بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون -بی‌اختیاری استرسی در خانم‌ها بسیار شایع است. این نوع از بی‌اختیاری باعث شده بسیاری از آنها در مطب‌ها سرگردان شوند. بی‌اختیاری استرسی ناشی از افتادگی مثانه داخل لگن است که هنگام افزایش فشارهای داخل شکمی، این افزایش فشار به مثانه و گردن مجرای ادرار وارد می‌شود. در این اختلال وقتی بیمار عطسه می‌کند، می‌خندد، جسم سنگینی بلند می‌کند، می‌نشیند یا زور می‌زند، یکی‌دو قطره ادرار دفع می‌کند. گاهی بی‌اختیاری ادراری حین رابطه زناشویی ایجاد و باعث مشکل‌های روانی در زن می‌شود. دفع ادرار از یکی‌دو قطره تا تخلیه کامل مثانه متغیر است. در ادامه، با رایج‌ترین علل و راه‌حل‌های بی‌اختیاری استرسی ادرار آشنا خواهید شد.
مثانه و گردن آن در حالت طبیعی باید داخل شکم باشند. هر‌گاه
فشار داخل شکم بیش از حد بالا برود، این فشار به مثانه و گردن وارد می‌شود و
باعث مسدود شدن گردن مثانه و جلوگیری از خروج ادرار خواهد شد. ولی وقتی
مثانه و گردن آن افتادگی پیدا می‌کند فشار وارده از سوی شکم فقط به تنه
مثانه وارد می‌شود و گردن مثانه باز می‌ماند و مانعی برای خارج نشدن ادرار
وجود ندارد. عضلات کف لگن از محتویات داخل لگن حمایت می‌کنند. هر گاه این
عضلات ضعیف یا شل شوند نگهداری اعضا مشکل می‌شود و باعث افتادگی آنها
خواهدشد.
چرا دچارش می‌شویم؟
در میان رایج‌ترین علل ابتلا به بی‌اختیاری استرسی ادرار، بی‌شک
افتادگی مثانه را باید علت نخست نامید اما علل دیگری نیز در بروز این
بیماری نقش دارند:
• افتادگی مثانه: علت اصلی بی‌اختیاری استرسی در خانم‌ها
افتادگی مثانه است که اغلب در اثر زایمان‌های طبیعی و مشکل ایجاد می‌شود.
در زایمان طبیعی اعصاب کف لگن دچار کشیدگی می‌شوند و بعد از زایمان کارایی
اولیه خود را از دست می‌دهند و از عضلات کف لگن نمی‌توانند به خوبی حمایت
کنند. هر چه تعداد زایمان‌های طبیعی بیشتر و زایمان طولانی‌تر و مشکل‌تر
شود خطر این بیماری بیشتر می‌شود. خانم‌هایی که حین زایمان دچار پارگی
عضلات کف لگن می‌شوند ۳ برابر بیشتر از افراد عادی در معرض بی‌اختیاری
استرسی ادرار قرار دارند.
• بارداری: یکی دیگر از علل بی‌اختیاری استرسی ادرار، بارداری
است چون فشار زیادی به مثانه و گردن آن وارد می‌کند. یک خانم باردار باید
چند هفته جنین چند کیلویی را در لگن خود تحمل کند. همچنین برای شل کردن
عضلات و آماده کردن مجرای زایمان هورمونی به نام ریلاکسین ترشح می‌شود که
عضلات کف لگن را شل می‌کند. ۵۰ درصد از زنان در طول بارداری دچار
بی‌اختیاری استرسی ادراری می‌شوند.
• چاقی: علت دیگر بی‌اختیاری استرسی ادرار در زنان، وزن زیاد
است. وزن بالا فشار زیادی به شکم و کف لگن وارد می‌کند. زنان چاق ۲ برابر
زنانی که وزن طبیعی دارند دچار بی‌اختیاری استرسی می‌شوند.
• خارج کردن رحم (هیسترکتومی): عمل هیسترکتومی یا برداشتن رحم
هم باعث بی‌اختیاری استرسی ادرار می‌شود. هنگام خارج کردن رحم احتمال آسیب
به عضلات کف لگن نیز وجود دارد.
• سیگار: کشیدن سیگار نیز یکی دیگر از عوامل مهم زمینه‌ساز در
این بیماری است. سیگار باعث بروز سرفه مزمن و باز هم وارد شدن فشار به کف
لگن و شل شدن عضلات می‌شود.
