، بدون آن‌که پای عشق در میان نباشد. می‌گویند سازندگانش بدون وضو کار را آغاز نمی‌کردند. ذوق و شوقی وسواس گونه در کار بوده که ۱۲ سال سنگ بر سنگ و کاشی بر کاشی می‌گذاشتند و نقش رنگ به رنگ پر طاووس را بر آبگینه می‌کشیدند تا بازی نور و شیشه، سجاده‌ای بسازد هزار رنگ، همچون توصیف بهشت. پیش از اذان صبح راهی مسجد شاهچراغ شدیم. صحن مسجد مانند همیشه مملو از زائرانی بود که از نقاط مختلف ایران برای زیارت برادر هشتمین امام شیعیان آمده‌اند. پس از زیارت، در میان این همه هیاهو و شلوغی به دنبال جایی بودیم تا بتوانیم دل سیر با خدایمان خلوت کنیم. یکی از خدام مسجد که سرگردانی ما را دید، گفت اگر دنبال چنین جایی می‌گردی، مسجد نصیرالملک نزدیک است. پس از کمی پیاده روی به خیابان لطفعلی خان زند در محله قدیمی گود عربان و بالاخره کوچه نصیرالملک رسیدیم. مقابل ورودی مسجد که ایستادیم، فهمیدیم اینجا جای توقف است و همان است که در پی آن بودیم؛نگارخانه‌ای زیبا و بی بدیل و مسجدی نورانی و آسمانی.
بهشت گل‌های سرخ و زنبق و نرگس
میرزا حسن علی خان نصیرالملک از جمله بزرگان قاجاریه و از معروف‌ترین شخصیت‌های خاندان قوام شیرازی است که در زمان حکومت ناصرالدین شاه مامور حکومت فارس با مرکزیت شیراز می‌شود. او که دارای ثروت و املاک بسیاری بویژه در شیراز و دیگر نواحی فارس بود، در سال ۱۲۹۳ هجری قمری تصمیم به ساخت مسجدی جهت استفاده مردم در بخشی از املاکش که شامل خانه مسکونی خود، یک گرمابه و یک انبار بود، از محل خمس و زکات مردم گرفت. به این ترتیب، کار ساخت مسجدی به مساحت ۲۸۹۰ متر مربع و زیربنای ۲۲۱۷ متر مربع که به نام موسس آن نصیرالملک نام گرفت، آغاز شد.
ساخت مسجد که تا سال ۱۳۰۵ هجری قمری در مدت ۱۲ سال ادامه یافت، از همان ابتدا کاملا متفاوت با سایر مساجد ایران بود. یکی از مهم‌ترین تفاوت ها، کاشی‌ها و نوع نقش و نگارها و لعاب‌های آنها بود.
هرچند این کاشی‌ها مانند کاشی‌های استفاده شده در دیگر بناهای قاجاری، به هفت رنگ معروف است، اما نقش گل‌های سرخ و زنبق و نرگس شیرازی و استفاده بسیار از رنگ صورتی در این کاشی‌ها بسیار منحصر به‌فرد است. وجود همین کاشی‌های نادر و صورتی رنگ است که مسجد نصیرالملک را به
«مسجد صورتی ایران» تبدیل کرده است.
تابلوی هزار نقش است اینجا
زیبایی‌های مسجد نصیر الملک پایان ندارد. تابلویی است هزار‌نقش و رنگ که هر ساله صدها نفر را از نقاط مختلف جهان به‌سوی خود می‌کشد. برای درک بهتر این زیبایی‌ها بهتر است بازه زمانی ۸ تا ۱۰ صبح را برای بازدید مسجد انتخاب کنید و با دوربین‌هایی آماده برای ثبت به یادماندنی ترین خاطره از شهر شیراز قدم در شبستان غربی مسجد بگذارید. اینجاست که نور و رنگ و شیشه و کاشی‌های هفت رنگ و ستون‌های پیچ در پیچ شما را با خود به دنیایی رویایی و خیال انگیز می‌برد.
شبستان غربی بنا به گفته اکثر بازدیدکنندگان ایرانی و خارجی، جهانی است جدا و تکه‌ای است مجزا از سایر بخش‌های مسجد و سایر آثار تاریخی. زیرساخت شبستان غربی از آجر است با تزئین کاشی‌های رنگی لعاب دار. طاق شبستان به نیت ۱۲امام روی ۱۲ ستون سنگی با طرح مارپیچ قرار گرفته است. کف شبستان مانند دریایی آبی است و با کاشی‌های فیروزه‌ای فرش شده که انعکاس دهنده سقف پر گل و گیاه و آیات قرآنی آن است. در انتهای شبستان محرابی از جنس مرمر و پایین تر از سطح شبستان قرار دارد. شباهت سنگ تراشی این شبستان با مسجد وکیل حاکی از الهام گرفتن سازندگان مسجد نصیرالملک از مسجد وکیل دوره زندیه است، اما اعجاب هنوز باقی است، کار اصلی را شیشه‌ها و پنجره‌های رنگین آن می‌کنند.
شبستان دارای هفت درگاه است که متصل‌کننده این تالار به صحن مسجد هستند. هفت در چوبی با شیشه‌های رنگی ساخته دست استاد حاج میرزا آیت . راز زیبایی مسجد همین است. تابش نور خورشید بویژه در صبح روی این شیشه‌ها که رنگین‌کمانی هزار رنگ می‌سازند، کاشی‌های فیروزه‌ای کف شبستان که دریایی می‌شوند و ستون‌های سنگی بر آن شناورند و گل‌ها و سبزه‌های کاشی‌ها در حصاری از رنگ‌های دلفریب جانی تازه می‌گیرند و باغی می‌شوند، تجسم بهشت.
