بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون – از دیرباز استفاده از منابع دارویی گیاهی جایگاه ویژه‌ای در علم طب داشته است. از جمله گیاهانی که از قرن‌ها پیش شناخته شده و از خواصش در حیطه‌های مختلف سلامت، زیبایی، پزشکی و مراقبت‌های پوستی استفاده شده و اخیرا نیز کاربردش در حیطه‌های مختلف پزشکی مورد توجه قرار گرفته، می‌توان به گیاه آلوئهورا اشاره کرد. آلوئهورا در اصل از کلمه عربی «آلوئه» به معنای ماده شفاف و تلخ و لغت لاتین «ورا» به معنای حقیقی مشتق شده است. ۲ هزار سال پیش دانشمندان یونانی از آلوئهورا به عنوان یک نوشداروی جهانی یاد میکردند و اسناد مصریان قدیم هم نشان داده فراعنه آلوئهورا را به عنوان گیاه جاودانگی و هدیه طبیعت می‌شناختند. آلوئهورا از هزاران سال قبل در فرهنگ کهن و جوامع مختلف مثل یونان، مصر، چین و… استفاده طبی نیز داشته است. الکساندر کبیر و کریستف کلمب از عصاره آلوئهورا برای درمان زخم‌های سربازان و نیروهای خودشان استفاده میکردند. آلوئهورا برگ‌های سه‌گوش گوشتی شکل با لبه‌های مورب دارد که از ۳ لایه تشکیل شده است. لایه درونی حاوی ژل شفافی است که ۹۹ درصد آن را آب تشکیل داده و بقیه آن از موادی مثل ویتامین‌ها، لیپیدها، اسیدهای آمینه و… تشکیل شده است. لایه میانی لاتکس یا همان شیره زرد و تلخ گیاه است. خارجی‌‌ترین و ضخیم‌ترین لایه، متشکل از ۲۰-۱۵ لایه سلولی است که پوسته گیاه را تشکیل می‌دهد و عملکرد حفاظتی دارد و در عین حال سنتز موادی مثل کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها را برعهده دارد. با توجه به تفاوتی که بین ساختار و نوع ترکیبات موجود در ژل مرکزی یا لاتکس میانی یا پوسته خارجی وجود دارد، هر کدام از این قسمت‌ها کاربردهای متفاوتی در علم طب دارند. با دکتر محمدرضا قاسمی، متخصص پوست و دانشیار دانشگاه علوم‌‌پزشکی ایران در مورد این گیاه که برگ‌هایش این روزها در هر داروخانه‌ای به فروش می‌رسد، گفت‌وگو کردیم.
از فواید آلوئهورا زیاد شنیده‌ایم. چه ترکیبات و ویژگی‌هایی این گیاه را تا این حد خاص کرده است؟
به طور کلی، ویژگی اصلی و شاخص گیاه آلوئهورا همان محتوای بالای آب
در آن است. ۹۹ تا ۵/۹۹ درصد آلوئهورا را آب تشکیل داده و ۱-۵/۰ درصد
باقیمانده شامل ۷۵ نوع ماده فعال بیولوژیک است که شامل ویتامین‌های محلول
در آب یا ویتامین‌های محلول در چربی، مواد معدنی، آنزیم‌ها، قندها و
پلی‌ساکاریدهای ساده یا پیچیده، سالیسیلیک اسیدها و اسیدهای آمینه و
اسیدهای ارگانیک و… است. در آلوئهورا ویتامین A یا همان بتاکاروتن،
ویتامین C و ویتامین E یافت می‌شود که بعضی از آنها آنتی‌اکسیدان هستند. بر
اساس برخی مطالعات، نه‌تنها آلوئهورا، خود حاوی این ویتامین‌هاست، بلکه
مصرف خوراکی ترکیبات آلوئهورا می‌تواند باعث بهبود جذب ویتامین C و E شود.