• یائسگی: بعد از یائسگی، میزان هورمون استروژن به شدت کاهش
پیدا می‌کند. متعاقب آن فشار دور مجرای ادرار کاهش پیدا کرده و ادرار نشت
پیدا می‌کند. این هورمون در حفظ حالت الاستیکی مجرای ادرار نقش مهمی دارد.
وقتی خاصیت الاستیکی مجرا کم می‌شود انقباض مجرا هم کمتر شده و ادرار به
راحتی از آن خارج می‌شود. احتمال اینکه خانم‌های یائسه اضافه وزن داشته
باشند و رحمشان هم قبلا از طریق جراحی خارج شده باشد زیاد است و همه این
موارد دست به دست می‌دهد و باعث تشدید بی‌اختیاری استرسی ادراری می‌شود.
انواع دیگر بی اختیاری ادرار
بی‌اختیاری فوریتی ادرار:
یکی از انواع بی‌اختیاری ادرار در خانم‌ها از نوع فوریتی است. در حالت
طبیعی، ادرار باید حدود ۴۰۰ سی‌سی از مثانه را پر کند تا سیستم عصبی فعال
شود و به آن پیام برساند تا فرد برای تخلیه آن اقدام کند اما یک فرد سالم
می‌تواند ادرار را در حجمی بیشتر از این هم نگه دارد تا خودش را به دستشویی
برساند. در اختلال فوریتی ادرار، سیستم عصبی تحریکات غیرعادی را به مثانه
ارسال می‌کند که باعث می‌شود مثانه با حجم ادرار کمتری تحریک شود. این
بیماری از این نظر مهم است که تعداد دفعات ادرار کردن بیمار بیشتر می‌شود و
گاهی هم سیگنال‌های عصبی آنقدر زیاد هستند که بیمار باید خیلی زود دستشویی
پیدا کند و اگر از دستشویی دور باشد. مقداری از ادرار یا گاهی هم همه
ادرار را به صورت غیرارادی دفع خواهد کرد. در بعضی از بیماران هم فعالیت
سیگنال‌های عصبی وابسته به محرک‌هایی مانند نوشیدن مایعات، شنیدن صدای جاری
شدن آب و… است. درمان این نوع بی‌اختیاری، دارودرمانی با شل‌‌کننده‌های
عضلات صاف جدار مثانه است. انواع متخلف از این نوع داروها وجود دارند و در
۹۰- ۸۰ درصد موارد دارودرمانی بسیار موثر است.
بی‌اختیاری عملکردی ادرار:
بی‌اختیاری ادراری بعدی از نوع عملکردی است. در این اختلال، فرد به
بیماری‌ای مبتلاست که سیستم عصبی یا مثانه را تحت‌تاثیر قرار داده و باعث
می‌شود سیگنال‌های منقبض‌کننده عضلات مثانه تحریک شوند. بیماری‌هایی مانند
ام‌اس، سکته‌های مغزی و پارکینسون که نقاط مخصوص کنترل سیستم ادراری در مغز
را درگیر می‌کنند، باعث بی‌اختیاری ادراری از نوع عملکردی می‌شوند. در این
اختلال نیز فرد باید زودتر برای تخلیه مثانه اقدام کند. در مواقعی که فرد
هوشیار است، می‌تواند تا رساندن خود به دستشویی جلوی نشت ادرار را بگیرد
ولی بیمارانی که آلزایمر دارند قادر به کنترل ادرار نیستند و مدام لباس خود
را کثیف می‌کنند. البته تنگی مجرای ادرار یا وجود توده در این مسیر و
بیماری‌های خودایمن نیز می‌توانند باعث این اختلال شوند. درمان این نوع
بی‌اختیاری بیشتر معطوف به درمان بیماری زمینه‌ای است ولی استفاده از
داروهای شل‌کننده عضلات صاف مثانه نیز به مقدار زیادی کمک‌کننده است.
