بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
میثم لطفی /خبرنگار
اینترنت که از آن به‌عنوان بزرگ‌ترین سامانه ساخته شده توسط انسان یاد می‌کنند فضای عمومی میان مردم جهان محسوب می‌شود که امکان جابه‌جایی آسان اطلاعات را فراهم می‌کند و ارتباط میان انسان‌ها را ارتقا داده است. با وجود این در پایان سال ۲۰۱۸ میلادی در آخرین نسخه از گزارش بین‌المللی «شاخص اینترنت فراگیر» اعلام شد که اگر قرار باشد برای این فضای مجازی جنسیت مشخص کنیم، به صورتی می‌توانیم آن را «مرد» یا جنس مذکر بدانیم.
این گزارش بر پایه مطالعه روی کاربران ۸۶ کشوری که بیش از ۹۱ درصد ساکنان کره زمین را در خود جا داده‌اند به انجام رسید و کارشناسان در پایان آن دریافتند در برخی نقاط از جمله مناطق فقیر، فضاهای شهری و… تعداد مردانی که آنلاین بودند نسبت به زن‌ها دو به یک بوده است.
نابرابری جنسیتی برای دسترسی به فناوری‌های مدرن و دنیای مجازی از جمله مباحثی است که این روزها بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. زنان در گستره جهانی دسترسی کمتری به آموزش دارند و به همین نسبت درصد شانس آنها برای ورود به بازار کار پایین‌تر است و حتی گفته می‌شود میزان درآمد ماهانه زن‌ها نسبت به مردان یک‌چهارم کمتر است. جای تعجب نیست که وقتی در مورد موانع آنلاین صحبت به میان می‌آید، تفاوت جنسیتی برای دسترسی به اینترنت هم به چشم بخورد.
زنان پشت درهای دنیای مجازی
اگرچه براساس آخرین نسخه از گزارش «شاخص اینترنت فراگیر» کارشناسان، جنسیت اینترنت را مذکر اعلام کردند، ولی میزان دسترسی زنان و مردان به دنیای مجازی در نقاط مختلف جهان متفاوت بوده است. در قاره آفریقا تلفن همراه در سال ۲۰۱۸ میلادی موجب شد دسترسی مردم به اینترنت افزایش یابد و با وجود این اینترنت برای آفریقایی‌ها همچنان به‌عنوان یک کالای گران قیمت محسوب می‌شود. در آفریقا مردم برای دریافت اینترنت ماهانه یک گیگابایتی روی تلفن همراه که معادل ۱۳ دقیقه گشت‌وگذار روزانه در وب محاسبه می‌شود هزینه‌ای معادل ۱۰ درصد درآمد ماهانه خود را پرداخت می‌کنند. این رقم ۱۰ برابر نسبت به هزینه‌ای که ساکنان کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) می‌پردازند بیشتر است.
شرکت‌های مخابراتی آفریقایی به‌منظور افزایش انگیزه و جذب مشترکان بیشتر سرویس‌هایی را برای پخش برنامه‌های ورزشی تلویزیونی در اختیار کاربران خود می‌گذارند و نکته قابل ملاحظه اینجاست که سرویس‌های مذکور به‌صورت عمده برای مردان جذابیت دارند.
«دانارج تاکور» مدیر تحقیقات بنیاد جهانی وب در این خصوص گفت: «در آفریقا شرایط به این صورت است که ممکن است فقط مرد در خانواده تلفن همراه داشته باشد و زن به چنین ابزاری دسترسی نداشته باشد.» طبق گزارشی که «اتحادیه جهانی اینترنت مقرون به صرفه» این ماه منتشر کرد، هزینه استفاده از اینترنت برای تمام مردم جهان باید معادل ۲ درصد درآمد ماهانه آنها محاسبه شود.
البته باید توجه داشت که هزینه و دانش تنها عواملی محسوب نمی‌شوند که شکاف جنسیتی در عرصه دیجیتالی را تشدید کرده‌اند. به‌طور میانگین می‌توان گفت زنان بیش از مردان کارهای مراقبتی بدون درآمد را در خانه انجام می‌دهند و به‌همین خاطر زمان کمتری برای گشت‌وگذار اینترنتی در اختیار دارند. طی نظرسنجی که «بنیاد وب» بتازگی در ۱۰ کشور در حال توسعه انجام داده است مشخص شد زنان کشورهای مذکور آنلاین شدن را صرفاً یک کار ارزشمند تلقی نمی‌کنند.
