بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
تنها پنج سال زمان کافی بود تا قطار زندگی حرفه‌ای عمران صلاحی در حوزه طنز روی ریل موفقیت قرار بگیرد؛ همکاری با مجله «توفیق» را از سال ۱۳۴۵ آغاز کرد و از همین سال بود که به شکل حرفه‌ای به کار طنز و طنازی در حوزه ادبیات پرداخت و تا آخرین لحظات زندگی خود همواره به کار در این حوزه ادامه داد چرا که او از معدود طنزپردازان ادبیات کشورمان است که به جدیترین مسائل زندگی نیز با گونه ای طنز می نگریست.
هرچند تاکید این سطور بر نگاه طنز عمران صلاحی استوار است؛ اما ناگفته پیداست که در ساحت ادبیات، زنده یاد صلاحی را به عنوان شاعری جدی نیز می شناسند. شاعری که چه در غزلسرایی و چه در شعر نیمایی از شناخته شده‌ترین شاعران دوران پس از انقلاب است. به ویژه در سال‌های حماسه سازی جنگ تحمیلی، اشعار و غزل‌های عمران صلاحی چنان بویی از پختگی می‌دا که مورد نظر منتقدان، اهالی فن و کارشناسان حوزه ادبیات نیز قرار گرفته بود.
** ویژگی‌های قلم عمران صلاحی
مهمترین ویژگی و قدرت ادبیات صلاحی چه از دید همکاران و همراهان او و چه از نگاه عموم مردم به زبان بی پیرایه، ساده و به‌دور از تکلف حوزه ادبی آثار او در کنار طنز گزنده‌اش به ویژه در مورد مسائل اجتماعی باز می‌گردد. گویی عمران صلاحی مانند یک قلندر در حوزه نقد اجتماع با قلمی گیرا و در عین حال ساده و بی‌تکلف توانسته بود نبض شریان مخاطبان اجتماعی که در آن زیست می‌کند را به دست گیرد و با اسامی مختلفی از «ابو قراضه»، «بلاتکلیف»، «تمشک» و «پیت حلبی» گرفته تا «بچه جوادیه»، «مراد محبی»، «آب حوضی» و «راقم این سطور»، توانست نام خود در سه دهه از درخشان‌ترین دوره ادبیات طنز کشورمان را به نام خود ثبت کند.
در کنار طبع شاعرانه و روح بلند پرواز زنده یاد صلاحی در تولید آثار طنز اجتماعی در مجلات فکاهی دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰، بخش عمده‌ای از فعالیت حرفه‌ای او بر عنصر پژوهش به ویژه در حوزه طنز استوار بود که در این زمینه می‌توان از کتاب «طنزآوران امروز ایران» به قلم او یاد کرد. این اثر پژوهش و مداقه‌ای درباره حوزه طنز معاصر در ادبیات و مطبوعات ایران است که تا به امروز نیز به عنوان یکی از آثار پژوهشی مرجع در زمینه نگارش و تاریخ طنز در دوران معاصر کشورمان به شمار می‌رود.
درباره ویژگی‌های ادبیات عمران صلاحی چه در قالب آثار منثور و چه در ساحت آثار منظوم می‌توان به نگاه مستقل آثار او اشاره کرد. در حقیقت صلاحی قلمی ذکاوتمند و ادبیاتی مخصوص به خود داشت، بدون آنکه مقلد کسی باشد کار خود را با همان زبان ساده و قلم تیزبین و نگاه هوشمند چنان پیشبرد که در فاصله کوتاهی جای خود را میان مخاطبانش با همان رویکرد جدی و یا طنز گزنده‌اش باز کند.
طنز زنده یاد صلاحی در قالب روایتی کاملا جدی و چنان حق به جانب روایت می‌شد که مخاطب را ناخودآگاه در بزنگاهی قرار می‌داد که به جدیت و تلخی حوادث و یا اتفاق‌ها و رویکردهای عمران صلاحی در برابر مسایل جامعه چاره‌ای جز خندیدن نداشت! به همین سبب است که در حقیقت بخش مهمی از منتقدان ادبی سهم اعظم آثار عمران صلاحی را در گونه «ادبیات گروتسک» – ادبیاتی که میان تلخی و شیرینی به روایت می پردازد – دسته‌بندی می‌کنند.
دیگر ویژگی که به نام، یاد و قلم عمران صلاحی رمز جاودانگی و ماندگاری داد به نگاهی باز می‌گردد که در مورد بسیاری از بزرگان ادبیات جهان نیز صادق بود. در حقیقت آثار این دسته از بزرگان به همان میزان که در زمان حیاتشان مورد توجه مخاطبان قرار می‌گرفت؛ بعد از بدرود حیاتشان، توسط منتقدان و پژوهشگران حوزه ادبیات به گونه‌ای دیگر رمزگشایی می شد.
حاصل تحقیقات و پژوهش‌های گسترده در حوزه آثار صلاحی که توسط کارشناسان نامداری صورت گرفت سبب شد تا بسیاری از مخاطبانی که حتی در سال‌هایی که او قلم می‌زد، با آثارش آشنایی نداشتند به سمت کتاب‌های متعدد او در حوزه ادبیات جدی و ادبیات طنز بروند و به سرعت شیفته آثارش شوند.
اما دست سرنوشت بر آن قرار گرفته بود که صلاحی در حالی که تنها ۶۰ سال از عمر خود را پشت سر گذاشته بود در یازدهم مهرماه ۱۳۸۵ به دلیل عارضه قلبی در بیمارستان توس تهران دارفانی را وداع گوید و بسیاری از علاقمندان خود و همچنین شیفتگان حوزه ادبیات را در غم و اندوه این فقدان فرو برد.