بی‌اختیاری لبریزی ادرار:
نوع دیگری از بی‌اختیاری ادراری به بی‌اختیاری لبریزی مشهور است. بعضی
از بیماریها اعصاب مثانه را مختل می‌کنند و فرد متوجه پر‌شدن مثانه
نمی‌شود. سردسته این بیماریها دیابت طول‌کشیده است. با پر شدن مثانه ادرار
می‌تواند به بالا پس زده و وارد کلیه‌ها شود و آسیب و عفونت در آنها ایجاد
کند. در ضایعات نخاعی که به اعصاب کمری آسیب رسیده نیز بیماران دچار
بی‌اختیاری لبریزی می‌شوند. این بیماران همیشه لباس زیرشان را کثیف
می‌کنند. درمان این نوع از بی‌اختیاری ادراری خیلی مشکل است و از طرف دیگر،
برخلاف سایر انواع بی‌اختیاری ادراری اگر درمان آن با تاخیر انجام شود
باعث از دست رفتن کلیه‌ها خواهد شد. در درجه اول از ۲ رده دارو، داروهایی
که باعث انقباض عضلات مثانه و داروهایی که سبب باز شدن گردن مثانه می‌شوند،
استفاده می‌کنند. اگر دارودرمانی موثر واقع نشد به بیمار آموزش می‌دهیم که
هر ۴ ساعت با سوندهای ادراری مخصوص مثانه خود را خالی کند که به آن در
اصطلاح سونداژ متناوب مثانه توسط خود بیمار گفته می‌شود.
بی‌اختیاری واقعی ادرار
بی‌اختیاری ادراری واقعی در خانم‌ها نوع دیگری از بی‌اختیاری ادراری
است که خطرناک‌ترین آنها محسوب می‌شود. در بی‌اختیاری واقعی بین مثانه و
اعضای مجاور ارتباط غیرطبیعی ایجاد می‌شود. در افراد طبیعی مثانه توسط
مجرای ادرار به بیرون راه پیدا می‌کند و ادرار از طریق مجرا از مثانه خارج
می‌شود. اگر در خانمی مثانه از طریق مجرایی به واژن راه داشته باشد (نام
این اختلال ساختاری فیستول مثانه به واژن است) ادرار وارد واژن می‌شود.
گاهی در جراحی‌های لگن، زایمان‌های سخت، رادیوتراپی و… ارتباطی بین مثانه
و واژن ایجاد می‌شود و با هر مقدار ادراری که وارد مثانه می‌شود از همان
فیستول یا راه ارتباطی وارد واژن می‌شود و از واژن به بیرون می‌ریزد. این
افراد معمولا یکی- دو ماه بعد از زایمان یا جراحی لگنی احساس می‌کنند همیشه
لباس زیرشان خیس است. تشخیص نیز مشکل است چون خانم نمی‌داند این ادرار از
مجرای ادراری خارج می‌شود یا از واژن. این اتفاق در مورد حالب نیز ممکن است
بیفتد. در جراحی‌های سخت گاهی حالب به‌طور مستقیم سوراخی به داخل واژن
پیدا می‌کند. درمان این نوع بی‌اختیاری ادراری جراحی است. باید توجه داشت
اولین جراحی مهم‌ترین جراحی است و اگر جراحی اول موثر واقع نشود، اعمال
جراحی بعدی مشکل خواهند بود. برای این جراحی، جراح نیاز به تجربه کافی در
درمان جراحی فیستول‌های ادراری دارد.
بی‌اختیاری ادراری مرکب
بی‌اختیاری ادرار مرکب نوع دیگری است که در آن خانم چند نوع
بی‌اختیاری مثل استرسی و فوریتی را با هم دارد. تشخیص نوع بی‌اختیاری بسیار
مهم است چون هر نوع از بی‌اختیاری درمان جداگانه‌ای دارد و در بی‌اختیاری
ادراری مرکب باید هر نوع از بی‌اختیاری جداگانه درمان شود.
بی‌اختیاری موقتی
بی‌اختیاری موقتی یا گذرا همان‌طور که از نامش هم پیداست به‌طور موقتی
در زندگی هر فردی ممکن است دیده شود. عفونت‌های ادراری، محدودیت‌های حرکتی
و یبوست شدید باعث بی‌اختیاری موقتی ادراری می‌شوند که با برطرف کردن
عفونت، یبوست و… مشکل بیمار حل خواهد شد.
آزمون‌های تشخیصی
ابتدا شرح حالی از بیمار گرفته می‌شود؛ مثلا وقتی بیمار می‌گوید هنگام
نشستن، خندیدن و … چند قطره یا بیشتر ادرار دفع می‌کند متوجه وجود
بیماری بی‌اختیاری استرسی ادرار در او می‌شویم. تست‌هایی وجود دارد که برای
تشخیص‌های تکمیلی انجام می‌دهیم؛ از جمله:
• تست یورودینامیک: یکی از این تست‌ها تست یورودینامیک نام
دارد. در تست یورودینامیک فشار داخل مثانه و مجرا اندازه گرفته می‌شود.
