بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون – سربند، مو و ریش بلند در تلفیق با روحیه سیاسی به کاپیتان تیم ملی برزیل شمایلی چه‌گوارا گونه بخشیده بود و بازی‌های جذابش مزیدعلت شده بود که طرفدارانی از سراسر جهان پیگیرش باشند. اگر چه دکتر سوکراتس هرگز به جام‌جهانی دست پیدا نکرد اما در ۶۰ بازی ملی چنان درخشیده بود که برای برزیل و علاقه‌مندان به فوتبال تبدیل به اسطوره شده بود. دکتر سوکراتس را چند نسل از علاقه‌مندان به فوتبال می‌شناسند و به‌واسطه شخصیت ویژه‌اش، شاید خیلی‌ها درباره‌اش کنجکاو باشند اما درباره این بازیکن اسطوره‌ای فوتبال، اطلاعات جامع و کاملی به زبان فارسی وجود نداشت تا این‌که فرنوش جعفری، کتابی به همین نام درباره بازی‌ها و زندگی کاپیتان سابق تیم برزیل ترجمه کرد. جعفری، تهیه‌کننده و برنامه‌ساز رادیو، نویسنده و گوینده است و نیز گزارشگر فوتبال و فوتسال در شبکه‌های رادیویی وزش، جوان و شبکه تلویزیونی ورزش. کتاب دکتر سوکراتس نوشته اندرو دوانی، خبرنگار رویترز است که با نیویورک‌تایمز و گاردین هم کار کرده‌است و در سائوپائولو زندگی می‌کند. انتشارات همگو به‌تازگی ترجمه فارسی این کتاب را روانه بازار کرده و کتاب به دکتر حمیدرضا صدر، گزارشگر و نویسنده فقید ورزشی تقدیم شده‌است. همه‌چیز درباره کتاب دکتر سوکراتس را در گفت‌وگو با فرنوش جعفری پرسیده‌ایم؛ حاصل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید. با در نظر گرفتن این نکته که شما گزارشگر فوتبال هستید، شناخت‌تان در مورد فوتبال برزیل و دکتر سوکراتس قبل و بعد از کتاب چقدر تغییر کرد؟
درباره دکتر سوکراتس خیلی شنیده بودم اما چیزی درباره‌اش نخوانده بودم. یک آیتم خیلی کوتاه از ایشان دیده بودم با این اطلاعات که یک بازیکن اسطوره‌ای در فوتبال برزیل بوده، تحصیلات دانشگاهی داشته، فعالیت سیاسی می‌کرده، یک دموکراسی راه انداخته بوده و جزو نسل طلایی فوتبال برزیل محسوب می‌شد. این تمام چیزی بود که من درباره دکتر سوکراتس می‌دانستم.
وقتی ترجمه کتاب را شروع کردم، تازه فهمیدم چرا اسمش سوکراتس است؛ فهمیدم پدرش به فلسفه و علم علاقه داشته به همین دلیل نام سوکراتس و برادرانش، برگرفته از دانشمندان یونان باستان بوده و به تشویق پدر تحصیلات دانشگاهی داشته و در رشته پزشکی درس خوانده است. در جریان ترجمه کتاب، متوجه شدم او جایی بر‌سر دو راهی انتخاب بین فوتبال و پزشکی قرار گرفته و در نهایت فوتبال را انتخاب کرده بود چون پزشکی را می‌توانست همیشه انجام بدهد اما فوتبال سن مشخصی دارد. همچنین در این کتاب اطلاعات جالبی درباره بازی‌های برزیل و اسپانیا در جام‌جهانی ۱۹۸۲ و زوایای و حاشیه‌های آن ذکر شده که برای همه فوتبالی‌ها یکی از جذاب‌ترین بازی‌های تاریخ فوتبال محسوب می‌شود.
این کتاب موضوعات پشت پرده را مطرح کرده و بعد از ترجمه‌اش متوجه شدم دموکراسی کورینتیانس چه بوده و چه تأثیری در اجتماع و جریان‌های سیاسی برزیل داشته‌است. متوجه شدم چطور سوکراتس این دموکراسی را ایجاد کرد، در یک جامعه جهان‌سومی رهبری مردم را به دست گرفت، آنها را با حق و حقوق‌شان آشنا کرد و برای انجام همه این کارها و رساندن این پیام‌ها، زمین چمن را انتخاب کرده بود.
