هر چیزی سرطان نیست/توده های خوش خیمی که در پستان دیده می شود

سایت بدون – بیش از نیمی از علل مراجعه زنان به کلینیک‌های پستان، وجود توده در پستان است. خوشبختانه اغلب توده‌ها خوش‌خیم هستند ولی همین توده‌های خوش‌خیم اهمیت فوق‌العاده زیادی دارند و باید از توده‌های بدخیم افتراق داده شوند. خوش‌خیم بودن توده حتما باید به‌وسیله معاینه یا آزمایشات درخواستی به‌وسیله پزشک اثبات شود. توده‌های پستان به ۲ گروه کلی خوش‌خیم و بدخیم تقسیم می‌شوند. «درمانگاه زنان» این هفته به شایع‌ترین توده‌های خوش‌خیم پستان می‌پردازد؛ کیست‌ها، توده‌های جامد و توپر (که شایع‌ترین آنها فیبروآدنوماست)، تغییرات فیبروکیستیک، توده‌های چربی و… هر کسی ممکن است به سرطان پستان مبتلا شود. سن پایین، مرد بودن و نداشتن عوامل خطر مانند سابقه خانوادگی سرطان، توجیهی برای اهمیت ندادن به توده‌های پستان نیستند. لمس توده در پستان همیشه باید هشداری برای بیمار باشد تا زودتر به پزشک مراجعه کند تا اقدامات تشخیصی انجام شود. برای تشخیص توده خوش‌خیم از بدخیم روش‌های گوناگونی وجود دارد. معاینه بسیار مهم است. گاهی اوقات با لمس پستان می‌توان تا حدودی توده‌های خوش‌خیم را از بدخیم تشخیص داد ولی معاینه هیچ‌گاه کافی نیست و بیمار باید سونوگرافی یا ماموگرافی انجام دهد. اگر نتیجه در این ۲ روش قابل‌قبول نبود، بیمار باید برای نمونه‌برداری از توده آماده شود. نمونه‌برداری نوع توده و سلول‌های موجود در آن را مشخص می‌کند. «درمانگاه زنان» این هفته را بخوانید تا با رایج‌ترین انواع توده‌های خوش‌خیم پستان آشنا شوید.

مگر مردان هم سرطان پستان می‌گیرند؟
     تصور ما این است که توده‌های پستان فقط در زنان تشکیل می‌شوند و بیماری کاملا زنانه است در حالی که کمتر از ۱ درصد از سرطان‌های پستان در مردان ایجاد می‌شوند. متاسفانه مردان نیز به دلیل همین نگرش خیلی دیر به پزشک مراجعه می‌کنند. شایع‌ترین توده‌های خوش‌خیم در آقایان ژنیکوماستی است. در ژنیکوماستی، بافت پستان به صورت نسجی کاملا یکنواخت در زیر‌ هاله پستان قرار گرفته که قوام آن یکنواخت و کمی سفت‌تر و مشخص‌تر از بافت اطراف است. توده‌های بدخیم در آقایان به صورت سفت، معمولا چسبنده به پوست یا جدار قفسه سینه، غیرقرینه و نامنظم است. این روند می‌تواند طبیعی یا به دلیل تغییرات هورمونی باشد. ژنیکوماستی در مرحله نوزادی و بلوغ و در افراد مسن دیده می‌شود. گاهی هم با بیماری‌های کبدی، ژنتیکی، نارسایی کلیه و مصرف بعضی از داروها همراه می‌شود. زمانی که توده مشکوکی در پستان یک مرد دیده شود، همه مراحل تشخیصی اعم از سونوگرافی، ماموگرافی، نمونه‌برداری و… برایش انجام می‌شود. درمان توده‌های بدخیم در مردان هم مشابه‌ درمان توده‌های بدخیم در زنان است. ماه اکتبر هر سال، ماه آگاهی از سرطان پستان است که سازمان‌‌ها و خیریه‌های سراسر جهان به روبان صورتی فکر می‌کنند. ۲۳ اکتبر، سرطان پستان رویداد سالیانه خود را جشن می‌گیرد و همه مردم لباس صورتی می‌پوشند تا آگاهی عمومی را در مورد این بیماری افزایش دهند اما در این آشفتگی صورتی زنانه، فراموش کردن مردها که آنها هم می‌توانند به سرطان پستان مبتلا شوند، کاری است بس آسان. تخمین زده می‌شود، در سال ۲۰۱۵، ۲ هزار و ۳۶۰ مورد جدید از سرطان پستان در مردان آمریکایی دیده شود و نزدیک به ۴۳۰ مرد نیز در اثر این بیماری فوت کنند. مسلما، بروز سرطان پستان در مردان نادر است. خطر ابتلا به این بیماری در طول دوره زندگی یک مرد، یک در هزار است.

