چه کسی اولین پلیس مخفی را در تاریخ جهان ایجاد کرد؟/داستان یک ایوان

ایوان مخوف، اولین تزار روسیه، چگونه از ابزار اطلاعات برای سرکوب مخالفانش استفاده می‌کرد؟

سایت بدون – تاریخ روسیه تزاری، با یک نام ترسناک آغاز می‌شود؛ «ایوان مخوف». تا پیش از او، روسیه هنوز شکل واحدی به خود نگرفته بود. وی در ۲۵ آگوست سال ۱۵۳۰(دوم شهریور ۹۰۹ خورشیدی) در نزدیکی مسکو به دنیا آمد و تا ۱۸ مارس ۱۵۸۴(۲۸ اسفند ۹۶۲ خورشیدی) که هنگام بازی شطرنج سکته کرد و مُرد، دورانی سراسر وحشت و خونریزی را برای مردمش رقم زد. ایوان مخوف، شخصیت مورد علاقه استالین بود؛ شاید بین رفتارهای نخستین تزار روسیه و دیکتاتور مستبد شوروی، شباهت‌های فراوانی وجود داشته باشد؛ شباهت‌هایی که باعث علاقه مفرط استالین به ایوان و تحسین فیلم «سرگئی آیزنشتاین» درباره این تزار خونریز از سوی دیکتاتور شوروی شد.
«جشن خون» ایوان مخوف
ایوان در تاریخ سرزمینش به «گروزنی»، به معنای بی‌رحم مشهور است. هنگامی که او به مقام شاهزادگی اعظم مسکو رسید، هنوز خاک روسیه زیر سایه اقتدار مغول‌ها قرار داشت. ضعف اشغالگران، فرصتی مغتنم برای ایوان مخوف شد تا مدعی استقلال شود، بر خانات قزاق بتازد و سرزمین‌های تایگا در شرق را زیر نفوذ خود در بیاورد. او سیبری را تصرف و خان آن را مطیع خود کرد؛ هر چند که در ماجراجویی‌هایش در غرب ناکام ماند و شکست سنگینی را از خان کریمه متحمل شد. ایوان به دنبال قدرت تمام عیار بود؛ او اقتدار اشراف قدیمی روس، موسوم به «بویارها» را بر نمی‌تابید؛ از این رو کوشید آن ها را به انحای مختلف سرکوب کند. ایوان معتقد بود که بویارها با ائتلاف لیتوانی‌ها، لهستانی‌ها و سوئدی‌ها علیه وی، هم‌پیمان هستند؛ تصوری که خیلی هم دور از واقعیت نبود. سیاست سرکوب بویارها، عصری را در تاریخ روسیه رقم زد که به دوران «جشن خون» شهرت یافت.
اُپریچنینا؛ نخستین سازمان اطلاعاتی دنیا
ایوان مخوف، برای نخستین بار در تاریخ جهان، به الگویی برای جمع‌آوری اطلاعات روی آورد که بعدها، مبنایی برای شکل گرفتن سازمان‌های جاسوسی شد. تا پیش از آن، جاسوسان ساختار و سازمان مشخصی نداشتند و بر اساس نیاز، اجیر می‌شدند تا به فعالیت‌های اطلاعاتی بپردازند؛ اما ایوان، ساختاری بسیار منضبط از مأموران اطلاعاتی ایجاد کرد و در واقع، نخستین پلیس مخفی جهان را ساخت. او نام این تشکیلات را «اُپریچنینا» (Oprichnina) گذاشته بود. این سازمان در سال ۱۵۶۵(۹۴۴ خورشیدی) یعنی حدود ۴۵۵ سال پیش، ایجاد شد و مأموریت داشت به تشکیلات اداری و نظامی بویارها نفوذ کند. مأموران اُپریچنینا دوره‌های آموزشی ویژه خود را مطابق با نظر ایوان مخوف می‌گذراندند؛ حقوق خوبی می‌گرفتند و حوزه مأموریت آن ها هم توسط تزار تعیین می‌شد. بنابراین سازمان اُپریچنینا، سازمانی بسیار هزینه‌بر بود؛ اما برای ایوان مخوف بازویی قدرتمند به حساب می‌آمد. با گزارش‌های پلیس مخفی تزار، ۱۲ هزار نفر از اعضای خانواده بویارها و خود آن ها، به کام مرگ فرو افتادند. هنگامی که اخبار فعالیت‌های مردم «نووگورد» در شمال مسکو توسط پلیس مخفی به تزار رسید، دستور داد تمام مردم شهر را در رودخانه غرق کنند؛ دستوری که بلافاصله و با بی‌رحمی تمام اجرا شد. با این حال، ساختار سازمان فقط برای کنترل بویارها ایجاد نشده‌بود؛ مأموران اُپریچنینا تحرکات درباری‌ها، بازرگانان و صنعتگران را تحت نظر داشتند؛ احتمالاً ایوان مخوف بر اساس یکی از گزارش‌های پلیس مخفی خود، خشمگین شد و پسر بزرگش را با ضربات چوب به قتل رساند. نخستین پلیس مخفی تاریخ جهان، با مرگ ایوان مخوف منحل شد؛ روسیه تزاری، پس از او، مدت‌ها درگیر جنگ‌های داخلی بود و فرصتی برای تجدید ساختار اُپریچنینا توسط تزارهای بعدی به وجود نیامد.