بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
خدیجه زودتر از بقیه زنان همسایه بیدار شده. جارویی که خودش از برگ‌های نخل خرما بافته را از گوشه حیاط برمی‌دارد و شروع می‌کند به جارو کردنِ جلوی درِ خانه‌اش. آهسته شن‌های سفیدی که روی زمین نشسته و تک و توک زباله و نخاله‌ای را که یا باد با خود آورده و یا گردشگر بی‌توجهی روی زمین رها کرده، جمع می‌کندو اطراف خانه‌اش کاملا تمیز می‌شود. با دقت از پشت برقعِ زرشکی‌رنگش چشم می‌گرداند و رد اندک زباله‌های ته کوچه را دنبال می‌کند، گویا تصمیم دارد کل کوچه را جارو کند. کم‌کم زنان دیگر نیز جارو به دست، سر و کله‌شان پیدا می‌شود و هر یک از جلوی درِ خانه‌اش جاروکشی و نظافت را شروع می‌کند. تصویر زنان برقع‌پوشِ جارو به دست، با چادرهای نازک رنگی و شلوارهای گلابتون‌دوزی‌شده به همراه سکوت خیال‌انگیز «برکه خلف»درکنار چشم‌اندازِ ستون‌های سر به فلک کشیده «دره ستارگان» قاب عکس زنده زیبایی را خلق می‌کند که لذت تماشایش کم از لذت تماشای طبیعت جادویی ژئوپارک جهانی قشم نیست.
خدیجه دو پسر دارد و یک دختر. دخترک، هفت ساله است و با جاروی کوچکی کارهای مادرش را تکرار می‌کند. هر بار نگاهش می‌کنم خودش را پشت چادر گل‌گلی مادر پنهان می‌کند و آرام جارو کردن را از سمت دیگری از سر می‌گیرد.
نظافت تمام می‌شود. تا چشم کار می‌کند، زمین پاک است و کوچک‌ترین زباله و نخاله‌ای به چشم نمی‌آید. برکه خلف حالا شده یک دسته گل. زن ها با غرور به نتیجه کارشان نگاه می‌کنند و بعد به خانه‌هایشان برمی‌گردند تا کارهای مهم دیگری را دنبال کنند؛ کارهایی که به راحت‌تر شدن زندگی ساده‌شان کمک بزرگی می‌کند. زنان این روستا حاکم بلامنازع سرنوشت روستایشان هستند. ۸۹ خانوار برکه خلفی که اکثریت مردانشان ماهیگیرند و نان شب شان بسته به کرَم دریا دارد. زنان این روستا هنرمندان قهاری هستند؛ سوزن‌دوزی،گلابتون‌دوزی، حصیربافی، شکبافی، برقع‌سازی و زری‌دوزی‌های برکه خلفی بی‌نظیر است؛ هنرهایی که منبع درآمد زنان برکه خلفی شده و زندگی‌شان را رنگ و بوی تازه‌ای داده است.
فهیمه قبل رفتن به داخل خانه صدایم می‌کند: «از کجا آمدید؟»می‌گویم از تهران. می‌گوید: «می‌دانی ما اگر به شهر شما بیاییم روی زمین زباله نمی‌ریزیم، پس وقتی به قشم می‌آیید آشغال نریزید.» شرمنده می‌شوم. چطور کسی به خودش اجازه می‌دهد منزل و خاک و هوای میزبانش را آلوده کند. فهیمه پیشنهاد می‌دهد حنا برایم بریزد. حنا ریختن همان نقش زدن با حناست. این هم یکی دیگر از راه‌های درآمدزایی در برکه خلف است. روبه‌رویش می‌نشینم. ابزار کارش را که نوعی حنای سیاه‌رنگ داخل یک قیف کاغذی است را در دست می‌گیرد و با مهارت شروع می‌کند به نقش گل زدن روی مچ دستم و همانطور که شاخ و برگ‌ها را اضافه می‌کند، پیشنهاد می‌دهد که لباس محلی بپوشم و برقع روی صورت بگذارم و از روستا دیدن کنم. پیشنهاد هیجان‌انگیزی است، با کمال میل می‌پذیرم. هزینه حنا ریختن و کرایه لباس کمتر از ۲۰ هزار تومان است. لباس‌های خوش نقش و نگار را می‌پوشم. فهیمه چادر رنگی روی سرم می‌اندازد و یک طرف چادر را هم به رسم خودشان روی شانه‌ام می‌اندازد. آخر سر هم بُرقَع را روی صورتم تنظیم می‌کند و آئینه را روبه‌رویم می‌گیرد… بهت میاد، قشنگ شدی… لبخند می‌زنم، به خودم نگاه می‌کنم در هیبت زنی برکه خلفی که ثابت کرده خواستن توانستن است.