شما بازی فوتبال و ابعاد و حواشی آن را می‌شناسید. آنچه درباره این فوتبالیست و نگاه او به فرهنگ دریافتید، در نگاه خود شما به فوتبال هم تاثیر داشته‌است؟
تعریف من از فوتبال همیشه این بوده؛ فوتبال خود زندگی است. هر اتفاقی در فوتبال می‌افتد شبیه به بخشی از زندگی همه ماست؛ امیدواری، ناامیدی، جوانمردی، شکست و پیروزی، عدالت و بی‌عدالتی و بسیاری مسائل بنیادی دیگر اما بعد از ترجمه کتاب، نگاه دکتر سوکراتس به سیاست بسیار روی من تاثیر گذاشت؛ بیشتر از این بابت که من قبلا به سیاست علاقه‌مند بودم و بیشتر مطالعات روزانه و معمول من قبل از ورود به دنیای فوتبال، درباره مسائل سیاسی بود. دکتر سوکراتس هم یک فوتبالیست اهل سیاست بود که دیدگاه‌هایش به‌شدت مرا تحت تأثیر قرار داد. نکته جذاب شخصیت او برای من همین بود که بین فوتبال و سیاست پیوند برقرار کرده و یک فرد چند بعدی بود.
کشف دنیای سوکراتس باعث شد این کتاب را ترجمه کنید یا دلیل دیگری داشت؟
ماجرا از این قرار است که سال ۱۳۹۶ به دنیای گزارشگری فوتبال قدم گذاشتم. در شهر شیراز و صداوسیمای استان فارس فعالیت می‌کردم. برگزیده شده بودم که یک بازی را گزارش کنم و این شروع کار من در فوتبال بود اما بعد از آن بسیار تخصصی این کار را ادامه دادم؛ در کلاس‌های آموزشی شرکت کردم، وارد رادیوهای سراسری شدم، به تلویزیون از جمله شبکه ورزش ورود کردم و در کنار همه اینها تلاش می‌کردم که دامنه اطلاعات فوتبالی‌ام را تا حد زیادی گسترش بدهم تا به‌عنوان کارشناس و تحلیلگر فوتبال هم در شبکه‌های رادیویی و تلویزیون‌های اینترنتی مشغول به کار شوم.
در این دوره مقاله ترجمه می‌کردم که در سایت سابق ۹۰ منتشر و در چند قسمت از برنامه فوتبال ۱۲۰ پخش شد. این ترجمه‌ها را در صفحات مجازی به اشتراک می‌گذاشتم. مدیر انتشارات همگو، این مقالات را خوانده بودند و چون ترجمه‌های مرا پسندیده بودند، پیشنهاد ترجمه کتاب دادند در حالی که هرگز به ترجمه کتاب حتی فکر هم نکرده بودم. این ماجراها همزمان شد با دوران جهانگیری بیماری کرونا که مسابقات فوتبال هم تعطیل شده بود. در نتیجه فرصت خوبی فراهم شد که این چالش را برای خودم ایجاد کنم. وقتی درباره کتاب پرسیدم و متوجه شدم درباره دکتر سوکراتس است، بیشتر مشتاق شدم. در واقع شروع کار ترجمه با پیشنهاد ناشر بود.
کتاب دیگری درباره سوکراتس قبلا ترجمه یا تالیف شده‌است؟
اتفاقا اولین اقدامم این بود که قبل از هر چیز سعی کردم اطلاعات بیشتری درباره سوکراتس به دست بیاورم. دنبال کتاب‌های مشابه درباره این فوتبالیست گشتم و متوجه شدم یک کتاب در دهه ۶۰ درباره او منتشر شده با عنوان «دکتر سوکراتس در تهران» نوشته جواد علیزاده. به جز این، چیزی به صورت زندگینامه به زبان فارسی وجود نداشت. همین ماجرا اشتیاقم برای ترجمه کتاب را بیشتر کرد و بعد از توافق با ناشر، کار را شروع کردم.
درباره نویسنده کتاب هم اطلاعات دارید؟
نویسنده را نمی‌شناختم اما بعد از یک جست‌وجوی مختصر متوجه شدم
اندرو دوانی اهل اسکاتلند است که ربع قرن به عنوان خبرنگار در برزیل زندگی کرده‌است. او خبرنگار حوزه اقتصاد بوده و بیشتری اخباری که پوشش می‌داده مربوط به مسائل اقتصادی بوده اما متوجه می‌شود که رسانه‌های محلی تلاش چندانی برای معرفی آداب و رسوم و فرهنگ مردم برزیل و بالاخص اسطوره‌هایش انجام نمی‌دهند. این در حالی است که برزیل مهد فوتبال جهان است، چند اسطوره فوتبالی دارد و بین انگلیس و برزیل بر سر خانه‌فوتبال‌جهان بودن دعواست. برزیلی‌ها می‌گویند فوتبال در رگ و ریشه ماست. خلاصه این‌که دوانی متوجه می‌شود کاری درباره دکتر سوکراتس انجام نشده، در نتیجه شروع می‌کند به تحقیق و پژوهش درباره او و گردآوری اطلاعات و نوشتن کتاب دکتر سوکراتس. اگر اشتباه نکنم کتاب سال ۲۰۱۸ منتشر شد و سال گذشته به دست من رسید و حالا ترجمه‌اش در دسترس دوستان قرار دارد.