بعد از درگذشت صلاحی، بسیاری از شاعران، طنزپردازان و نام های بزرگ ادبیات کشورمان از بزرگی نام، یاد و قلم او گفتند؛ در ادامه بخشی از آنها را با هم مرور می کنیم:
** تفسیر نو «صلاحی» از ادبیات کلاسیک
زنده یاد منوچهر احترامی ادیب و طنزپداز شناخته شده کشورمان درباره ویژگی منحصر به فرد عمران صلاحی گفته بود: نوشتن یک طنز ماندنی از هر مساله جاری روز، ویژگی منحصر به‌فرد عمران صلاحی است. شاید کمتر افراد دست به قلم به این مساله توجه داشته باشند؛ اما صلاحی با بازنگری ادبیات کلاسیک، از نو نوشتن و تفسیر آن، استفاده از شعرها، قصه‌ها و ضرب‌المثل‌های معروف، در بازسازی طنز‌آمیز مسائل روز تلاش می‌کرد و آنها را عمق می‌داد و به این ترتیب در خزانه فرهنگی مردم ماندگارشان کرد.
احترامی همچنین یادآور شده بود: شیوه‌ای که صلاحی آورد، خاص خودش بود و به نام خودش ماندگار خواهد شد. شناخت زبان فارسی، فرهنگ متداول جامعه و شناخت ادبیات کلاسیک ایران که اینها همه لازمه خوب فکر کردن و خوب نوشتن است، در کار صلاحی دیده می‌شود.
** صلاحی از شاخص‌ترین شاعران طنزپرداز
محمد شمس لنگرودی، شاعر پرآوازه کشورمان نیز و از دوستان نزدیک زنده یاد صلاحی او را یکی از محبوب‌ترین شاعران نسل خود خوانده و گفته بود: او در همه عرصه‌ها مانند شعر، داستان، گفتارهای کوتاه طنز، رمان و تحقیق کار کرد و شاید همین پراکندگی تا حدودی به کارش لطمه زده باشد؛ اما فکر می‌کنم یکی از شاخص‌ترین شاعران طنزپرداز ما پس از مشروطیت بود. به خودش هم گفتم اگر بیشتر وقتش را در عرصه شعر طنز به کار می‌پرداخت، موفق‌تر بود.
** شاعری از نظر اجتماعی عمیق و دقیق
یدالله مفتون امینی از نام آوران و پیشکسوتان شعر معاصر ایران نیز درباره زنده یاد صلاحی با تاکید بر آنکه شعرهای او از نظر اجتماعی، عمیق و دقیق و از نظر عاطفی بسیار زیبا هستند، تصریح کرده بود: صفت عمده صلاحی، سازگار و قابل تطبیق بودن بود. هیچ شاعری به اندازه او در معاشرت با مردم محبوبیت نداشت. شعر صلاحی همیشه در آن واحد جنبه‌های متفاوت داشت و تنوع در کار او جنبه عرضی داشت.
وی درباره بهترین کتاب عمران صلاحی گفته بود: صلاحی علاوه بر مضامین متنوع، در آن واحد، غزل، شعر نیمایی یا شعر سپید می‌گفت، اما در هیچیک از جنبه‌ها تمرکز پیدا نکرد. کتاب «هزار و یک آیینه» او که متأثر از «هزار و یک شب» بود، شعرهای زیبای سپیدی دارد.
** شاعری فروتن، نکته‌دان، شوخ طبع و بامعرفت
زنده یاد سیدحسن حسینی یکی دیگر شاعران ماندگار تاریخ ادبیات معاصرکشورمان اینگونه از صلاحی یاد کرده بود: «شاعری فروتن، نازک‌خیال، حساس، نکته‌دان، شوخ‌طبع، بذله‌گو و مهربان و بامعرفت؛ همراه با ذهنی مدام حساس و فعال در قبال همنشینی کلمات؛ چه در محاوره و چه در نوشتار و چه در اسامی خاص. او مصرف‌کننده صرف طنز و شوخی نیست، بلکه از تولیدکنندگان مواد اولیه خنده برای صدور به لب‌ها است. عمران، شاعرِ ستایشگر خوبی‌هاست؛ چه در عاشقانه‌ها، چه در طبیعت‌سرایی و چه در وصف مادر. سلاح او در این ستایش و ستیز ایجاز زیبایی، دامن زدن به شوخ‌طبعی و خنده است.
به اعتقاد حسینی، «در جدیترین سروده عمران، عنصر طنز را می بینیم و در طنزآلوده ترین نوشته هایش رگه هایی از جدیت به خوبی مشهود است».
از جمله شناخته شده‌ترین کتاب‌هایی که به قلم زنده یاد عمران صلاحی منتشر شده است می‌توان به آثاری چون: «طنزآوران امروز ایران»، «گریه در آب»، «قطاری در مه»، «ایستگاه بین راه»، «پنجره‌دن داش گلیر» و «آینا کیمی» (هر دو مجموعه به زبان آذری)، «حالا حکایت ماست»، «رویاهای مرد نیلوفری»، «شاید باور نکنید»، «یک لب و هزار خنده»، «آی نسیم سحری»، «ناگاه یک نگاه»، «ملانصرالدین»، «باران پنهان»، «از گلستان من ببر ورقی»، «هزار و یک آیینه» و «مرا به نام کوچکم صدا بزن» (گزیده شعرها) اشاره کرد
روحش اشد و یادش گرامی…
* اشاره به شعری از سروده های ماندگار زنده یادعمران صلاحی دارد:
درخت را به نام برگ
بهار را به نام گل
ستاره را به نام نور
کوه را به نام سنگ
دل شکفتۀ مرا به نام عشق
عشق را به نام درد
مرا به نام کوچکم صدا بزن
