بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون-«من صمیمیت ویژه‌ای با آنها دارم. آنها مثل بچه‌هایم هستند. رابطه‌مان بسیار نزدیک است.» پروفسور با چنان حرارتی این جمله‌ها را می‌گفت که همه حاضران به هیجان آمدند. او، یعنی «متیو ولفگانگ استولپر»، استاد آشورشناسی موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در مراسم رونمایی لوح‌های هخامنشی این جمله‌ها را گفت و به عکس همه سخنرانان که در کنفرانس مطبوعاتی پای مسائل حقوقی را پیش کشیدند، داستان گل‌نبشته‌های هخامنشی را گفت که در خطوط میخی این لوح‌ها، چه مفهومی نهفته است. از هزاران لوحی که ۸۴سال پیش به موسسه شرق‌شناسی شیکاگو در آمریکا رفت تا بعد از سه‌سال به وطن برگردد، این چهارمین‌بار است که محموله‌ای به ایران برمی‌گردد؛ ۱۷۸۳ لوح گلی که بسته‌بندی‌شان هشت‌ماه طول کشید و ۴۸ ساعت بعد از رسیدن به تهران، ۱۱۰ قطعه‌اش در موزه ملی به نمایش درآمده است. به قول پروفسور استولپر، این کتیبه‌ها یکی از مهمترین منابع اطلاعاتی پژوهشگران درباره امپراتوری هخامنشی است.
قرار بود این قطعه‌های تاریخی که بیش از ۳۰هزار لوح گلی‌اند، بعد از سه‌سال بررسی کارشناسی و مطالعه به ایران برگردند، اما موانع مختلف باعث شد بعد از این همه مدت هنوز ۱۷هزار لوح در اختیار دانشگاه شیکاگو باشد. نخستین‌بار در سال ۱۳۲۷، ۱۷۹ قطعه، دومین‌بار در سال ۱۳۲۹، ۳۷هزار قطعه و سومین‌بار در سال ۱۳۸۳، ۳۰۰ قطعه از این مجموعه به ایران بازگردانده شد و محموله اخیر شامل ۱۷۸۳ لوح گلی بوده است. حالا برای تماشای ۱۱۰ قطعه از این لوح‌های مستردشده در انتهای سالن بخش ایران باستان، در تالار هخامنشی موزه ملی تا آخر همین ماه فرصت است. گل‌نبشته‌ها که بعضی نقش اسب و سوارکار بر آنها حک شده، این موضوعات را در خود دارند: نامه‌ها، اسناد اداری، دست‌نوشته‌های یک کاتب، شاه و دربار، شخصیت‌های تاریخی، کارگران، کاتبان، تولید، مسافران، ایزدان پارس.
برگشتن باقی لوح‌ها را تضمین نمی‌کنم، اما تسهیل می‌کنم
کریستوفر وودز، رئیس موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو که دو‌سال است به این موسسه آمده، در کنفرانس خبری دیروز گفت که از ابتدای آمدنش، بنا داشته کتیبه‌ها را به ایران برگرداند. کتیبه‌هایی که آنها را «کشف استثنایی پرسپولیس» خواند. کتیبه‌هایی که به وسیله آنها «برای نخستین بار می‌توان فهمید مردم در اوج قدرت چه سرنوشتی داشته‌اند.»
از موسسه شیکاگو درخواست کردیم این آثار یک‌جا برگردد، اما آنها باید اجازه اوفک (دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا) را می‌گرفتند و موضوع بسته‌بندی هم مطرح بود. وکلای ما در آمریکا تلاش می‌کنند کل فرآیند بازگشت سایر الواح هخامنشی را سریع‌تر انجام دهند تا در زمان کمتری به ایران برگردد و بخشی از این کار را وکلای حقوقی ایران در آمریکا دنبال می‌کنند
او گفت: «یکی از اهداف این بود که با همه وجود از این اشیا مراقبت شود و روی آن تحقیقات صورت گیرد تا بتوانیم از آنها رمزگشایی کنیم. ما همیشه دوست داشتیم این کتیبه‌ها را به ایران برگردانیم، اما پنج‌سال است که بسته‌بندی و برگشت برنامه‌ریزی شده آن طول کشید و روال اداری دادگاه عالی آمریکا آن را طولانیتر کرد. قبل از این‌که دادگاه رأی صادر کند، کارهای بسته‌بندی کتیبه‌ها درحال انجام بود. بلافاصله پس از رأی، رئیس موزه ملی ایران را باخبر کردم. او گفت پروسه قانونی بسیار مشکل است. ما به مجوزهای مختلفی نیاز داشتیم که یکی از آنها قانون اوفک بود. یک‌سال و نیم روی آن کار شده بود. بعد از این تجربه، روند کار را یاد گرفته‌ایم.»
