ایرانگردی؛کاشی های رنگین مسجد جامع شافعی و تکیه معاون الملک کرمانشاه

سایت بدون -کرمانشاه نگینی است در غرب ایران. سرزمین مردمانی دلاور و سختکوش و اصیل. اینجا هم مانند بسیاری از نقاط ایران پر است از جاذبه‌های دیدنی؛ از دوران پیش از تاریخ تا دوران معاصر، از آثار تاریخی تا طبیعت منحصر به‌فرد. به هر گوشه از این اقلیم نگاه کنید، ردی از زیبایی، معنویت و فرهنگ می‌یابید. در ادامه سفر برای یافتن زیباترین بناهای مذهبی ایران، این‌بار راهی کرمانشاه شدیم؛ جایی که در دو مکان و بنای متفاوت آن، تجلی زندگی توام با ایمان و اعتقاد و زیبایی را نشسته بر کاشی‌های رنگین بازیافتیم؛ در جلال و شوکت مسجد جامع شافعی و زیبایی سحرانگیز تکیه معاون‌الملک. مسجد جامع شافعی 
با معماری دوران عثمانی 

ابتدا عازم بازار شدیم، جایی که می‌دانستیم مسجدی از دوران پهلوی، اما با معماری کاملا متفاوت وجود دارد. مسجد جامع شافعی تابلویی هنرمندانه است که چکیده باورهای این مردمان را به تماشا می‌گذارد. در سال ۱۳۲۴ در نزدیکی تاریکه بازار کرمانشاه مسجدی بنا شد که می‌توان گفت همتایی در ایران ندارد. مسجد جامع شافعی که بنایی است مردمی و با همت مرحوم حاج ملا‌حسین مسعودی پس از خرید زائرسرایی قدیمی در همان محل احداث شد. هرچند ملاحسین پیشقدم ساخت مسجد می‌شود، اما خیرینی مانند خلیفه محمد صالح محمدی، حاج خلیفه سیدعلی نقشبندی، حاج جعفر شریفی، حاج احمد مدللی، میرزا حبیب بلندی، حاج علی محمد شیانی و گروهی دیگر از مردم کرمانشاه با حمایت‌های مالی و معنوی خود کمک بسیاری در ساخت مسجد می‌کنند. مسجد‌جامع شافعی پس از تامین اعتبار در مدت یک سال آماده بهره‌برداری شد، اما کار ساخت و توسعه و تکمیل آن تا امروز همچنان ادامه دارد.
مسجد جامع شافعی‌های اهل سنت دارای زیربنایی در حدود ۱۰۶۰ متر‌مربع و به سبک معماری مساجد دوران امپراتوری عثمانی طراحی شده است.
سازه اصلی مسجد فلزی و دارای سبک طاق ضربی است. مسجد دارای یک گنبد و در نزدیک آن دو مناره قلمی نوک تیز ساده فلزی و طلایی به ارتفاع حدود ۹ متر است که در ضلع جنوبی مسجد نصب شده. مسجد دارای یک گنبد بزرگ و چهار گنبد کوچک‌تر بدون کاشیکاری است‌. این سادگی در برابر آن همه کاشی و گچ‌های رنگی، شکوهی والا و معنوی را به تماشا می‌گذارد. در گنبدخانه، طاق نماهایی در دو طبقه با تزیینات کامل وجود دارد. مسجد همچنین دارای شبستان‌های زنانه و مردانه، کفش کن، کتابخانه و آبدارخانه است.

معماری افسونگر مسجد جامع
شبستان اصلی در ضلع شمالی قرار دارد و نیم طبقه‌ای با پنج ستون است و محراب مسجد که از سنگ مرمر سفید با حاشیه سنگ سیاه ساخته شده نیز در ضلع جنوبی همین شبستان قرار دارد‌. 
تمام کتیبه‌های داخلی مسجد به خط طغراست که با حاشیه‌های رنگی تزیین شده است. نکته مهم در تزیینات مسجد حجم بالای کاشی‌های رنگی استفاده شده در داخل و خارج مسجد است. کاشی‌ها با نقش گل و بوته و اسلیمی‌ها و با رنگ‌های متنوع در پس‌زمینه آبی‌رنگ است. 
به غیر از کاشی‌های هفت‌رنگ باید از گچبری‌های متنوع و رنگ‌آمیزی و جلوه رنگ طلایی روی دیوارهای مسجد نیز یاد کرد که در نهایت ظرافت و با قرینه‌سازی‌های دقیق انجام شده است.  این گچبری‌های بی‌نظیر که با آیات قرآن کریم تزیین شده اند در میان مساجد ایران بی‌نظیرند. رنگ‌های تند و شاد به کار رفته در این گچبری‌‌ها بسیار جالب توجه می‌کند. شاید بتوان گفت این کاشیکاری‌ها و گچبری‌های رنگی یادآور معماری اسلامی است که گذشته از عثمانی یا ترکیه امروزی در بخش‌هایی از اسپانیا و مراکش شاهد آن هستیم.

معاون‌الملک، روایتگر تاریخ ۱۱۰ ساله

تکایا از قدیم، گذشته از آن‌که اماکنی برای برگزاری عزاداری ایام محرم و اجرای تعزیه و روضه‌خوانی بودند، محلی امن برای مردمان نیازمند کمک و دستگیری از یک‌سو و همچنین گذرگاه جوانمردان و دستگیران به شمار می‌رفت. رفت‌و‌آمد به تکایا برای عموم مردم به دلیل عدم وجود برخی قوانین و سختگیری‌های موجود در مساجد، راحت‌تر بود. البته این موضوع درباره آن دست از تکایایی که به صورت دائم ساخته می‌شدند، بیشتر دیده می‌شد. این تکایا فضاهایی وسیع، زیبا و راحت بودند که معمولا با همیاری مردم و از طریق کمک‌های مالی آنان ساخته می‌شد. در این میان تکایایی هم بودند که به نیت اجر اخروی توسط بزرگان و اشراف ساخته و وقف می‌شدند؛ از جمله این تکایا باید به تکیه خارق‌العاده و بسیار زیبای معاون‌الملک در کرمانشاه اشاره کرد.