طرح تفکیک زباله در اعماق جزیره
برکه خلفی‌ها بدون چشم‌داشت و تعهدی خاص، هر روز محوطه ورودی «دره ستارگان» جزیره را تمیز می‌کنند. سهم این مردم از ورود هزاران گردشگر به دره ستارگانِ قشم، زحمت پاکسازی منطقه است، درکنارش البته فروش صنایع‌دستی به اندک گردشگرانی که مسیرشان را به سمت روستا هم کج می‌کنند که یک عایدی اندک در مقابلِ زحمت بسیار است. اسلامی، دهیار برکه خلف امیدوار است پیشنهاد تخصیص درصدی از سهم درآمد بازدیدکنندگان جاذبه‌های جزیره، به حوزه نظافت برکه خلف، به سرانجام مثبت برسد. فائقه رضوانی، مدیر فرهنگسرای برکه خلف که بزودی افتتاح می‌شود و قرار است خلأ فضای آموزشی و تفریحی روستا را جبران کند، هم به ما می‌گوید: برکه خلف به عنوان روستای پاک تلاش می‌کند آلودگی محیطی در جزیره را در پایین‌ترین سطح نگه دارد؛ طرح تفکیک زباله از مبدا، استفاده حداقلی از پلاستیک و طرح انرژی پاک از برنامه‌هایی است که در روستا دنبال می‌شود.
زنان توانمندِ کارآفرین
جمیله محمدزاده، مدیرعامل تعاونی توسعه روستایی مزرعه مروارید پیلم است. او از ایده اولیه توانمند سازی زنان برکه خلفی به جام جم می‌گوید؛ از راه سختی که به همراه زنان روستا طی کرده و امروز به جایی رسیده‌اند که طعم استقلال مالی را می‌چشند و دستشان توی جیب خودشان است؛ آن هم در جامعه‌ای که سال‌ها روی خوشی به فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی زنان نشان نمی‌داده، اما امروز حامی آنهاست.
محمدزاده کمک‌های سازمان مناطق آزاد را در حمایت از فعالیت‌های توانمندسازی زنان قابل تقدیر و توجه می‌داند و می‌گوید: تعاونی امروز ۳۰۵ نفر را به صورت غیر مستقیم جذب بازار کار کرده و ۱۸۰ عضو ثابت دارد. به طور متوسط از هر خانواده سه تا پنج نفره بین یک تا دو میلیون تومان درآمد ماهانه دارند و تحت بیمه از کارافتادگی و درمانی قالی بافان قرار گرفته‌اند. برای زنان سالخورده روستایی هم که کمتر می‌توانند در بخش تولید صنایع‌دستی همکاری کنند، طرح بسته‌بندی ادویه خاص قشم در نظر گرفته شده که از سوی گردشگران مورد استقبال قرار گرفته است. بومگردی از ظرفیت‌هایی دیگری است که زنان برکه خلفی از آن استفاده کرده اند؛ طرح بومگردی در برکه خلف از یک اتاق شروع شده و حالا به هشت اتاق رسیده و توسعه آن کماکان ادامه دارد.
وقتی صنایع‌دستی از پستوی خانه‌های روستا به آن‌سوی مرزها می‌رود
جمیله محمدزاده، مدیرعامل توسعه روستایی مزرعه مروارید پیلم، از اولین افرادی است که ۱۸ سال قبل، با هدف توانمند سازی جامعه محلی، گام‌های اولیه برای توانمند کردن جامعه زنان روستای برکه خلف را برداشت. پروژه‌ای تحت عنوان حفاظت از صدف مرواریدساز لب سیاه که از سوی سازمان ملل حمایت می‌شد، جامعه محلی را برای یک اقدام هماهنگ و منسجم بسیج کرد، هرچند پروژه پرورش صدف مروارید ساز راه به جایی نبرد، اما موجی ایجاد کرد که در سال‌های بعد پیامدهای مثبت قابل توجهی به دنبال داشت که مهم‌ترین آن شکستن سد بزرگی بود که مانع حضور زنان در حرکت‌های اجتماعی و اقتصادی در منطقه می‌شد. محمدزاده به جام‌جم می‌گوید: خوشبختانه توانستیم تولید صنایع‌دستی که تا پیش از این فقط در پوشاک و لوازم شخصی‌مان کاربرد داشت را به فعالیتی درآمدزا تبدیل کنیم. هدف ما جدا از بحث توانمندسازی زنان، حفظ صنایع‌دستی منطقه از جمله سوزن‌دوزی، خوس‌بافی، گلابتون‌دوزی، زری‌دوزی و برقع‌سازی، شکبافی و حصیربافی در برکه خلف و البته تبدیل این هنرها به کاربردی‌ترین اشکال ممکن بود و امروز توانسته‌ایم انواع هنرهای دستی محلی را روی کفش، کلاه و کیف پیاده کنیم و خوشبختانه مصرف‌کنندگان داخلی و خارجی نیز از این نوآوری‌ها استقبال کرده‌اند. همه این موفقیت‌ها باعث شد رغبت و اراده زنان روستا برای مشارکت در چنین طرح‌هایی بیشتر شود.
