بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون -سرش را موهای کم پشت و کاملاً سپید پوشانده‌اند، عینک بزرگی روی چشم‌هایش زده و موبایل به دست تلاش می‌کند تا پشت فرمان مسیر را از بین خط‌های آبی و قرمز نقشه روی گوشی موبایلش پیدا کند. گاهی از آینه جلو به دو مسافر صندلی عقب نگاهی می‌اندازد و می‌گوید:«۶۵ سال را هم رد کرده‌ام. فکر می‌کردم به این سن که رسیدم فقط استراحت می‌کنم. اما الان حقوق بازنشستگی که کفاف خرج روزمره را هم نمی‌دهد. تاکسی اینترنتی هم شغل آخر من شده است. باز هم خدا را شکر که می‌شود از این کارها کرد.» دنبال کار گشتن و کار کردن در سن بالا، فقط مخصوص ایران نیست. گزارش‌های مختلف جهانی نشان می‌دهند که ژاپن، بالاترین میزان فعالیت اقتصادی در سنین بعد از بازنشستگی را دارد. مسأله آنجاست که در کشورهای توسعه یافته، توجه به مؤلفه‌های جمعیتی و برنامه‌ریزی اقتصادی بر مبنای آنها، جایگاه ویژه‌ای دارد اما این مسائل در ایران در حد اظهارات پراکنده برخی کارشناسان باقی مانده است. اهمیت دوران پیری در اقتصاد کلان کشورها تا جایی است که عبارت «اقتصاد نقره‌ای» و کمیسیون‌های مربوط به آن، در دنیا جایگاهی پیدا کرده و در دانشگاه‌ها و مراکز سیاستگذاری به آن پرداخته می‌شود.
پنجره جمعیتی یا بار جمعیتی؟
بر اساس گزارش توسعه انسانی ۲۰۱۸ در حال حاضر ۴٫۴ درصد از جمعیت ایران را افراد بالای ۶۵ سال تشکیل می‌دهند. ۵۷٫۵ درصد از مردم کشور، بین ۱۵ تا ۶۴ سال سن دارند و ۶٫۷ درصد نیز زیر ۵ سال هستند. میانگین رشد سالانه جمعیت نیز طی سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰، ۱٫۱ درصد بوده و با کاهش یک دهم درصدی طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ یک درصد خواهد بود. در سال ۲۰۳۰ نیز کل جمعیت کشور به حدود ۸۹ میلیون نفر خواهد رسید. گزارش توسعه انسانی ۲۰۱۸ همچنین نشان می‌دهد در حالی که در بسیاری از کشورهای جهان مانند چین، بلغارستان، رومانی، کرواسی، پرتغال، لاتویا، اسپانیا، قطر، بولیوی و… ۱۰۰درصد از حقوق بازنشستگان را دولت پرداخت می‌کند، در ایران این نرخ ۲۶٫۴ درصد است.
بر اساس سرشماری سال ۹۵، ۷٫۵ میلیون از جمعیت کشور یعنی چیزی حدود ۹ درصد را سالمندان تشکیل می‌دهند و ۷۰ درصد از جمعیت کشور در سنین فعالیت هستند. اما جمعیت سالمندان رو به افزایش است و در سال ۲۰۵۰، ۳۰ درصد از جمعیت کشور سالمند خواهند بود. در ۱۵ سال آینده نیز جمعیت سالمند کشور، دو برابر خواهد شد. این اعداد، از رشد سریع جمعیت سالمند در ایران روایت می‌کنند تا جایی که ایران از نظر سرعت حرکت به سمت پیری، در جایگاه سوم جهان قرار گرفته است.
اگرچه جمعیت سالمند رو به افزایش است، اما در حال حاضر ایران در مرحله پنجره جمعیتی قرار گرفته است که فرصت اصلی هر کشوری برای رشد و توسعه است. ژاپن نیز که در حال حاضر رتبه یک جهان را از نظر جمعیت سالخورده به خود اختصاص داده و ۲۶ درصد مردمش بالای ۶۵ سال سن دارند، در دوران پنجره جمعیتی توانست اقتصاد خود را به یک کشور پیشرفته و توسعه یافته تبدیل کند.
