بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
ضرب‌المثل «ز نیرو بود مرد را راستی» یکی از مشهورترین و فاخرترین ضرب‌المثل‌های فارسی است که ریشه‌ای کاملاً ادبی دارد و در آثار کلاسیک به‌ویژه شاهنامه فردوسی دیده می‌شود. این ضرب‌المثل نه تنها از نظر ادبی، بلکه از لحاظ اخلاقی و فلسفی نیز حاوی مفهومی عمیق و آموزنده است.
🟩 معنای واژه‌به‌واژه
- ز (از): حرف اضافه، به معنی “از”
- نیرو: توان، قدرت جسمی و روحی
- بود: است، وجود دارد
- مرد: انسان (در اینجا نه به معنای صرفاً جنس مرد، بلکه نماد انسان آرمانی)
- راستی: درستی، صداقت، سلامت اخلاقی، در مسیر درست بودن
📌 ترجمه‌ی تحت‌اللفظی:
راستی و درستی انسان (مرد) از نیرو و قدرت اوست.
🟩 تفسیر و معنای کلی ضرب‌المثل
این ضرب‌المثل بیان می‌کند که راستی، صداقت و درستی یک انسان، ریشه در قدرت و نیرو دارد.
یعنی کسی که توانایی جسمی، فکری، و به‌ویژه توانایی درونی و اخلاقی داشته باشد، می‌تواند راست و درست زندگی کند.
در واقع، راستی نشانه‌ی ضعف نیست، بلکه نتیجه‌ی قدرت درونی است.
🟩 منبع اصلی ضرب‌المثل: شاهنامه فردوسی
این مصراع از شاهنامه فردوسی، بزرگ‌ترین اثر حماسی زبان فارسی، برگرفته شده است. در بیت کامل، فردوسی می‌گوید:
ز نیرو بود مرد را راستی
ز سستی کژی زاید و کاستی
🔹 معنی بیت کامل:
راستی از نیرو سرچشمه می‌گیرد،
و سستی باعث کجی و کمبود می‌شود.
در اینجا فردوسی، راستی را نتیجه‌ی قدرت و توان درونی می‌داند و سستی (در تن، اندیشه یا اخلاق) را منجر به کجی، نادرستی و ضعف می‌خواند.
🟩 ریشه‌های مفهومی در فرهنگ ایرانی
در فرهنگ ایرانی، همیشه راستی، صداقت، شجاعت و درستی ارزش‌هایی والا شمرده می‌شده‌اند. اما فردوسی نکته‌ی مهمی را می‌افزاید:
اینکه راست بودن به معنی بی‌دفاع بودن یا ناتوان بودن نیست، بلکه راستی قدرت می‌خواهد.
کسی که قوی باشد، خودش را در مسیر درست نگاه می‌دارد. اما کسی که ضعیف است، ممکن است به دروغ، حیله و انحراف روی بیاورد.
🟩 کاربردهای امروزی ضرب‌المثل
این ضرب‌المثل در زبان روزمره فارسی هنوز هم کاربرد دارد، به‌ویژه در موقعیت‌هایی که:
- می‌خواهند از صداقت و اخلاق یک فرد دفاع کنند و نشان دهند که این رفتار نشانه‌ی قدرت اوست، نه ضعف.
- در نصیحت به جوانان که برای درست‌زیستن باید قوی، با اراده و ثابت‌قدم باشند.
- در مباحث تربیتی یا مدیریتی، برای تأکید بر اینکه راستی، شجاعت و پایبندی به اصول از قدرت شخصیتی ناشی می‌شود.
🔹 مثال:
«فلانی تحت فشار هم دروغ نگفت، حرف حقش رو زد. آفرین! ز نیرو بود مرد را راستی.»
🟩 شباهت با مفاهیم جهانی
این مفهوم در بسیاری از فرهنگ‌ها وجود دارد. برای مثال:
- در فرهنگ غربی می‌گویند: “It takes strength to be honest.”
(برای راستگو بودن باید قوی بود.) - یا: “Only the strong can afford to be gentle.”
(تنها افراد قوی می‌توانند ملایم و راست باشند.)
🟩 نتیجه‌گیری
ضرب‌المثل «ز نیرو بود مرد را راستی» در ظاهر ساده است، اما در باطن فلسفه‌ای عمیق از پیوند میان قدرت درونی و اخلاق راستین را منتقل می‌کند. در روزگار کنونی نیز، پیام آن همچنان تازه است:
برای آنکه انسانِ راست و درست باشی، باید قوی باشی؛ قوی در اندیشه، اخلاق، و ایستادگی.
