سایت بدون – موهای قرمز، یکی از نادرترین رنگ‌های مو در انسان‌ها، همیشه موضوع کنجکاوی بوده است. اما منشأ این ویژگی چیست؟ مطالعه‌ای جدید که در مجله Nature Communications منتشر شده، سرنخی شگفت‌انگیز ارائه کرده است: فسیل قورباغه‌ای ۱۰ میلیون ساله که حاوی اولین شواهد مولکولی از رنگ‌دانه‌ای به نام فئوملانین (phaeomelanin) است، رنگ‌دانه‌ای که مسئول رنگ موهای قرمز در انسان‌ها و حیوانات است. این کشف نه تنها به بازسازی رنگ‌های واقعی حیوانات منقرض‌شده کمک می‌کند، بلکه دریچه‌ای به سوی درک تکامل این رنگ‌دانه مرموز و سمی باز می‌کند.

کشف فئوملانین در فسیل قورباغه

پژوهشگران دانشگاه کالج کورک (UCC) در ایرلند، به سرپرستی دکتر تیفانی اسلیتر و پروفسور ماریا مک‌نامارا، اولین شواهد مولکولی فئوملانین را در فسیل‌های قورباغه‌ای به نام Pelophylax pueyoi کشف کردند. این گونه منقرض‌شده که در اوایل دوره میوسن (۲۳ تا ۵.۳ میلیون سال پیش) در منطقه‌ای که اکنون اسپانیا است زندگی می‌کرد، حاوی بقایای این رنگ‌دانه زرد-قرمز در بافت کبد خود بود. به گفته دکتر اسلیتر، این همان رنگ‌دانه‌ای است که در انسان‌ها موهای قرمز یا بلوند، پوست روشن و کک‌ومک ایجاد می‌کند، اما این لزوماً به این معنا نیست که این قورباغه‌ها در زمان حیاتشان موهای قرمز داشته‌اند.

چرا این کشف مهم است؟

فئوملانین، برخلاف یوملانین (رنگ‌دانه تیره که رنگ‌های مشکی و قهوه‌ای را تولید می‌کند)، در برابر اشعه ماوراءبنفش محافظت نمی‌کند و حتی می‌تواند با تولید رادیکال‌های آزاد به پوست آسیب برساند. این ویژگی باعث می‌شود افرادی با موهای قرمز و پوست روشن بیشتر در معرض آسیب‌های خورشیدی مانند سرطان پوست باشند. اما سؤال بزرگ‌تر این است: چرا این رنگ‌دانه سمی در طول تکامل به وجود آمده و حفظ شده است؟ پروفسور مک‌نامارا توضیح می‌دهد: «فسیل‌ها تحت فشار و گرمای شدید تغییر می‌کنند، اما این به این معنا نیست که تمام اطلاعات زیست‌مولکولی از بین می‌رود. آزمایش‌های ما نشان داد که مولکول‌های فئوملانین می‌توانند در برابر فرآیند فسیل‌شدن مقاومت کنند.»

چگونه این کشف انجام شد؟

تیم تحقیقاتی با همکاری دانشمندانی از دانشگاه‌های لوند (سوئد)، فوجیتا (ژاپن) و لین‌یی (چین)، آزمایش‌هایی روی پرهای سفید، سیاه و قرمز پرندگان امروزی انجام داد تا بفهمد فئوملانین چگونه در فرآیند فسیل‌شدن تخریب می‌شود. این آزمایش‌ها به آن‌ها کمک کرد تا سیگنال‌های مولکولی معتبر فئوملانین را در فسیل‌های قورباغه شناسایی کنند. به گفته اسلیتر، این کشف «مرزهای ممکن» در اطلاعات قابل‌استخراج از فسیل‌ها را جابه‌جا کرده و راه را برای مطالعه رنگ‌دانه‌ها در فسیل‌های قدیمی‌تر هموار می‌کند.

فئوملانین و انسان‌ها

در انسان‌ها، موهای قرمز معمولاً نتیجه جهش در ژن MC1R در کروموزوم ۱۶ است که تولید فئوملانین را افزایش و یوملانین را کاهش می‌دهد. این ویژگی در ۲ تا ۶ درصد از افراد با اصل و نسب اروپای شمالی یا شمال‌غربی شایع‌تر است و با پوست روشن، کک‌ومک و حساسیت به نور خورشید همراه است. مطالعات نشان داده‌اند که این جهش ممکن است بین ۲۰,۰۰۰ تا ۱۰۰,۰۰۰ سال پیش در اروپا ظاهر شده باشد، احتمالاً به دلیل مزایایی مانند تولید بهتر ویتامین D در مناطق کم‌نور. با این حال، کشف فئوملانین در فسیل قورباغه‌ای ۱۰ میلیون ساله نشان می‌دهد که این رنگ‌دانه بسیار قدیمی‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شد و در حیوانات مختلف وجود داشته است.

آینده تحقیقات

این کشف، که به گفته اسلیتر «اولین رکورد مولکولی فئوملانین در فسیل‌ها» است، دانشمندان را تشویق می‌کند تا فسیل‌های بیشتری را برای یافتن رنگ‌دانه‌ها بررسی کنند. درک چگونگی و چرایی تکامل فئوملانین می‌تواند به سؤالات بزرگی درباره تکامل رنگ‌ها در حیوانات پاسخ دهد. آیا این رنگ‌دانه به دلایل بصری، مانند جلب توجه جفت، تکامل یافت؟ یا مزایای دیگری داشت که هنوز کشف نشده‌اند؟ فسیل‌های آینده ممکن است این راز را حل کنند.

در نهایت، این مطالعه نشان می‌دهد که فسیل‌ها نه تنها اسکلت‌های سنگی، بلکه گنجینه‌ای از اطلاعات زیست‌مولکولی هستند که می‌توانند داستان رنگ‌های باستانی و تکامل حیات را روایت کنند. موهای قرمز انسان‌ها شاید بخشی از میراثی بسیار قدیمی‌تر از آن چیزی باشد که تصور می‌کردیم، میراثی که ریشه‌هایش به قورباغه‌های ۱۰ میلیون ساله بازمی‌گردد.