بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
حکیم ابوالقاسم فردوسی برای طرح چه موضوعاتی در اثر جاودانه خود، قالب نامه‌نگاری را برگزیده‌است؟
از شاهنامه فردوسی و نامه‌نگاری‌های آن چقدر می‌دانید؟ نامه‌ها در شاهنامه واسطه اتفاقاتی هستند که گاه باعث می‌شوند ورق برگردد و همه داستان حول محور آن‌ها بچرخد. بیش از سه هزار بیت از شاهنامه، به بیان متن و مضمون نامه‌ها و کمتر از هزار بیت به مقدمات و موخرات نامه‌نگاری مانند فراخواندن دبیر، مهر کردن، به پیک سپردن و … اختصاص یافته است که نشان دهنده اهمیت نامه‌نگاری در این اثر بزرگ و جاودان فارسی است. نامه‌نگاری در شاهنامه، جزئیاتی جالب و خواندنی دارد که در ادامه این مطلب، به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
۱۹۲ نامه در دل شاهنامه
بیش از ۱۹۲ نامه در شاهنامه وجود دارد و حکیم ابوالقاسم فردوسی، به جز تعدادی اندک، متن و مضمون همه این نامه‌ها را نقل کرده است. جالب این که تعداد این نامه‌ها در بخش اساطیری و پهلوانی شاهنامه، در مقایسه با بخش تاریخی بسیار اندک است. «قدمعلی سرامی» در کتاب ارجمند «از رنگ گل تا رنج خار» که به بررسی موضوعی رویدادها در شاهنامه فردوسی اختصاص دارد، ضمن بررسی مجموعه ای ۹ جلدی از سروده‌های حکیم توس، آماری به دست داده که مؤید این ادعاست. او ضمن تحقیق خود به این نتیجه رسیده‌است که در شش جلد اول، در مجموع به ۶۵ نامه و در سه جلد پایانی به ۱۲۷ نامه برخورد می‌کنیم؛ جلد هشتم بیشترین تعداد را با ۶۵ نامه در خود جای داده و جلد هفتم و نهم هرکدام با ۴۱ نامه در جایگاه بعدی از نظر تعداد نامه قرار دارند. تعداد بیشتر نامه‌ها در جلدهای پایانی، نشان دهنده افزایش موارد نامه‌نگاری در دوره تاریخی شاهنامه فردوسی است.
حجم نامه‌ها
حجم نامه‌ها در شاهنامه از یک بیت تا ۱۱۶ بیت در نوسان است. طولانی‌ترین نامه شاهنامه، نامه‌ای ۱۱۶ بیتی است که گودرز، یکی از پهلوانان نامدار ایرانی، به «پیران ویسه» تورانی می‌نگارد و طی آن اعلام می‌کند که جنگ میان ایران و توران ناگزیر است. گفته شده است گودرز در جنگ‌هایی که به خون خواهی سیاوش صورت گرفت حضور داشت و از نسل او نامداران زیادی مانند گیو و بیژن پدید آمدند.
نامه‌هایی با طعم عاشقی
مضمون نامه‌ها در شاهنامه بسیار متنوع است. گفت و شنود، گزارش ماوقع، درخواست، فرمان، بخشنامه، امان خواستن، اتمام‌حجت، پیش‌بینی، وصیت نامه، پیمان‌نامه و اعلان جنگ برخی از این مضمون‌ها هستند که فردوسی در نامه‌هایش به آن ها پرداخته است. البته مضمون نامه‌ها در شاهنامه، همیشه این قدر جدی و رسمی نیست و گاهی این نامه‌ها حرف دل است و نامه خواستگاری! خواستگاری کاووس از سودابه، اسکندر از روشنک و پرویز از گردیه، از این قبیل نامه‌هاست.
چرا قالب نامه‌نگاری؟
نامه‌ها در شاهنامه گاهی به صورت پرسش و پاسخ هستند و گاهی حالت درخواست دارند. برخی از آن‌ها نیز در واقع نوعی گزارش کار پهلوانان و سپهسالاران به فرمانرواست. اما هدف فردوسی از نامه‌نگاری در شاهنامه چیست؟ پرسشی که نمی‌توان در چند خط به آن پاسخ داد. یکی از اهداف فردوسی از آوردن نامه در شاهنامه، تنوع بخشیدن و ایجاد گره و پیچیدگی در داستان بوده است تا مخاطب را به خواندن ادامه داستان و فرجام کار مشتاق کند. او گاه در قالب این نامه‌ها به بیان ویژگی شخصیتی افراد، اوضاع جامعه، نکات اخلاقی یا از دل برآمده و در نهایت، اندیشه و تفکر خود می‌پردازد.