به گفته وودز هنوز معلوم نیست دقیقا چه تعداد لوح در آمریکا باقی مانده است. چون بعضی از آنها شکستهاند و بعضی‌شان بزرگ و بعضی کوچک‌اند. بنابراین نمی‌توان با اطمینان گفت که تکه شکسته متعلق به کدام لوح سالم است. با این همه او به این موضوع هم اشاره کرد که نگهداری از این آثار و بازگرداندن آنها میلیون‌ها دلار خرج برداشته است. از طرف دیگر با این‌که طبق گفته مدیر موسسه شرق‌شناسی شیکاگو طرف آمریکایی می‌خواهد باقیمانده کتیبه‌ها را در سه مرحله برگرداند، اما او درنشست دیروز از بازگشت امانت‌ها چندان مطمئن نبود: «من به بازگشت لوح‌ها امیدوارم؛ چرا که در زمان انتقال این کتیبه‌ها فرآیند را یاد گرفتم، اما چون این کار به مجوز دولتی نیاز دارد و ما کنترلی روی این مجوز نداریم، نظر نهایی را دپارتمان خزانه‌داری آمریکا می‌دهد و من نمی‌توانم به ضمانت بگویم صددرصد برمی‌گردد. ما فقط می‌توانیم بگوییم مسیر درستی را پیش می‌رویم و سعی می‌کنیم مثل دو‌سال گذشته به بازگشت سایر کتیبه‌ها کمک کنیم. کار بسته‌بندی لوح‌های دیگر آغاز شده، اما زمان بازگشت‌شان مشخص نیست.»
تکه‌های بازگشته، دوباره به مخزن می‌روند
بعد از پایان نمایش لوح‌ها در ۳۰ مهر، قرار شده این آثار در مخزن موزه ملی نگهداری شود. به گفته جبرییل نوکنده، مدیر موزه ملی این مخزن سه‌سال پیش استانداردسازی شده است: «ما در مخزن، مکان را به شکل استاندارد تجهیز کرده‌ایم، این آثار قطعا به نمایش درمی‌آیند. مخزن موزه ملی ایران، استانداردترین مخزن موزه در ایران است. طرح بازسازی موزه ایران باستان نیز در دستور کار است. سه‌سال قبل رئیس سابق مؤسسه شرق‌شناسی به ایران آمد و از این مخزن بازدید کرد. قبل از آن‌که این الواح به ایران بیاید، ما سه میلیون اثر در این مخزن داشته‌ایم.»
محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم گفت که وکلای ایران در تلاش هستند تا بازگشت الواح هخامنشی از آمریکا تسریع شود: «از موسسه شیکاگو درخواست کردیم این آثار یک‌جا برگردد، اما آنها باید اجازه اوفک (دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا) را می‌گرفتند و موضوع بسته‌بندی هم مطرح بود. وکلای ما در آمریکا تلاش می‌کنند کل فرآیند بازگشت سایر الواح هخامنشی را سریع‌تر انجام دهند تا در زمان کمتری به ایران برگردد و بخشی از این کار را وکلای حقوقی ایران در آمریکا دنبال می‌کنند.»
منبع جدیدی درباره همه آن‌چه در دوران هخامنشی برقرار بود
هشت‌دهه بعد از این‌که کشتی هزاران لوح گلی هخامنشی از ایران به آمریکا رفت و امانت را سر وعده پس نداد، متیو استولپر که نوشته‌های ارزشمندی درباره تاریخ هخامنشیان و کتیبه‌های ایلامی و متون آرامی دارد، در جمع مسئولان وزارت میراث فرهنگی ایران و نمایندگان دیگر موسسه شرق‌شناسی شیکاگو و خبرنگاران از کتیبه‌هایی گفت که در دهه ۳۰ میلادی در تخت جمشید کشف شدند؛ کتیبه‌هایی که وقتی از آنها صحبت می‌کرد، نمی‌توانست هیجانش را پنهان کند.