رسول صادقی، استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران پیش از این در این باره به هفته نامه صدا گفته بود: «نوعی تأثیر خالص ساختار سنی در GDP کل(تولید ناخالص داخلی) وجود دارد؛ افزایش جمعیت در سنین فعالیت منجر به افزایش نسبت تولیدکنندگان به مصرف‌کنندگان می‌شود و این شرایط برای رشد تولید سرانه مطلوب است. این اثر ترکیبی با توجه به فراهم شدن زمینههای حضور زنان در بازار کار قوت بیشتری پیدا می‌کند. اما در شرایطی که بخش قابل توجهی از نیروی کار نمی‌تواند اشتغال داشته باشد، سود بالقوه جمعیتی به آسانی تبدیل به «بار جمعیتی» می‌شود. این افراد همان‌هایی هستند که در سال‌های آینده جمعیت سالمند را تشکیل می‌دهند و در شرایطی که نتوانند به اشتغال و درآمد مناسبی در سال‌های فعالیت برسند، در سنین میان سالی نیز برای اقتصاد و جامعه بحران آفرین خواهند بود.»
اقتصاد نقره‌ای و جمعیت موسپید
پیری جمعیت، مسأله‌ای است که تمام جهان با آن دست و پنجه نرم می‌کند. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، در حال حاضر تعداد افراد سالخورده جهان بیش از ۶۰۰ میلیون نفر است اما تا سال ۲۱۰۰ به ۲٫۵ میلیارد نفر خواهد رسید. تنها طی ۲۰ سال آینده، جمعیت سالخوردگان ۲ برابر خواهد شد. مجمع جهانی اقتصاد می‌نویسد:«افزایش جمعیت سالخوردگان جای جشن گرفتن دارد. چرا که نشان از افزایش امید زندگی در نتیجه رشد اقتصادی و پیشرفت‌های بهداشتی و سلامت است اما جمعیت سالخورده می‌تواند چالش‌های جدی اقتصادی نیز ایجاد کند، رشد اقتصادی را به خطر اندازد و بدهی‌های دولت‌ها را افزایش دهد.»
اما تحلیل‌های جدید به روی دیگری از سکه سالخوردگی نیز توجه دارد. ایزو، سازمان بین‌المللی استاندارد دراین باره می‌نویسد:«هشتاد سالگی، ۲۰سالگی جدید است! تغییرات جمعیتی با ساختن یک طبقه مصرف‌کننده جدید و قدرتمند، به خلق «اقتصاد نقره‌ای» خواهد انجامید.» ژرارد فرانسوا دومونت، استاد دانشگاه سوربن پاریس می‌گوید:«سالخوردگی جمعیت و افزایش مصرف‌کنندگان سالخورده تغییراتی در اقتصاد ایجاد می‌کند که تا پیش‌از این هرگز تصور نمی‌کردیم.»
بیشتر دانشگاهیان بر این باورند که سالخوردگی جمعیت نرخ رشد اقتصادی بلندمدت را کاهش می‌دهد؛ ژاپن یکی از مصادیق واقعی همین ایده است. اگرچه ویژگی‌های جمعیتی این چنینی تأثیرات منفی روی اقتصاد و برای دولت‌ها دارد، اما فرصت‌های بکری نیز در آن موجود است.
فرصت‌هایی که اقتصاد نقره‌ای به معنای بازار کالا و خدمات برای افراد بالای ۶۵ سال به‌وجود می‌آورد. به این معنا که با افزایش جمعیت سالخوردگان، یک طبقه مصرف‌کننده جدید به‌وجود می‌آید و مشتری‌های زیادی برای بسیاری از صنایع به ارمغان می‌آورد. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، کسب و کارهای بزرگ و کوچک جدید شروع به استفاده از پیری به‌عنوان استراتژی جدیدی برای فعالیت‌هایشان کرده‌اند. به همین ترتیب پیری به یک فرصت تجاری جدید تبدیل شده که می‌تواند خطوط تجاری بالا و پایین را تغذیه کند.