عوامل تأثیرگذار در شکاف دیجیتالی
هزینه، دانش، زمان و… از جمله عوامل تأثیرگذار در شکاف دیجیتالی محسوب می‌شوند و در این میان کارشناسان با بررسی‌های اخیر خود دریافته‌اند که اتفاقات دیگر از جمله تفکرات مردسالارانه هم می‌تواند در این زمینه تأثیرگذار باشد تا دو جنس زن و مرد به شکل متفاوت بتوانند در دنیای آنلاین حضور یابند.
بر اساس مطالعه اخیر در شهر دهلی نو هند و مانیلای فیلیپین مشخص شد نیمی از مردم بر این باورند که مردها باید دسترسی زن را به دنیای مجازی و گشت‌وگذار اینترنتی محدود کنند و در این میان دوسوم ساکنان شهرهای مذکور با این مسأله موافق بودند که زنان نباید در فضاهای عمومی از جمله کافی‌نت‌ها از اینترنت استفاده کنند. این قبیل اماکن در کشورهایی مانند هند، بنگلادش، فیلیپین، اندونزی و… تحت سلطه مردان قرار دارد و البته بجز این فضای تهدیدکننده عوامل دیگری هم در این زمینه دخیل است.
«نانجیرا سامبولی» مدیر مرکز سیاستگذاری بنیاد وب در خصوص دیگر عوامل تأثیرگذار برای حضور زنان در کافی نت‌ها می‌گوید: مردم بر این باورند که کافی‌نت‌ها مکان‌های امن برای حضور زنان هستند، ولی باید پذیرفت این قبیل اماکن معمولاً امنیت کافی را برای زنان ندارند. همچنین با توجه به اینکه بیشتر کافی‌نت‌ها در مکان‌هایی دور از دسترسی شهری قرار دارند و ساعت فعالیت آنها از ۹ صبح تا ۵ عصر است به نوعی زنان شاغل نمی‌توانند در آنها حضور داشته باشند و از سوی دیگر اگر زنان هم شاغل نباشند در این مکان‌ها به نوعی زنان نمی‌توانند با فرزندان خود حضور داشته باشند همین عوامل به ظاهر کم اهمیت در نهایت باعث می‌شود حضور زنان در دنیای آنلاین کمرنگ شود و آنها پشت درهای دنیای مجازی بمانند.
نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد آزار و اذیت‌های پیرامون حضور زنان در دنیای مجازی است. «تنفر از زنان» اصطلاحی است که این روزها بسیاری از فعالیت‌های اینترنتی را تحت پوشش قرار می‌دهد. یک مطالعه که در سال ۲۰۱۷ میلادی توسط مرکز تحقیقاتی «پیو ریسرچ» در شهر واشنگتن امریکا انجام شده بود نشان داد یک‌چهارم زنان جوان در دنیای مجازی مورد هدف آزار و اذیت جنسی قرار گرفته‌اند و حضور آنها در دنیای آنلاین دردسرهایی از این دست را برای آنها به‌دنبال داشته است. زنان در شهر نایروبی در کنیا و شهر کامپالا در اوگاندا بیش از زنان دیگر نقاط جهان به‌صورت گسترده مورد آزار و اذیت آنلاین قرار می‌گیرند و این مسأله برای آنها یک هراس بزرگ ایجاد کرده است. لازم به ذکر است دو شهر مذکور پایین‌ترین میزان حضور زنان در دنیای آنلاین را در سراسر جهان به خود اختصاص داده‌اند.
برخی کشورها سعی کرده‌اند با اعمال سیاست‌های مختلف جلوی این روند را بگیرند. در این مناطق زنان و مردان به‌صورت برابر به دانشگاه می‌روند، زنان بخش اعظم دانشجوهای در حال تحصیل را شامل می‌شوند و در اصل شکاف جنسیتی دیجیتالی به طور کامل حذف شده یا روند معکوس را سپری می‌کند. نکته جالب اینجاست که در کشوری مثل جامائیکا تعداد زنانی که آنلاین هستند از تعداد مردان بیشتر است و دیگر کشورها نیز باید به‌صورت مشابه سیاست‌های خود را در این عرصه پیش ببرند تا آنجا که حضور برابر زنان و مردان را در دنیای مجازی شاهد باشیم.