به همین دلیل از آلوئهورا به عنوان یک مکمل نام می‌برند و توصیه می‌شود
کنار تجویز ویتامین‌ها از آلوئه‌ورای خوراکی هم برای بیمارانی که کمبود
ویتامین دارند، استفاده شود. آلوئهورا همچنین حاوی حداقل ۸ نوع آنزیم
مختلف است. وقتی ژل آلوئهورا به شکل موضعی استفاده شود، باعث کاهش
التهابات شدید در پوست می‌شود. این گیاه حاوی برخی مواد معدنی از جمله
کلسیم، کروم، مس، سلنیوم، منیزیم، منگنز، پتاسیم، سدیم و روی است که بسیاری
از این مواد معدنی برای عملکرد آنزیم‌های مختلف بدن و محصولات متابولیک
متفاوت ضروری است. پلی‌ساکارید‌ها و مونوساکارید‌ها هم در آلوئهورا موجود
است که خواص متفاوتی از جمله آنتی‌آلرژیک یا ضدالتهابی دارند.
آنتراکینون‌ها که حداقل۱۲ مورد از آن در آلوئهورا موجود است، ترکیبات
دیگری هستند که خاصیت مسهل، ضددرد، آنتی‌باکتریال یا ضدویروسی دارند.
هورمون‌هایی هم در این گیاه موجود است که می‌تواند به روند ترمیم زخم کمک
کند و خواص ضدالتهابی دارد. آلوئهورا حول و حوش ۲۰ اسید آمینه از ۲۲ اسید
آمینه مورد نیاز برای بدن انسان و ۷ اسید آمینه ضروری از ۸ اسید آمینه
ضروری برای بدن انسان را نیز در خود دارد.
آیا تحقیقات علمی این خواص گیاه آلوئهورا را ثابت کرده یا در حد تئوری است؟
برخی از کاربردهای آلوئهورا در اصل مبتنی بر استعمال سنتی است ولی
برخی خواص آن از نظر علمی مورد تایید قرار گرفته است. اولین خاصیت مهمی که
در گیاه آلوئهورا مورد تحقیق قرار گرفت، خاصیت التیام‌بخشی و بهبود زخم
بود. پلی‌ساکارید‌ها یا هورمون‌های رشدی که در این گیاه است، می‌تواند با
تاثیر روی سلول‌های پوستی به‌خصوص فیبروبلاست‌ها باعث تحریک فعالیت یا
تکثیر فیبروبلاست‌ها و همچنین افزایش محتوای کلاژن در بافت شود که نتیجه آن
سفت شدن پوست، جمع شدن زخم و افزایش قدرت ترمیم در بافت است. برخی از مواد
موجود در آلوئهورا در بیماری‌‌های مختلفی در حیطه دندان‌پزشکی مثلا در
درمان آفت‌های راجعه، سیبروز زیرمخاطی و لیکن‌پلان دهانی استفاده شده است.
نتایج برخی از مطالعات هم نشان داده مصرف ژل آلوئهورا نسبت به کرم سوختگی
سیلور سولفا دیازین ۱ درصد می‌تواند باعث بهبود سریع‌تر سوختگی‌های سطحی
پوست و مهار دور‌ه‌های التهابی ناشی از آسیب‌های سوختگی شود. دومین مکانیسم
عمده گیاه آلوئهورا تاثیر آن روی پوست در معرض اشعه UV یا همان اشعه
ماورای بنفش و همچنین پوست در معرض پرتودرمانی است. نتایج مطالعات در این
خصوص متناقض است. برخی نتایج نشان داده‌اند ژل آلوئهورا می‌تواند خواص
حفاظتی برای پوست در معرض تابش نور آفتاب داشته باشد و استعمال موضعی گیاه
آلوئهورا روش پیشگیری موثری برای آسیب‌های پوستی ناشی از تابش نور آفتاب
و… است. برخی مطالعات هم بی‌تاثیر بودن آن را نشان داده‌اند.
یکی از خاصیت‌هایی که در مورد آن زیاد می‌شنویم ضدالتهاب بودن آلوئه‌وراست. این موضوع هم از نظر علمی تایید شده است؟
در اصل عصاره آلوئهورا می‌تواند باعث کاهش تولید برخی عوامل
التهابی اعم از پروستاگلاندین E2در بافت و پوست شود و از این طریق باعث
کاهش التهاب، تورم و خارش می‌شود. همچنین گیاه آلوئهورا اثر خنک‌کنندگی
دارد که از این طریق هم می‌تواند در کاهش التهاب دخیل باشد. از نظر علمی
نیز نتایج مطالعات مختلف نشان داده گیاه آلوئهورا و ترکیبات آن می‌تواند
مانع از فعالیت‌های آلرژیک بدن و آزاد شدن میانجی‌های التهابی مثل
هیستامین‌ها در بدن شود. به طور کلی، آلوئهورا و ترکیبات خوراکی یا موضعی
آن می‌تواند در درمان زخم‌های بستر، زخم‌های فشاری، التهابات مخاطی،
خشکی‌های پوستی، اگزماها، درماتیت‌ها، آکنه و جوش صورت، لیکن‌پلان،
سرمازدگی و درمان آفت‌های دهانی نقش داشته باشد.
