بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون – ین ضرب‌المثل پرکاربرد فارسی یکی از مشهورترین و کهن‌ترین ضرب‌المثل‌هاست و معمولاً زمانی به کار می‌رود که کسی نمی‌خواهد از دیگری کمکی بگیرد یا انتظاری داشته باشد، اما از او می‌خواهد که حداقل مزاحم و دردسرساز نباشد. به بیان ساده‌تر، وقتی از کسی توقع خیر و نیکی نمی‌رود، ولی از او خواسته می‌شود که لااقل زیانی نرساند، از این ضرب‌المثل استفاده می‌شود.
📜 ریشه و خاستگاه
اصل این ضرب‌المثل از یکی از حکایات کتاب گلستان سعدی، باب دوم (در اخلاق درویشان)، برگرفته شده است. سعدی در این حکایت، روایت زیبایی را درباره یک درویش و شخصی خیرخواه (اما جاهل) نقل می‌کند:
❝
یکی از ملوک بی‌انصاف پارسایی را پرسید که: از عبادت‌ها کدام فاضل‌تر است؟
گفت: تو را خواب نیم‌روز، تا خلق از تو در راحت باشند.سعدی در ادامه این بیت معروف را می‌آورد:
«مرا به خیر تو امید نیست، شر مرسان»
❞
🔍 تحلیل حکایت:
پادشاه می‌پرسد که بهترین عبادت چیست، و پارسا (عارف) در پاسخی هوشمندانه و نیش‌دار می‌گوید: «خواب نیم‌روز تو»! یعنی اگر بخوابی و کاری نکنی، مردم از شر تو در امان خواهند بود، و این خودش عبادت است! این پاسخ که در واقع کنایه‌ای از آزاررسانی پادشاه به مردم است، ضرب‌المثل را خلق می‌کند: «مرا به خیر تو امید نیست، شر مرسان.»
✅ کاربردهای رایج
- در تعاملات روزمره: وقتی از کسی که معمولاً باعث دردسر است، نخواهیم کمک کند ولی از او بخواهیم مزاحم نشود. مثال:
«رفیقم هر وقت می‌خواد کمکم کنه، یه مشکلی درست می‌کنه! گفتمش: داداش، مرا به خیر تو امید نیست، شر مرسان!» - در نقد رفتار مسئولان یا افراد ناآگاه خیرخواه: کسانی که نیت کمک دارند ولی به‌دلیل بی‌تجربگی یا نادانی، بیشتر آسیب می‌زنند. مثال:
«فلان اداره اومد یه طرح حمایتی بده، اوضاع بدتر شد. واقعاً: مرا به خیر تو امید نیست، شر مرسان!»
🎯 جنبه‌های زبانی و زیبایی‌شناسی
- از لحاظ بلاغی، این عبارت در ساختار ایهام و تضاد («خیر» و «شر») قرار دارد و به‌واسطهٔ سادگی و موسیقی درونی‌اش به راحتی در ذهن می‌نشیند.
- از نظر فرهنگی، نشان‌دهندهٔ جایگاه خرد، تجربه و دوری از دخالت‌های ناآگاهانه است.
🔥 مشابه‌های مفهومی در زبان‌های دیگر
در انگلیسی می‌توان معادل‌هایی چون:
- With friends like these, who needs enemies?
- Do no harm.
یا - If you can’t help, at least don’t hurt.
را تا حدودی مشابه دانست.
💡 جمع‌بندی
ضرب‌المثل «مرا به خیر تو امید نیست، شر مرسان» نمونه‌ای بی‌نظیر از حکمت‌های ایرانی است که در زبان سعدی به زیباترین شکل ممکن صورت‌بندی شده. این عبارت نه‌تنها در زندگی روزمره کاربرد دارد، بلکه نشانی از خرد جمعی ما ایرانیان در ارج نهادن به دوری از آزار و ناآگاهی است، حتی اگر نیت فرد «خیر» باشد.