استولپر درباره این لوح‌ها این‌طور صحبت کرد: «این مستندات، منبع اطلاعاتی جدیدی درباره زبان ایرانیان در دوره هخامنشی است. در این لوح‌ها زبان‌های ایلامی، آرامی، فارسی باستان و خیلی از زبان‌های دیگر را یافته‌ایم، چون امپراتوری هخامنشی از مصر تا هندوستان ادامه داشت و این سرزمین گسترده، زبان‌های مختلفی را در خود جای داده بود. این لوح‌ها ایران عصر امپراتوری هخامنشی را به‌طور دقیق به ما معرفی می‌کند. آنها درباره همه صحبت می‌کنند؛ بی‌نام و نشان‌ها، فقرا، کارگران، تاجران، اعضای دربار و حتی زنان دربار، وزرا، خانواده سلطنتی و حتی خدایان آن زمان. پس این تکه‌ها تعریف کاملی از پایین تا بالای یک جامعه هخامنشی را در دوران اوجش به ما می‌دهد. علاوه بر این، وضع نهادها و موسسه‌ها، دولت‌ها و اداراتی که در دوران امپراتوری هخامنشی برپا بود هم در آنها پیداست؛ تولید، اقتصاد پیچیده و ارتباطات پیچیده‌شان. تمام این اطلاعات از هندوستان گرفته تا مصر در این لوح‌ها که در پرسپولیس و درست در قلب این امپراتوری بزرگ قرار گرفته، قابل خواندن است.»
نویسنده کتاب تاریخ ایلام مهمترین نتیجه مطالعات کتیبه‌ها را هم تشریح کرد: «ما تا به امروز ۶۵۰۰ لوح به زبان ایلامی و۸۵۰ لوح دوره آرامی را خوانده و ترجمه کرده‌ایم. علاوه بر این ۲۵۰ متن که درباره لوح‌های آرامی تولید شده و بیش از چهار‌هزار اثر مُهر که روی کتیبه‌هاست هم ترجمه شده است. از هزاران لوح تصویر و متن تهیه کردیم و به صورت آنلاین در اختیار همه قرار دادیم. این اطلاعات درباره نحوه کار ما در دسترس همه است؛ این‌که چطور از اشتباهات‌مان درس می‌گیریم و چطور از موفقیت‌های‌مان خوشحال میشویم.» او با گفتن اینها مهمترین دریافت تحقیقات را به زبان تمثیل گفت. از حضار خواست که تصور کنند شهروند امپراتوری هخامنشی در دوران داریوش هستند و در یک کاروانسرا در مسیر پرسپولیس کار می‌کنند. در کاروانسرایی که مسافرانی از جای جای دنیا به آن می‌آیند؛ هند، بابل، مصر و سواحل شرقی آناتولی. هر کدام‌شان به زبان خاصی حرف می‌زنند و فرهنگ متفاوتی دارند و درنهایت همه‌شان غذا می‌خواهند.
استاد آشورشناسی موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو ادامه داد: «باید بدانید آنها چه می‌گویند و چه می‌خواهند. باید بدانید اسنادشان صحت دارد یا نه. از کجا می‌آیند و مقصد بعدی‌شان کجاست. مهمتر از همه باید غذای آنها را تأمین کنید. لزوم فهمیدن همه اینها ارتباط برقرارکردن با مسافران است. حالا ببینید با این‌که هزاران‌سال از زمان داریوش گذشته، ما به وسیله این کتیبه‌ها مستنداتی برای پاسخ به همه این سوالها داریم؛ اطلاعاتی کامل از پایین‌ترین سطح جامعه تا بالاترین سطوح سیاسی امپراتوری. این‌که چطور با هم ارتباط داشتند و رابطه و نسبت بین‌شان چه بود. این تنها بخش کوتاهی از اطلاعات مهمی است که با آن روبهرو هستیم. ما هر روز و هر روز به اطلاعات تازه‌ای درباره لوح‌های گلی بر می‌خوریم. امیدوارم تحقیقات روی این لوح‌ها هیچ‌وقت تمام نشود، چرا که این علم است. خاصیت هر علم و پژوهشی همین است. علم ما را از دانسته‌ها به ندانسته‌ها می‌رساند و از آن‌چه انجام می‌دهیم به کاری که می‌توانیم انجام دهیم سوق می‌دهد. امیدوارم آینده گل نبشته‌های هخامنشی هم همین‌طور رقم بخورد.»