بنابراین کتاب به انگلیسی نوشته شده و شما متن را از انگلیسی به فارسی ترجمه کردید.
بله متن کتاب انگلیسی است.
کتاب ترجمه روانی دارد. چالش شما برای ترجمه این کتاب چه بود؟
برای ارائه یک ترجمه خوب چاره‌ای نداشتم جز این‌که فرهنگ برزیل را به دقت مرور کنم. چون در کتاب به جزئیات اینچنینی بسیار توجه شده و همین موضوع، دلیل جذابیت کتاب است. درباره اتفاقات سیاسی در دوران سوکراتس باید مطالعه و تحقیق می‌کردم که هم ترجمه‌ای درست و دقیق ارائه کنم و هم بتوانم این اطلاعات را در اختیار مخاطب قرار بدهم. این بخش از اطلاعات را به صورت پاورقی در کتاب آورده‌ام که مخاطب برای فهمیدن دلایل و حواشی اتفاقات دچار مشکل نشود.
برای ترجمه این کتاب مروری داشتم بر بازی‌های دکتر سوکراتس. همه بازی‌هایش را تماشا کردم از جمله حضورش در جام‌جهانی ۱۹۸۲ که در کتاب روایت شده‌بود. چون باید صحنه‌ها را دقیق و مو به مو ترجمه می‌کردم. دلم نمی‌خواست در این باره حتی یک اشتباه کوچک بکنم.
چالش دیگرم درباره اصطلاحات فوتبالی بود که در خود برزیل رایج است و مربوط به فرهنگ مردم این کشور است. آنها دایره‌المعارف فوتبالی ویژه خودشان دارند؛ از برزیلیرو که هم نام دکتر سوکراتس است و هم لیگ داخلی برزیل تا کلی اصطلاحات و واژه‌های دیگر که خاص برزیل است و باید جست‌وجو می‌کردم و معانی آنها را می‌فهمیدم و بعد ترجمه می‌کردم که مخاطب بداند معادل درست این اصطلاحات در فوتبال مدرن امروز چیست.
گاهی یکی دو روز دست از ترجمه می‌کشیدم و در متن‌های مختلف به دنبال معنی درست اصطلاحات می‌گشتم. به قدری می‌خواندم که معنی درست واژه اول برای خودم جابیفتد، بعد در ترجمه از آن استفاده کنم.
متن کتاب کاملا ژورنالیستی نوشته شده و پر از ارجاعات تاریخی به بازی‌ها و رویدادهای فوتبالی است. از این بابت مشکلی در ترجمه کتاب نداشتید؟
متن خوب و کاملی بود اما بخش‌هایی از آن پرش دارد؛ نویسنده این طور ترجیح داده اما به نظر من اگر رویدادهای زندگی دکتر سوکراتس توالی داشت، احتمالا جذاب‌تر می‌شد. معتقدم از بس نویسنده اطلاعات از زندگی شخصی و حرفه‌ای سوکراتس در اختیار داشت که برای ارائه کردن این حجم از اطلاعات ناخواسته دچار پرش شده بود اما در کل، سیر داستانی کتاب بسیار جذاب است و نکاتی از زندگی سوکراتس ارائه می‌کند که شاید کمتر کسی این اطلاعات را در اختیار داشته‌باشد.
چقدر زمان صرف ترجمه کتاب کردید؟
من هشت ماه درگیر ترجمه این کتاب بودم. با سوکراتس زندگی کردم؛ همراه او متولد شدم، قد کشیدم، عاشق فوتبال شدم، بازی کردم و مرگ او بسیار برای من درناک بود. بخش‌های آخر کتاب را با اشک و اندوه ترجمه کردم. پیش‌بینی مرگش که چه روزی با چه شرایطی فوت کرده همه را شگفت‌زده کرده‌بود. بخش‌های تصویری کتاب هم اسباب تاثیرگذاری بیشتر را فراهم می‌کرد.
