بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
ویژگی‌ها و عامل مهمی که فرش ایرانی را معروف و جهانی ساخته است، طراحی دلپذیر، متنوع و منحصر به فرد آنهاست. هر یک از فرشهای ایرانی طراحی خود را دارند، به طوری که هزاران طرح جذاب را می‌توان در تمام فرش های ایرانی مشاهده کرد. هر کدام از این طرح‌ها بسیار زیبا و دارای هماهنگی کامل هستند. در میان طرحهای دستباف ایرانی طرح شاه عباسی یکی از پر طرفدارترین و قدیمی‌ترین طرحهای فرش ایرانی است.
نقشه ی شاه عباسی یکی از طرح ها و سبک های رایج بافته شده در مناطق مختلف ایران است. بسیاری از اساتید و کارشناسان آغاز بافت فرش شاه عباسی را به دوره صفوی رسانیده و منسوب به اصفهان دانسته اند.
برخی از محققین براین باورند که این فرش در دوران پادشاهی شاه عباس صفوی و در کارگاههای سلطنتی این پادشاه بر روی دارها پیاده گردیده است و عده ای نیز نام گذاری این نقشه را بر گرفته از همان دوره و حکومت شاه عباس میدانند.
طرحهای فرش شاه عباسی
طرح و نقشه ی فرش شاه عباسی یکی از متداول ترین طرح ها و نقوش فرش ایرانی است بالاخص نقشی رایج در بافته های دوران صفوی که ریشه در تاریخ فرهنگ و هنر ایرانی داشته است.
گل شاه عباسی عنصر اصلی و گل معروف نقشه ی شاه عباسی است که پیدایش و شکل گیری آن مربوط به دوره های قبل از دوران صفوی بوده و با عنوان نیلوفر آبی ،لوتوس نامیده شده است طرحهای اولیه ی این گل را می توان برروی ظروف دوره های قبل از اسلام (ساسانی)مشاهده نمود.طرح این گل بر گرفته از نیلوفر آبی گل کار شده درنقش ماهی درهم/ هراتی است که ریشه در آئین میترائیسم دارد.
گلهای فرش شاه عباسی در این طرح معمولآ شاخ وبرگ و غنچه و بوته در سراسر فرش پراکنده اند و بدین گونه طرحی سراسری مرکب از نقوش و اشکال کلاسیک دوران شاه عباسی به وجود می آورند .اگر چه این نقش دراغلب نقاط ایران بافته می شود اما در فرشهای اصفهان، کاشان، مشهد و تبریز طراحی می گردد. می توان طرح شاه عباسی را کامل شده طرح اسلیمی دانست که گلهای تجربه بافته اسلیمی ها را زینت می بخشد .
اغ های پر گل وگیاه، خطوط اسلیمی ساده یا دهان اژدری، که گل ها با شاخ وبرگ های خزنده بهم پیوسته اند، حاشیه پهن با نوارهای طرفین باریک، گل های شاه عباسی و پراکنده در سراسر متن از اختصاصات فرش اصفهان است.
اساس کلیه طرح های فرش شاه عباسی برمبنای کاربرد گل معروف شاه عباسی در این طرح است. دراین طرح ها گل های شاه عباسی به همراه بندهای ختایی وگاه تلفیق آنها با اسلیمی ها ، انواع مختلفی از نقوش فرش را ارائه می دهند.انواع طرحهای این گروه عبارتند از لچک و ترنج شاه عباسی، افشان شاه عباسی، شاه عباسی درختی، شاه عباسی شیخ صفی، شاه عباسی جانوری و….