این باور درست است که آلوئهورا مرطوب‌کننده قوی و ضدچروک محسوب می‌شود؟
بله، گیاه آلوئهورا خواص ضدپیری و مرطوب‌کنندگی دارد. در واقع،
مونوپلی‌ساکارید‌هایی که در این گیاه هستند باعث حفظ رطوبت پوست می‌شوند و
همچنین فیبروبلاست‌های پوست را تحریک می‌کنند که مقدار بیشتری کلاژن
الاستین بسازند. این کلاژن الاستیک در اصل داربست پوست را تشکیل می‌دهد.
همچنین محتویات گیاه آلوئهورا باعث می‌شود سلول‌های سطح پوست کاملا محکم و
سفت کنار هم قرار بگیرند و از فلس‌فلس شدن و پوسته‌پوسته شدن سلول‌های
سطحی جلوگیری و از این طریق به نرم شدن سطح پوست کمک می‌کند. آمینواسیدهایی
که در این گیاه موجود است عامل نرمی پوست است و روی موجود در گیاه، به
بسته شدن منافذ باز صورت کمک می‌کند.
مصرف آلوئهورا عارضه جانبی ندارد؟
وقتی ما از ترکیبات آلوئهورا به صورت موضعی استفاده می‌کنیم،
می‌تواند باعث قرمزی، سوزش، گزگز یا ندرتا باعث درماتیت‌های عمومی شود.
توصیه شده، افرادی که می‌خواهند از آلوئهورا به صورت موضعی استفاده کنند،
حتما قبل از استفاده، آن را روی یک ناحیه محدود از پوستشان آزمایش کنند.
در
کاربرد خوراکی ترکیبات آلوئهورا نیز عوارض متعددی مثل دل‌درد، کرامپ‌های
شکمی، اسهال و تیره و قرمزرنگ شدن ادرار دیده شده است. عادت کردن سیستم
گوارشی به این ترکیبات و حتی دوزی که برای درمان یبوست به کار می‌رود
می‌تواند باعث تشدید یبوست شود. برخی مطالعات نشان داده‌اند مصرف دوزهای
خیلی بالای آلوئه‌ورای خوراکی می‌تواند باعث کاهش فعالیت سیستم عصبی
مرکزی، کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خونی یا آسیب به اسپرم‌ها در آقایان
شود.
به این ترتیب، با وجود خواص فوق‌العاده‌ای که آلوئهورا دارد، نمی‌توان آن را زیاد مصرف کرد.
بله، همین‌طور است. افرادی که به ترکیبات گیاهی حساسیت دارند، بهتر
است از ترکیبات آلوئهورا به صورت موضعی و خوراکی هم استفاده نکنند. مصرف
خوراکی این گیاه حین بارداری و شیردهی اصلا توصیه نمی‌شود. مصرف حین
بارداری به صورت تئوری می‌تواند باعث انقباض رحمی شود. حین شیردهی خانم‌ها
هم مصرف آلوئهورا باعث اختلالات گوارشی می‌شود و ترجیحا بهتر است استفاده
نشود. مصرف آلوئه‌ورای موضعی در سطح پوست می‌تواند باعث افزایش نفوذ برخی
داروهای موضعی مثل داروهای کورتونی موضعی از جمله پماد هیدروکورتیزون شود
که بیماران باید این تداخل دارویی را مدنظر داشته باشند. همچنین مصرف
خوراکی آن باعث کاهش سطح پتاسیم بدن می‌شود و با داروهایی مثل دیگوکسین
می‌تواند تداخل داشته باشد. مصرف آلوئه‌ورای خوراکی با داروهایی مثل
فورسماید که ادرارآور است و برای بیماران دچار فشارخون تجویز می‌شود نیز
خطرناک است. در بیمارانی که دیابت دارند و تحت درمان با انسولین و داروهای
پایین‌آورنده قندخون هستند هم مصرف آلوئهورا باعث افت قندخون بیشتر
می‌شود.