مست گل‌های همیشه بهار در طاق مروارید
همان‌طور که گفتیم مسجد دارای دو ایوان است. ایوان شمالی و جنوبی که هر چند از نظر معماری قرینه یکدیگر نیستند، اما مانند دیوارهای حیاط و ایوان‌ها با کاشی‌های هفت رنگ تزیین شده‌اند. در ایوان شمالی طاق نمایی دیدنی وجود دارد که به دلیل وجود مقرنس کاری‌های بی نظیرش به طاق مروارید معروف است. مقرنس‌ها با کاشی‌های بسیار ظریف از نقوش گل‌های همیشه بهار و گل سرخ و با رنگ‌های صورتی، آبی، سبز و خطوط پیرامونی زرد اُخرایی و آبی و مشکی با چنان مهارتی در کنار هم چیده شده‌اند و چنان زاویه‌های مهندسی و دقیقی دارند که از دور مانند دانه‌های مروارید به هم چسبیده‌ای نمایش داده می‌شوند. طاق‌نمای مروارید هشت متر ارتفاع داشته و به سبک «کانه‌پوش» یا نیم گنبد ساخته شده است. غیر از طاق مروارید سایر بخش‌های داخلی و خارجی این ایوان نیز دارای کاشی‌های هفت رنگ مزین به آیات قرآن است. در دو سمت این ایوان، دو طاق نمای کوچک و سه نیم طاق دیگر در سه طرف این آنها وجود دارد. همچنین در ایوان شمالی چهار غرفه کوچک دارد سقف مقرنس کاری شده میان آنها به سبک کاسه سازی است که با پنج کاسه شکل گرفته و به نام «پن کاسه» یا «پنج کاسه» معروف است. این سقف از جمله دیدنی‌های بسیار معروف مسجد نصیرالملک است. نکته جالب در این طاق‌ها، وجود چوب‌هایی است که لابه‌لای آجرهای بدنه به منظور ممانعت از آسیب‌های زلزله کار گذاشته شده است.
بفرمایید داخل مسجد
مسجد سه ورودی دارد، اما ورودی اصلی آن همان است که با کاشی‌های هفت رنگ تزیین شده است. مسجد دارای یک در چوبی است که در یک چارچوب یا قاب سنگی یک پارچه با تزیینات اسلیمی قرار دارد. در بالای چارچوب سنگی، کتیبه سنگی کوچکی وجود دارد که روی آن قطعه‌ای از اشعار شوریده شیرازی همراه تاریخ ساخت مسجد به خط نستعلیق نصب شده است.
پس از عبور از این در، وارد یک هشتی سپس راهرویی می‌شویم که منتهی به حیاط مسجد می‌شود. در هشتی ورودی نیز تابلویی دیگر از کاشی وجود دارد که این شعر از سعدی به همراه نام معماران بنا روی آن ثبت شده است. با پشت سر گذاردن هشتی و راهرو، اینک به حیاطی وسیع و چهار‌گوش می‌رسیم که حوضی با ابعاد ۵/۴-۵/۱۶ متر در میان آن قرار دارد. در اینجا می‌توان دو ایوان یا طاق نمای شمالی و جنوبی را در مقابل یکدیگر دید.
طاق نمای گلدسته
طاق نمای جنوبی هر چند از ارتفاع کوتاه‌تری نسبت به طاق نمای مروارید برخوردار است، اما برفراز آن دو گلدسته کوچک وجود دارد و تمام داخل و خارج آن نیز با کاشی‌های بسیار زیبا پوشیده شده و نیم گنبدی مقرنس کاری شده در آن جلوه گری می‌کند.
نام عجیب برای یک چاه
در پشت شبستان شرقی چاهی بزرگ وجود دارد به نام گاورو یا چاه گاو. دلیل این نامگذاری آن است که آب این چاه‌ها با کمک حیوانات و بویژه گاو کشیده می‌شد. برای این‌کار مسیری برای حرکت گاو ساخته می‌شود که گاو با حرکت در این مسیر سطل بزرگ آب را از چاه بالا می‌کشید. آب سپس در حوضچه‌ای خالی می‌شد و از فواره حیاط بیرون می‌زد.
شبستان زمستانی
مسجد نصیرالملک دارای دو شبستان اصلی است. یادمان باشد که شبستان در مساجد، به فضاهای سرپوشیده و ستون‌داری می‌گویند که از یک طرف به صحن مسجد راه دارد و چون در شب‌های سرد نماز جماعت در آنجا خوانده می‌شود و گاه مسلمانان تا صبح در آن به عبادت مشغول می‌شوند، به نام شبستان نامیده می‌شوند. شبستان شرقی، تالاری رو به قبله است که بیشتر در زمستان مورد استفاده است. این شبستان هفت ستون ساده آجری دارد که در یک ردیف قرار گرفته اند و سقفی کاشی کاری شده را نگه می‌دارند. این ساختمان دارای ایوانی هشت طاقه است که این ساختمان را از حیاط جدا می‌کند. شبستان شرقی در حال حاضر تبدیل به موزه اوقاف شده است.
نازیلا ناظمی