پروفسور دومونت که در بخش اقتصاد نقره‌ای سازمان استاندارد فرانسه نیز فعالیت می‌کند، می‌گوید: «پیری به افزایش نوآوری کمک می‌کند. چرا که هر محصول یا اختراع تازه‌ای باید با نیازهای افراد سالخورده در همه بخش‌ها هماهنگ شود. در عین حال، ما باید به مفید بودن محصولاتی که برای جوان‌ها فراهم می‌کنیم توجه داشته باشیم تا زمانی که همین افراد پا به سن گذاشتند، همچنان مفیدباشند.»
پنجره جمعیتی یا بار جمعیتی؟
بر اساس گزارش توسعه انسانی ۲۰۱۸ در حال حاضر ۴٫۴ درصد از جمعیت ایران را افراد بالای ۶۵ سال تشکیل می‌دهند. ۵۷٫۵ درصد از مردم کشور، بین ۱۵ تا ۶۴ سال سن دارند و ۶٫۷ درصد نیز زیر ۵ سال هستند. میانگین رشد سالانه جمعیت نیز طی سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰، ۱٫۱ درصد بوده و با کاهش یک دهم درصدی طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ یک درصد خواهد بود. در سال ۲۰۳۰ نیز کل جمعیت کشور به حدود ۸۹ میلیون نفر خواهد رسید. گزارش توسعه انسانی ۲۰۱۸ همچنین نشان می‌دهد در حالی که در بسیاری از کشورهای جهان مانند چین، بلغارستان، رومانی، کرواسی، پرتغال، لاتویا، اسپانیا، قطر، بولیوی و… ۱۰۰درصد از حقوق بازنشستگان را دولت پرداخت می‌کند، در ایران این نرخ ۲۶٫۴ درصد است.
بر اساس سرشماری سال ۹۵، ۷٫۵ میلیون از جمعیت کشور یعنی چیزی حدود ۹ درصد را سالمندان تشکیل می‌دهند و ۷۰ درصد از جمعیت کشور در سنین فعالیت هستند. اما جمعیت سالمندان رو به افزایش است و در سال ۲۰۵۰، ۳۰ درصد از جمعیت کشور سالمند خواهند بود. در ۱۵ سال آینده نیز جمعیت سالمند کشور، دو برابر خواهد شد. این اعداد، از رشد سریع جمعیت سالمند در ایران روایت می‌کنند تا جایی که ایران از نظر سرعت حرکت به سمت پیری، در جایگاه سوم جهان قرار گرفته است.
اگرچه جمعیت سالمند رو به افزایش است، اما در حال حاضر ایران در مرحله پنجره جمعیتی قرار گرفته است که فرصت اصلی هر کشوری برای رشد و توسعه است. ژاپن نیز که در حال حاضر رتبه یک جهان را از نظر جمعیت سالخورده به خود اختصاص داده و ۲۶ درصد مردمش بالای ۶۵ سال سن دارند، در دوران پنجره جمعیتی توانست اقتصاد خود را به یک کشور پیشرفته و توسعه یافته تبدیل کند.
رسول صادقی، استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران پیش از این در این باره به هفته نامه صدا گفته بود: «نوعی تأثیر خالص ساختار سنی در GDP کل(تولید ناخالص داخلی) وجود دارد؛ افزایش جمعیت در سنین فعالیت منجر به افزایش نسبت تولیدکنندگان به مصرف‌کنندگان می‌شود و این شرایط برای رشد تولید سرانه مطلوب است. این اثر ترکیبی با توجه به فراهم شدن زمینههای حضور زنان در بازار کار قوت بیشتری پیدا می‌کند. اما در شرایطی که بخش قابل توجهی از نیروی کار نمی‌تواند اشتغال داشته باشد، سود بالقوه جمعیتی به آسانی تبدیل به «بار جمعیتی» می‌شود. این افراد همان‌هایی هستند که در سال‌های آینده جمعیت سالمند را تشکیل می‌دهند و در شرایطی که نتوانند به اشتغال و درآمد مناسبی در سال‌های فعالیت برسند، در سنین میان سالی نیز برای اقتصاد و جامعه بحران آفرین خواهند بود.»