گل نیلوفر آبی در طرح شاه عباسی
گل نیلوفر آبی به شکل ها و روش‌های مختلف بعد از گل هشت پر، پر کاربردترین طرح از گذشته تا امروز در قالی بافی است. این نمایه حتی در طرح هراتی یا ماهی در هم و فرشهای قفقازی نیز به وفور مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گل متداول‌ترین طرح در دوره صفوی بوده و به همین دلیل به گل شاه عباسی معروف شده است. گل شاه عباسی را به گونه‌ای دیگر نیز می‌توان توصیف کرد، گل شاه عباسی همان گل نرگسی است که از تکرار دو دایره و دو برگ بوجود آمده است که به گل ختایی یا لاله عباسی معروف شده است و دارای شش یا هشت و یا ده برگ می‌باشد که متداول‌ترین نوع آن نوع هشت برگی است. گل لاله عباسی به دلیل انعطاف در طرح از نظر شکل ظاهری زیبا تر از سایر نقش گل‌ها در فرش جلوه می‌کند. در طرح این گل تضاد میان دایره قلبی شکل در مرکز که در بین خطور منحنی قرار گرفته و برگ‌های نوک نیز در حاشیه جلوه منصر به فردی به آن داده است. برگ‌ها نیز برای هارمونی بیشتر به شکل قلب و یا دایره‌های تزیینی قرار می‌گیرند. برگ‌ها از محور پایین که اکثرا به صورت یک دایره کوچک و یا گل چهار پر است شروع می‌شود. طریقه قرار گرفتن برگ‌ها در گل عباسی به چهار صورت است:
- یا اینکه برگ‌ها از بالا به پایین روی هم قرار گرفته به طوری که احساس می‌شود بخشی از برگ‌های پایینی در زیر برگ‌های بالاتر رفته‌اند.
- در شیوه دیگر هر برگ بطور مستقل به قلب مرکزی وصل شده است.
- یک صورت دیگر باز شدن برگ‌ها از محور مرکزی گل در نقطه پایین قلب مرکزی است.
- و یا ترکیب همه این مراحل با یکدیگر، که بوجود نظم از ریتم نیز برخوردار است.
طرح شاه عباسی در شهرهای مختلف ایران
طرح شاه عباسی بطور عمده در فرشهای اصفهان ، قم ،تبریزو مشهد دیده می‌شود. در فرش مشهد این طرح بصورت گلهای بزرگ عباسی همراه با ساقه‌های ظریف بافته می‌شود. همچنین طرحهای افشان از نقوش عباسی یکی از بارز ترین طرح‌ها در فرش دستباف کرمان است. طرح لچک ترنج عباسی نیز از طرحهای محبوب فرشهای دستباف سبزوار، نائین، گلپایگان محلات و بیجار است.
رنگ بندی در طرح شاه عباسی
طرح شاه عباسی به گونه است که از رنگ‌های مختلف بدون محدودیت می‌توان استفاده کرد و به ندرت فرشهای کمتر از چهارده رنگ از این طرح پیدا می‌شود. رنگ‌هایی که بیشتر در این طرح بکار گرفته می‌شود عبارتند از :لاکی،کرم، سبز، آبی، آجری، بژ، سرمه‌ای، عنابی نیلی و فیروزه‌ای که رنگ‌های لاکی سیر و روشن و نخودی برای زمینه قالی و رنگ‌های سرمه‌ای و آجری بیشتر در حاشیه فرش بکار برده می‌شود. رنگ‌هایی که برای آن استفاده می‌شود عمدتا از رنگ زا های طبیعی بدست می آیند به جز در مواردی که فرش بطور سفارشی به رنگ خاصی بافته می‌شود که حتما باید از رنگ زا‌های شیمیایی استفاده شود.
ابعاد و تکنیک بافت در این طرح
سایز و اندازه فرشهای بافته شده با طرح شاه عباسی اکثرا ذرع نیم، دوذرع، و حداکثر ۶ و یا ۹ متر مربع است و ابعاد بزرگتر از این اندازه‌ها کمتر دیده می‌شود. گره‌ای در بافت این طرح بکار گرفته می‌شود گره فارس ییا گره نامتقارن است.
انواع طرحهای شاه عباسی
- قاب مدور گوشه‌ای
- طرح کلی
- درخت
- حیوانات
- شیخ صفی
- مجموعه مناره‌های کوچک
- طرح شاه عباسی با تغییرات
- مناره‌های مدل پیزلی
- طراحی قاب مدور گوشه‌ای نازک بافته
این موارد از جمله طرحهای فرش شاه عباسی به شمار می‌روند.