اولین کتابی بود که ترجمه کرده‌اید؟
بله، این اولی بود و جالب است پیشنهادی دارم برای ترجمه کتابی دیگر که آن هم درباره فوتبال و سیاست است. یعنی می‌تواند برای علاقه‌مندان به فوتبال و نیز علاقه‌مندان به سیاست جذاب باشد. هنوز توافق‌های نهایی برای ترجمه کتاب انجام نشده و من از سوی ناشر اجازه ندارم اسم کتاب را بگویم اما درباره فوتبال در کشوری است که با تغییر نظام سیاسی کشور فوتبال هم دستخوش تغییرات شد.
تقدیم کردن کتاب دکتر سوکراتس به آقای صدر دلیل خاصی داشت؟
ایشان به معنی واقعی کلمه استاد من بودند. همیشه پیگیر نوشته‌ها و آثار و صفحه آقای صدر بودم و نگاه ایشان به فوتبال برای من بسیار جذاب بود. اوایل سال ۲۰۱۷ به ایشان پیام دادم که استاد می‌خواهم با شما گفت‌وگویی داشته باشم برای جشنواره کتاب و رسانه. ایشان گفتند اصلا توان حرف‌زدن ندارند اما من چون خبر نداشتم ایشان بیمار هستند خیلی اصرار کردم و حتی پیشنهاد کردم کسی به عنوان معرف من با ایشان صحبت کند شاید راضی شوند اما ایشان در نهایت از من خواست کتاب «پسر روی سکوها» را بخوانم. همزمان با این موضوع گزارش بازی آژاک و چلسی برای من پیش آمد و در واقع اولین بار بود که یک خانم از رسانه ملی قرار شده بود بازی فوتبال مردان را گزارش کند. خبر این اتفاق بازخوردهای زیادی داشت و خیلی گشت تا به گوش استاد رسید.
استاد صدر در ادامه این موضوع پیامی به من دادند و همین اسباب ارتباطم با ایشان شد. دکتر صدر به من گوشزد کردند باید محکم و درست و با عشق کار کنم. حتی گفتند منتظر شنیدن خبرهای بعدی از من هستند. در نتیجه، مشتاقانه با ایشان در ارتباط بودم و هر مقاله‌ای که می‌نوشتم برای استاد هم می‌فرستادم و ایشان نظر می‌دادند. به قدری از آقای دکتر انگیزه می‌گرفتم و شوق پیدا کرده بودم که وقتی قرار شد کتاب را ترجمه کنم، در همان بدو امر از ناشر خواستم بعد از انتشار کتاب، یک مراسم رونمایی برای کتاب برگزار شود که من آن را به دکتر صدر تقدیم کنم.
برای ترجمه این کتاب، مطلب دکتر صدر درباره دکتر سوکراتس که با عنوان «پیراهن‌های همیشه» منتشر شده بود را بارها خواندم ولی به ایشان نگفتم در حال ترجمه کتابی در این باره هستم. می‌خواستم وقتی کتاب منتشر شد، شگفت‌زده‌شان کنم اما خودم شگفت‌زده شدم چون در کمال ناباوری استاد قبل از انتشار این کتاب از میان ما رفتند.
مراسم رونمایی نخواهید گرفت؟
هنوز برای کتاب مراسم رونمایی نگرفته‌ایم ولی شاید بتوانیم در سفارت برزیل یک مراسم برگزار کنیم. از اقبال بد من، استاد در میان ما نیستند.
کتاب دکتر سوکراتس برای چه گروهی جذاب است؟
کتاب یک زندگینامه است و هر کسی بخشی از وجود خودش را در زندگینامه دکتر سوکراتس پیدا می‌کند؛ کسی که زمین خورده و بلند شده، کسی که دنبال رسیدن به حقیقت بوده و هر کسی که سخت و آسان زندگی را چشیده است. هر مخاطبی می‌تواند از این کتاب لذت ببرد حتی اگر اهل فوتبال هم نباشد، چون کتاب ابعاد مختلف زندگی و شخصیت یک اسطوره را روایت کرده است و البته برای فوتبالی‌ها طعم مزه خاصی دارد چون ما درباره دکتر سوکراتس کم می‌دانیم و اطلاعات زیادی به زبان فارسی درباره او وجود نداشت. سوکراتس بازی‌هایی داشت که در تاریخ فوتبال دنیا بسیار مهم و شاخص بود و برای خیلی‌ها جالب است بدانند چرا برزیل سال ۱۹۸۲ موفق نشد و به دیگر راز و رمزهای زندگی این اسطوره پی ببرند.
