بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
پژوهشی جدید که در مجله تخصصی Molecular Neurodegeneration منتشر شده، گامی بزرگ در درک مکانیسم‌های ژنتیکی آلزایمر برداشته است. دانشمندان نشان داده‌اند که جهش در سه ژن خاص می‌تواند به‌طور دقیق زمان بروز علائم زوال عقل را پیش‌بینی کند.
اکثر موارد بیماری آلزایمر به‌صورت پراکنده و در سنین بالا رخ می‌دهند، اما درصد اندکی از بیماران به شکل ارثی و زودهنگام به این بیماری مبتلا می‌شوند. این موارد به‌طور معمول به جهش‌های ژنتیکی در سه ژن اصلی مرتبط هستند: PSEN1، PSEN2 و APP. این ژن‌ها عملکرد آنزیمی به نام گاما-سکرتاز را تحت تأثیر قرار می‌دهند؛ آنزیمی که در تولید پپتیدهای آمیلوئید-بتا نقش دارد—پروتئین‌هایی که با تجمع در مغز، پلاک‌هایی ایجاد می‌کنند که از نشانه‌های اصلی بیماری آلزایمر هستند.
🧪 ارتباط مستقیم ژن‌ها و زمان بروز علائم
تیم تحقیقاتی به سرپرستی دکتر لوسیا چاوز گوتیرز در دانشگاه KU Leuven بلژیک، با بررسی ۲۸ جهش در ژن PSEN2 و ۱۹ جهش در ژن APP، دریافتند که هر یک از این جهش‌ها به‌صورت قابل پیش‌بینی، ترکیب پپتیدهای آمیلوئید را تغییر می‌دهند. هرچه میزان پپتیدهای سمی‌تر بیشتر باشد، بیماری در سن پایین‌تری ظاهر می‌شود.
نتایج بسیار جالب بودند:
- در جهش‌های PSEN2، تغییر نسبت پپتیدها حدود ۵۰٪ از تفاوت سنی در شروع بیماری را توضیح می‌داد.
- در جهش‌های APP، این همبستگی حتی قوی‌تر بود.
- جهش‌های PSEN1 نیز که پیش‌تر بررسی شده بودند، تأثیر چشم‌گیری بر زمان شروع بیماری داشتند.
📉 یک ساعت مولکولی برای آلزایمر
دانشمندان از این اطلاعات برای ساخت مدل‌هایی استفاده کردند که می‌تواند مانند “ساعت مولکولی” سن تقریبی شروع آلزایمر را بر اساس نوع جهش ژنی پیش‌بینی کند. به‌عنوان مثال:
- جهش در PSEN1 معمولاً علائم بیماری را در سنین بسیار پایین‌تر (مثلاً ۴۰ تا ۵۰ سالگی) ظاهر می‌کند.
- جهش در PSEN2 به‌طور میانگین شروع بیماری را ۲۷ سال دیرتر از PSEN1 به تأخیر می‌اندازد.
- در مورد APP، شروع بیماری حدود ۸ سال دیرتر از PSEN1 رخ می‌دهد.
با این حال، برخی افراد با جهش‌های مشابه، زمان‌های بسیار متفاوتی برای بروز علائم داشتند؛ تفاوتی که احتمالاً ناشی از عوامل محیطی یا سایر ژن‌های محافظت‌کننده یا تسریع‌کننده است.
⚠️ موارد استثنا: جهش‌های قوی اما با تأخیر در بروز
یکی از یافته‌های شگفت‌انگیز این تحقیق، مربوط به جهش‌های شدیداً مخرب در ژن PSEN1 بود. با اینکه انتظار می‌رفت این جهش‌ها باعث بروز زودهنگام بیماری شوند، در واقع علائم دیرتر از انتظار ظاهر شدند. دلیل احتمالی این است که این جهش‌ها هرچند پپتیدهای سمی‌تری تولید می‌کنند، ولی مقدار کلی پپتید را نیز کاهش می‌دهند که تا حدی اثر منفی‌شان را تعدیل می‌کند.
🧬 گامی به‌سوی درمان هدفمند
این یافته‌ها مسیر جدیدی را برای درمان آلزایمر باز می‌کنند. اگر بتوان با تعدیل فعالیت گاما-سکرتاز یا تغییر نسبت پپتیدها به سوی شکل‌های کم‌ضررتر، شروع بیماری را حتی چند سال به تأخیر انداخت، تأثیر چشم‌گیری بر کیفیت زندگی افراد در معرض خطر خواهد داشت.
برای مثال، بر اساس مدل پژوهشگران، تنها ۱۲٪ تغییر در نسبت پپتیدهای سمی می‌تواند شروع علائم را تا ۵ سال به تعویق بیندازد—گامی حیاتی برای مداخله پیشگیرانه.
🔚 نتیجه‌گیری:
پژوهش جدید نه‌تنها نقش دقیق جهش‌های ژنتیکی در زمان‌بندی شروع آلزایمر را روشن کرده، بلکه افق جدیدی برای تشخیص زودهنگام و درمان‌های پیشگیرانه گشوده است. شاید در آینده‌ای نزدیک، بتوان با آزمایش ژنتیکی و تحلیل پپتیدی، روند آلزایمر را سال‌ها پیش از بروز علائم متوقف یا کند کرد.