ماموگرافی خطر دارد؟
     یکی از سوال‌های رایج خانم‌ها هنگام ماموگرافی این است که آیا اشعه‌ای که دریافت می‌کنند، می‌تواند در آینده عارضه‌ای بر جای بگذارد؟ ماموگرافی ۲ نوع است؛ غربالگری و تشخیصی. ماموگرافی غربالگری از ۴۰ سالگی به بعد و هر سال یکبار انجام می‌شود. در بیماری که سابقه خانوادگی سرطان پستان وجود دارد، منتظر ۴۰ ساله شدن بیمار نمی‌مانیم. ممکن است از ۳۵ یا حتی۳۰ سالگی (با توجه به میزان شدت و اهمیت سابقه خانوادگی و سن جوان‌ترین فرد مبتلا در فامیل درجه ۱) ماموگرافی شروع می‌شود. نوع بعدی ماموگرافی تشخیصی است. در هر فرد با توده پستان و سن بالاتر از ۴۰ سال از ماموگرافی و سونوگرافی برای تشخیص کمک می‌گیریم. در سنین کمتر از ۴۰ سال ممکن است در صورتی که مشخصات توده در سونوگرافی کاملا قانع‌کننده و خوش‌خیم باشد (برای مثال کیست ساده) بیمار تنها با سونوگرافی پیگیری شود. در واقع، در این مواقع به شرایط بیمار توجه می‌کنیم. وقتی مشخصات توده قانع‌کننده نیست، ممکن است از ماموگرافی هم استفاده شود. علت اینکه از ماموگرافی در سنین کم استفاده نمی‌شود این است که در سنین پایین به دلیل کم بودن بافت چربی و بالا بودن تراکم پستان دقت ماموگرافی پایین است و نتیجه قابل‌قبولی نمی‌دهد. ماموگرافی غربالگری که سالی یکبار انجام می‌شود هیچ خطری برای بیمار ندارد ولی در همین ماموگرافی‌ ممکن است موردی دیده شود که ماموگرافی‌های دقیق‌تری را ایجاب کند؛ مثلا ماموگرافی با بزرگنمایی انجام شود یا پزشک برای پیگیری و اطمینان از سلامت پستان ۶ ماه بعد تک‌عکس از پستان درخواست کند. این ماموگرافی کامل نیست و با رعایت موارد لازم هیچ ضرری متوجه بیمار نمی‌شود.

کیست‌ها
     معمولا کیست‌ها توده‌هایی خوش‌خیم، بی‌خطر و حاوی مایع هستند. کیست ممکن است از یک عدد تا چند عدد در هر دو پستان یا یک پستان مشاهده شود. اندازه آنها از یک توده میلی‌متری غیرقابل لمس تا یک توده بسیار بزرگ که گاهی هم باعث درد شدید پستان می‌شود، متغیر است. کیست‌ها معمولا در طول دوره عادت ماهانه تغییراتی از نظر اندازه و درد هم پیدا می‌کنند. بهترین روش تشخیص کیست سونوگرافی است. اگر توده مشخصات یک کیست سالم و بی‌خطر را داشته باشد نیاز به هیچ اقدام اضافی‌ای ندارد. اگر کیست در سونوگرافی مشخصات کیست ساده را نداشته باشد نیاز به بررسی بیشتر و حتی گاهی نمونه‌برداری است. کیست‌ها ۳ نوع هستند؛ گروه اول کیست‌های ساده‌اند که جدار کاملا صاف و یکنواختی دارند و توده‎ای در جدار دیده نمی‌شود. (اندازه کیست مهم نیست.) گروه دوم کیست‌های مشکل‌دار (کامپلیکه) هستند. داخل این کیست‌ها ترشحات غلیظ‌شده و رسوبات دیده می‌شود. در این نوع کیست هم توده‌ای در جدار کیست دیده نمی‌شود. چنین کیست‌هایی معمولا به نمونه‌برداری نیاز ندارند ولی باید به فاصله ۶-۴ ماه پیگیری شوند و گاهی مایع آنها با نظر پزشک معالج کشیده می‌شود. گروه سوم کیست‌های مختلط و پیچیده(کمپلکس) هستند. در این کیست‌ها توده جداری وجود دارد. جدار کیست نامنظم است و حتما باید نمونه‌برداری شوند. دیواره‌دار بودن کیست به تنهایی اهمیت زیادی ندارد ولی اگر دیواره‌ها (به‌خصوص دیواره‌های ضخیم) همراه با بی‌نظمی و توده در جدار باشند، حتما به نمونه‌برداری نیاز است. گاهی کیست دردناک یا بسیار بزرگ می‌شود که نگرانی بیمار را به دنبال دارد. این کیست‌ها با سوزن تخلیه می‌شوند. هنگام تخلیه مایع باید به رنگ مایع توجه کنیم؛ اگر رنگ مایع خونابه‌ای باشد به بررسی بیشتر و گاهی هم جراحی نیاز دارد. اگر کیستی تخلیه شود و به فواصل بسیار کم مثلا طی کمتر از ۲ هفته دوباره پر شود و این عود بیش از ۳ بار تکرار شود، ممکن است در این مواقع نیز نیاز به جراحی و خارج کردن کیست باشد.