تکیه نوپا به توپ بسته شد
ساخت تکیه به دوران قاجار بازمی‌گردد به سال ۱۳۲۰ هجری قمری (۱۲۸۱ شمسی). در این سال بود که به جهت برگزاری مراسم تعزیه و سوگواری ایام محرم، حسین‌خان معین‌الرعایا، پایه اولیه حسینیه تکیه معاون‌الملک را در محله قدیمی آبشوران احداث می‌کند. چند سال پس از اتمام ساختمان تکیه و مصادف با وقایع مشروطه‌خواهی، در سال ۱۲۸۸ شمسی تکیه توسط عده‌ای از مشروطه‌خواهان به توپ بسته می‌شود و حسین‌خان معین‌الرعایا نیز ترور می‌شود. تکیه ویران باقی می‌ماند تا آن‌که میرزا‌حسن‌خان، معاون‌الملک تکیه را خریده و مرمت می‌کند. به این ترتیب با گسترش فضای تکیه، این محل دارای سه بخش به نام‌های حسینیه، زینبیه و عباسیه می‌شود. معاون‌الملک برای جلوگیری از تخریب تکیه، آن را وقف عزاداران امام‌حسین‌(ع) کرده و وقف‌نامه را جهت تصدیق برای علمای بزرگ آن زمان می‌فرستد. پس از درگذشت معاون‌الملک، براساس وصیت خود او، پیکر وی را در قسمت زینبیه به خاک می‌سپارند.

تکیه مدرسه می‌شود
کمی پیش از درگذشت معاون‌الملک، از آنجا که پول کافی برای نگهداری تکیه وجود نداشت، جهت تامین وجوه لازم، بخش عباسیه تکیه به مدرسه علوم دینی تبدیل شده و برای مدت ۳۰ سال به صورت مدرسه باقی می‌ماند. 

این حسینیه  رشک‌برانگیز
با طی کردن دالانی کاشیکاری شده به حیاط حسینیه می‌رسید که پیرامون آن را حجره‌های دو طبقه احاطه کرده. تمام دیوارها در این بخش یکسره با کاشیکاری‌های بسیار نفیس و زیبایی پوشانده شده. بخش حسینه محل برگزاری عزاداری آقایان است. از جمله تابلوهای کاشیکاری در این بخش، تابلوی مجلس وعظ اشرف الواعظین روحانی و از نزدیکان معاون‌الملک در ضلع جنوبی حسینیه است که انسان را وادار به تحسین می‌کند. در نزدیکی این تابلو، تابلوی کاشیکاری منحصر به‌فرد دیگری قرار دارد که عبور اهل بیت امام‌(ع) را از قلتگاه نشان می‌دهد. 

«ما رایت الا جمیلا»؛ حکایت این زینبیه است
بخش زینبیه از طریق یک راهروی کوچک به حسینیه متصل می‌شود. این بخش، دارای گنبد و از قدیم محل برگزاری مراسم عزاداری برای خانم‌ها بوده است. 
در این بخش نیز تابلوهای کاشیکاری وجود دارد که صحنه جنگ امام حسین‌(ع)، جنگ حضرت قاسم(ع)، جنگ حضرت علی‌اکبر(ع)، آمدن زعفر (جنی که می‌گویند برای یاری امام به جنگ آمده بود)، جنگ حضرت عباس(ع)، قصاص مختار و دفن شهدا را به تصویر 
می‌کشند. 

پادشاهان ایران و قصص قرآنی روی دیوارهای عباسیه 
برای رسیدن به بخش دیگر تکیه یعنی عباسیه باید از یک راهرو عبور کردتا به خیاط عباسیه رسید. این بخش در ضلع جنوبی تکیه قرار داشته و دارای ستون‌هایی قطور است. همچنین در این بخش کاشی‌هایی با تصویر پادشاهان ایران و قصص قرآنی وجوددارد. در ضلع شمالی عباسیه ساختمانی قرار ندارد و دیوار با کاشی‌های لاجوردی پوشانده شده که عمارت‌های مختلفی از مناطق مختلف ایران بر آنها نقش بسته. روی ستون‌های این قسمت نیز تصاویر رجال و بزرگان ایران دیده می‌شود. ضلع شرقی عباسیه با طاق نماهایی تزیین شده که در یکی از آنها تصویر حضرت سلیمان روی تخت و پرندگان و حیوانات گرداگرد وی نقش بسته است.  در ضلع جنوبی عباسیه نیز موزه پوشاک و زیورآلات استان کرمانشاه و موزه مردم شناسی قرار دارد. 

صلح و آرامش در کنار قدمگاه 
در بخش عباسیه، روی کاشی سوم در اولین ستون، جای پایی دیده می‌شود که براساس باور مردم، متعلق به امام رضا‌(ع) است، اما این کاشی تنها یک شبیه‌سازی از جای پای امام رضا(ع) در قدمگاه نیشابور است. به هر حال این محل از قدیم دارای احترام بسیار بوده و کسانی که نزاع یا اختلافی با هم داشتند در کنار این سنگ با یکدیگر صلح می‌کردند.