اقتصاد نقره‌ای و جمعیت موسپید
پیری جمعیت، مسأله‌ای است که تمام جهان با آن دست و پنجه نرم می‌کند. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، در حال حاضر تعداد افراد سالخورده جهان بیش از ۶۰۰ میلیون نفر است اما تا سال ۲۱۰۰ به ۲٫۵ میلیارد نفر خواهد رسید. تنها طی ۲۰ سال آینده، جمعیت سالخوردگان ۲ برابر خواهد شد. مجمع جهانی اقتصاد می‌نویسد:«افزایش جمعیت سالخوردگان جای جشن گرفتن دارد. چرا که نشان از افزایش امید زندگی در نتیجه رشد اقتصادی و پیشرفت‌های بهداشتی و سلامت است اما جمعیت سالخورده می‌تواند چالش‌های جدی اقتصادی نیز ایجاد کند، رشد اقتصادی را به خطر اندازد و بدهی‌های دولت‌ها را افزایش دهد.»
اما تحلیل‌های جدید به روی دیگری از سکه سالخوردگی نیز توجه دارد. ایزو، سازمان بین‌المللی استاندارد دراین باره می‌نویسد:«هشتاد سالگی، ۲۰سالگی جدید است! تغییرات جمعیتی با ساختن یک طبقه مصرف‌کننده جدید و قدرتمند، به خلق «اقتصاد نقره‌ای» خواهد انجامید.» ژرارد فرانسوا دومونت، استاد دانشگاه سوربن پاریس می‌گوید:«سالخوردگی جمعیت و افزایش مصرف‌کنندگان سالخورده تغییراتی در اقتصاد ایجاد می‌کند که تا پیش‌از این هرگز تصور نمی‌کردیم.»
بیشتر دانشگاهیان بر این باورند که سالخوردگی جمعیت نرخ رشد اقتصادی بلندمدت را کاهش می‌دهد؛ ژاپن یکی از مصادیق واقعی همین ایده است. اگرچه ویژگی‌های جمعیتی این چنینی تأثیرات منفی روی اقتصاد و برای دولت‌ها دارد، اما فرصت‌های بکری نیز در آن موجود است.
فرصت‌هایی که اقتصاد نقره‌ای به معنای بازار کالا و خدمات برای افراد بالای ۶۵ سال به‌وجود می‌آورد. به این معنا که با افزایش جمعیت سالخوردگان، یک طبقه مصرف‌کننده جدید به‌وجود می‌آید و مشتری‌های زیادی برای بسیاری از صنایع به ارمغان می‌آورد. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، کسب و کارهای بزرگ و کوچک جدید شروع به استفاده از پیری به‌عنوان استراتژی جدیدی برای فعالیت‌هایشان کرده‌اند. به همین ترتیب پیری به یک فرصت تجاری جدید تبدیل شده که می‌تواند خطوط تجاری بالا و پایین را تغذیه کند.
پروفسور دومونت که در بخش اقتصاد نقره‌ای سازمان استاندارد فرانسه نیز فعالیت می‌کند، می‌گوید: «پیری به افزایش نوآوری کمک می‌کند. چرا که هر محصول یا اختراع تازه‌ای باید با نیازهای افراد سالخورده در همه بخش‌ها هماهنگ شود. در عین حال، ما باید به مفید بودن محصولاتی که برای جوان‌ها فراهم می‌کنیم توجه داشته باشیم تا زمانی که همین افراد پا به سن گذاشتند، همچنان مفیدباشند.»
ریحانه یاسینی/خبرنگار