توده‌های جامد
     توده‌های جامد خوش‌خیم حتما نیاز به معاینه فیزیکی کامل و روش‌های تصویربرداری برای تعیین ماهیت توده و گاهی هم نیاز به نمونه‌برداری دارند. اگر توده در معاینه و تصویربرداری خوش‌خیم تشخیص داده شد شاید با توجه به شرایط بیمار مثل سابقه خانوادگی، سرعت رشد توده و… لازم باشد، نمونه‌برداری یا جراحی هم انجام شود. توده‌های خوش‌خیم مانند فیبروآدنوما باید از نظر ظاهر، سرعت رشد و… تحت نظر گرفته شوند. نمونه‌برداری‌های معمول نیاز به بیهوشی ندارند. به بافت پستان بی‌حسی موضعی داده می‌شود و با سوزن‌های مخصوص از توده نمونه می‌گیرند و به آزمایشگاه آسیب‌شناسی می‌فرستند. البته جواب آسیب‌شناسی با جواب تصویربرداری و معاینه باید همخوانی داشته باشند. ناهمخوانی یعنی تصویر در ماموگرافی خوب نباشد ولی جواب آزمایشگاه به نفع فیبرو آدنوم باشد. این جواب نشان می‌دهد توده باید به‌وسیله جراحی خارج و کل آن به آزمایشگاه فرستاده و به طور کامل‌تری بررسی شود.

توده‌های چربی
     توده‌های ناشی از ضربه به پستان ممکن است در اثر تصادف، سقوط، جراحی‌ها و… ایجاد شوند. این توده‌ها بیشتر در خانم‌هایی دیده می‎شوند که پستان‌‌های بزرگ دارند. ۲ علت برای چنین توده‌ها‌یی مطرح است؛ علت اول وجود خونمردگی و علت دوم له شدن یا نکروز بافت چربی. چنین توده‌هایی خوش‌خیم هستند و معمولا به مرور برطرف می‌شوند ولی اهمیت آنها زیاد است چون ممکن است بیمار توده‌های خطرناکی که بعدها ایجاد شده را به ضربات قدیمی پستان ارتباط دهد و با همین تفکر مراجعه به پزشک را به تاخیر اندازد. گاهی توده‌های ناشی از ضربه ممکن است در معاینه و تصویربرداری، ظاهری مشابه توده‌های بدخیم داشته باشند. حتی در این موارد نیز برای تشخیص قطعی لازم است از توده نمونه‌برداری شود.

نگرانی از کاهش باروری بر درمان سرطان پستان اثـر می‌گـذارد
     نگرانی از کاهش باروری باعث شده یک‌سوم از زنان مبتلا به سرطان پستان از مصرف تاموکسیفن خودداری کنند، هرچند همه آنها می‌دانند تاموکسیفن دارویی است که احتمال عود بیماری را کم می‌کند. نتایج مطالعه‌ای که کارشناسان مرکز سرطان دانشگاه میشیگان انجام داده‌اند، نشان می‌دهد نگرانی از کاهش باروری باعث شده یک‌چهارم از زنانی که مصرف تاموکسیفن را شروع می‌کنند، پیش از پایان دوره درمان، دارو را کنار بگذارند. ژاکلین جروس، سرپرست تیم تحقیق و جراح پستان در مرکز سرطان دانشگاه ماساچوست، می‌گوید: «نتایج مطالعه‌های ما نشان می‌دهد مساله باروری تا چه حد برای بیماران جوان ما اهمیت دارد. باید راهی پیدا کنیم تا بتوانیم بین نگرانی بیماران جوان از کاهش باروری و درمان درستی که به مهار سرطان پستان بینجامد، پلی بزنیم.» مطالعه‌های قبلی نشان داده‌اند، مصرف ۵ سال تاموکسیفن می‌تواند خطر عود بیماری را ۴۷درصد و مرگ براثر بیماری را ۲۶درصد کاهش دهد. اطلاعات بیشتر می‌گویند، با ۱۰ سال مصرف این دارو احتمال عود دوباره بیماری و مرگ کاهش بیشتری پیدا می‌کند.

دکتر آتوسا مهدوی سعیدی
جراح بیماری‌های پستان و عضو پژوهشکده بیماری‌های پستان جهاد دانشگاهی تهران