در
مورد خواصی که ذکر کردید، مخصوصا خواص پوستی، آیا استفاده از کرم‌های حاوی
آلوئهورا هم مناسب است یا باید ژل آن را موضعی استفاده کرد؟
استعمال خود گیاه به صورت خام روی پوست اصلا توصیه نمی‌شود چون
احتمال ایجاد حساسیت وجود دارد. حتی کر‌م‌هایی که داروخانه‌ها از ژل
آلوئهورا تهیه می‌کنند، ابتدا باید روی سطح پوست آزمایش شود چون احتمال
دارد حساسیت ایجاد کنند. از ترکیبات موضعی آلوئهورا به صورت صنعتی در
کرم‌های آرایشی برای مرطوب‌کنندگی یا التیام‌بخشی و اثر ضدخارش استفاده شده
و بیماران می‌توانند در این راستا از آنها استفاده کنند.
آیا گیاه آلوئهورا فقط آثار مثبت پوستی دارد؟
نه، طبق مطالعات، استفاده از آلوئه‌ورای خوراکی در بیماران مبتلا به
ایدز توانسته تعداد سلول‌های ایمنی مفید را بالا ببرد و در ارتقای سطح
ایمنی بیماران موثر باشد. محتویات گیاه آلوئهورا همچنین می‌تواند از طریق
مکانیسم‌های مختلف مثل افزایش حرکت روده‌ها یا افزایش ترشح مخاطی روده‌ها
خواص مسهل از خودش نشان دهد و از این اثر آلوئهورا به عنوان کمک برای
درمان بواسیر و همورویید در مطالعات، نام برده شده است. آلوئهورا خواص
ضدویروسی و ضدسرطانی هم دارد. این گیاه نه‌تنها می‌تواند به صورت غیرمستقیم
باعث افزایش سطح ایمنی فرد شود و از این طریق خواص ضدویروسی خودش را اعمال
کند، بلکه می‌تواند به صورت مستقیم برخی از ویروس‌ها مثل ویروس تبخال،
آبله‌مرغان و همچنین ویروس آنفلوانزا را غیرفعال کند. همچنین مطالعات نشان
داده برخی از ترکیبات موجود در آلوئهورا می‌تواند باعث مهار رشد
مدیاتورهای دخیل در رشد و تکثیر عروق شود که از این خاصیت برای درمان برخی
سلول‌های سرطانی، مثل سرطان‌های ریه استفاده شده است. آلوئهورا خاصیت
ضدعفونی‌کنندگی هم دارد. حداقل ۸ ماده ضدعفونی‌کننده در این گیاه دیده شده
است. موادی مثل سالیسیلیک اسیدها، گوگرد و… باعث مهار قارچ‌ها از جمله
کاندیدا، مهار باکتری‌ها از جمله هلیکوباکتر پیلوری و همچنین مهار ویروس‌ها
می‌شود. از خاصیت مهار هلیکوباکتر پیلوری در بعضی از مطالعات به عنوان یک
درمان ترکیبی در معالجه ورم معده یا همان گاستریک ناشی از ویروس هلیکوباکتر
پیلوری استفاده شده است. در برخی از مطالعات ذکر شده آلوئهورا حاوی
آنتروکینون‌هایی است که از نظر ساختمانی شبیه تتراسایکلین هستند. در بخشی
از مطالعات از خواص آنتی‌باکتریال و ضدقارچی آلوئهورا برای جلوگیری از
ایجاد شوره سر و کنترل برخی از عفونت‌های قارچی هم صحبت شده است. مصرف
خوراکی عصاره آلوئهورا هم می‌تواند باعث کاهش بارز سطح قندخون ناشتا، کاهش
بارز آنزیم‌های کبدی و کنترل پروفایل چربی بیمار شود. یعنی کلسترول‌های
نامطلوب LDL و تری‌گلیسرید را کاهش می‌دهد ولی کلسترول‌های مطلوب و خوب مثل
HDL را بالا می‌برد. همچنین مطالعات نشان داده مصرف خوراکی عصاره
آلوئهورا می‌تواند باعث افزایش سطح پلاسمای انسولین شود و یک ماده ضددیابت
با خواص حفاظتی برای قلب و کبد و خواص ضدچربی است.
سمیه مقصودعلی