توسعه بزرگ‌تر در راه است
« موضوع پاک بودن برکه خلف منحصر به سال‌های اخیر نیست، بلکه از قدیم‌الایام اهالی این روستا نسبت به پاک بودن محیط روستا حساسیت داشته و نظافت آن را در اولویت فعالیت‌های روزانه‌شان قرار داده‌اند.» اینها را خالد اسلامی رمچاهی، دهیار برکه خلف به جام‌جم می‌گوید و ادامه می‌دهد: دهیاری نیز برای پاکسازی اطراف روستا خدماتی را ارائه می‌دهد. سازمان منطقه آزاد در سال ۹۶ مسابقه‌ای را به مناسبت روز زمین پاک برگزار کرد که روستای برکه خلف و روستای کانی با بالاترین امتیاز مقام اول را در بین روستاهای قشم کسب کردند.
دهیار برکه خلف یادآور می‌شود که علاوه بر فعالیت‌های تعاونی در ارتقای سطح معیشت مردم از طریق صنایع‌دستی، دهیاری نیز برنامه‌هایی برای بهبود وضعیت اقتصادی روستا در سطح کلان دارد، از جمله ایجاد مجتمع فرهنگی، هنری، گردشگری که در صورت همکاری سازمان مناطق آزاد در اجرای آن، تاثیر مثبتی بر زندگی اهالی روستا خواهد داشت. اسلامی می‌گوید: برکه خلف در حوزه صنایع‌دستی در کل جزیره حرف اول را می‌زند و با توجه به این مزیت بنا داریم همه صنایع‌دستی بومی را در یک مجموعه ۱۲ هزار متر‌مربعی متمرکز کنیم و در کنار آن به جنبه‌های فرهنگی و گردشگری نیز پرداخته شود؛ با اجرایی شدن این طرح قریب به هزار نفر در سطح جزیره اشتغالزایی خواهد شد. متاسفانه طی ده سال اخیر ۳۰ درصد از جمعیت برکه خلف به دلایل مختلفی از جمله نبود شغل و امکانات آموزشی و تفریحی به مرکز قشم مهاجرت کرده‌اند. دهیار برکه خلف معتقد است اگر بخشی از درآمد گردشگری جزیره به توسعه روستا و طرح‌هایی که در حوزه‌های مختلف زیست‌محیطی، فرهنگی و اجتماعی منطقه در نظر گرفته شده، تخصیص یابد، علاوه بر درآمدزایی نتایج مطلوبی هم برای حوزه‌های فرهنگی در پی خواهد داشت. با این حال دهیاری روستا بیکار ننشسته و خود آستین همت توسعه روستا را بالا زده و علاوه بر انجام اقداماتی چون تسطیح و زیرسازی بلوار ورودی روستا به طول دو کیلومتر، تجهیز و راه اندازی ساختمان خانه فرهنگ و کتابخانه عمومی روستا، زیرسازی و سنگفرش معابر با تکیه بر بافت سنتی روستا و زیرسازی و تسطیح زمین ورزشی مدارس، طرح‌هایی چون احداث پارک بوستان روستایی، ایجاد تاسیسات روشنایی بلوار ورودی و معابر روستا، احداث کمپ تفریحی ساحلی و ایجاد فضای سبز جهت استفاده اهالی روستا و گردشگران و احداث مجتمع تفریحی – گردشگری و صنایع‌دستی به مساحت ۱۲۰۰۰مترمربع جهت ایجاد اشتغال پایدار و عدم مهاجرت از روستا به شهر و به‌کارگیری منابع انسانی در روستا را هم در اولویت‌های کاری خود دارد.
دره ستارگان کجاست؟
فاصله برکه خلف تا دره ستارگان جزیره قشم در استان هرمزگان پنج کیلومتر است. دره ستارگان، یکی از بی نظیرترین جاذبه‌های ژئوپارک جهانی قشم است؛ اشکال خارق العاده و وهم انگیزی که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. بر اساس علم زمین شناسی صخره‌های دره ستارگان بر اثر فرآیند طبیعی فرسایش سنگ و باد به اشکال مختلف و عجیبی درآمده‌اند. به اعتقاد بیشتر باستان شناسان، این اشکال دارای قدمتی بالای دو میلیون سال هستند و قدمت شان به دوران سنوزوئیک که از دوره‌های شکل گیری زمین است، می‌رسد. دره ستارگان از دیرباز با افسانه‌های عجیب و استان‌های غریب و خرافات گره خورده؛ داستان‌های ترسناکی از وجود اشباح و اجنه در حفره‌ها و شکاف دیواره‌های دره که دهان به دهان می‌چرخد و بخشی از گردشگران را برای دیدار شبانه کنجکاو تر می‌کند. هرچند تماشای آسمان صاف و پرستاره قشم در شب، یک تجربه لذتبخشِ تکرارنشدنی و خاص است. این را هم بدانید که تنها یک منطقه دیگر با ویژگی‌ها و قدمت دره ستارگان در جهان وجود دارد که در آمریکاست.
مریم خورشیدی