• سیستوسکوپی: وسیله تشخیصی دیگری که بسیار کمک‌کننده است سیستوسکوپی است. با این وسیله می‌توان داخل مجرا و مثانه بیمار را نگاه کرد. البته در این روش با مانورهایی فشار داخل شکم بیمار را بالا می‌بریم تا نشت ادرار با دوربین دیده شود.
توصیه‌های درمانی
با سیستوسکوپی می‌توان تشخیص داد بیمار نیاز به جراحی دارد یا نه. اگر
نشت ادرار در این تست مثبت باشد عمل جراحی سودمند خواهد بود.
زنان مبتلا به بی‌اختیاری استرسی ادراری می‌توانند با انجام کارهایی شدت بیماری را کمتر کنند:
• رژیم‌درمانی: بیماران باید رژیم غذایی خود را تغییر دهند؛
یعنی مصرف میوه و سبزیجات و مایعات را بالا ببرند. این نوع رژیم کمک می‌کند
بیمار دچار یبوست نشود چون یبوست فشار داخل شکم را بالا می‌برد. نوشیدن
مواد حاوی کافئین مانند چای، قهوه و نوشابه‌های کولا باعث تحریک مثانه
می‌شود. مصرف این مایعات باید کاملا محدود شود.
• فعالیت بدنی: اگر بیمار فعالیت بدنی زیادی دارد و عرق می‌کند، به همان میزان باید مصرف مایعات را بیشتر کند.
• ورزش: روش دیگری که به کنترل بی‌اختیاری ادراری کمک می‌کند، ورزش است. پیاده‌روی باعث قوی شدن عضلات کف لگن می‌شود.
• کگل: ورزش عضلات کف لگن را بیاموزند. این ورزش کگل نام دارد
و بیمار باید روزی ده‌ها بار عضلات کف لگن‌اش را منقبض کند یا هنگام دفع
ادرار حداقل 5 بار جلوی خروج آن را بگیرد.
• لباس راحت: در جامعه ما این تصور وجود دارد، اگر ادرار به
لباس زیر نشت پیدا کند، لباس نجس می‌شود و باید تعویض شود. به چنین
بیمارانی توصیه می‌کنیم از لباس‌هایی استفاده کنند که موقع احساس دفع ادرار
درآوردنشان زیاد طول نکشد چون زمان زیاد باعث می‌شود ادرار نشت کند و
بیمار مجبور به تعویض لباس شود.
• حمل درست اشیای سنگین: بیمار باید هنگام بلند کردن اشیای
سنگین زانوها را خم و شیء را به بدن خود نزدیک‌تر کند. در واقع از زانو به
عنوان تکیه‌گاه استفاده کند تا شیء سبک‌تر شود. بازوها هم نباید باز باشد.
• درست نشستن: وقتی بیمار می‌خواهد بخندد یا سرفه می‌کند باید یک پای خود را روی پای دیگر بیندازد تا مانع دفع ادرار شود.
روش‌های درمانی
3 روش برای درمان بی‌اختیاری استرسی ادرار وجود دارد:
• درمان محافظه‌کارانه: روش اول اعمال محافظه‌کارانه است که
ذکر شد. در مواقعی که بی‌اختیاری استرسی خفیف است، با همین روش‌ها می‌توان
جلوی نشت ادرار را گرفت و اغلب بیماران هم از این روش‌ها راضی هستند.
• داروردرمانی: روش دوم درمانی استفاده از داروهاست. داروهای
بسیار موثری وجود دارند که بی‌اختیاری استرسی را کم می‌کنند. البته داروها
باید با دوز مناسب تجویز شوند تا موثر باشند. مشکل اغلب بیماران با مصرف
دارو حل می‌شود، اما برای بعضی از بیماران هم ۲ روش قبلی هیچ تاثیری در
بهبود بی‌اختیاری ادراری ندارد. اینجاست که برای بیمار عمل جراحی پیشنهاد
می‌شود.
• جراحی:۸۰ درصد از بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند،
بهبود پیدا می‌کنند. نزدیک به ۱۰ نوع عمل جراحی وجود دارد که با توجه به
شرایط بیمار یکی از انواع آنها توسط جراح انتخاب می‌شود. هدف از عمل جراحی
این است که مثانه افتاده‌ای که از داخل لگن خارج شده را سرجای خودش
برگردانیم تا بی‌اختیاری استرسی ادرار اصلاح شود.
دکتر محمدرضا صفری‌نژاد
جراح کلیه و مجاری ادراری و استاد دانشگاه
