بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون – خیلی از ما وقتی با یک نابینا مواجه می‌شویم، توجه‌مان به چشمانش که نمی‌تواند ما را ببیند، جلب می‌شود. به همین دلیل فکر می‌کنیم دریچه دیدن جهان برای او بسته است و نمی‌تواند با کسی ارتباط بگیرد. برایمان سخت است تصور کنیم افراد نابینا هم می‌توانند درس بخوانند، زندگی کنند و افراد موفقی در جامعه باشند. از همه اینها گذشته احتمالا استفاده آنها از فناوری‌های روز دنیا را از محالات می‌دانیم، اما واقعیت این است که نابینایان پا به پای افراد بینا در فناوری اطلاعات پیشرفت کرده‌اند. در این گزارش، فعالیت‌های نابینایان در حوزه فناوری اطلاعات و کمک این فناوری به آنها را بررسی می‌کنیم.
فناوری در خدمت نابینایان
محدودیت در دیدن می‌تواند راه را برای تعامل بسیار مشکل کند، اما محسن رستمی و افرادی چون او ثابت کرده‌اند معلولیت تا زمانی محدودیت، باور نداشته باشیم راهکارهای دیگری برای برآورده کردن نیازهایمان وجود دارد. محسن رستمی، جوان ۳۵ ساله تهرانی به تایید کارت معلولیتش نابینای شدید است. محسن، دانشجوی کارشناسی ارشد بهسازی نیروی انسانی و کارشناس آموزش نابینایان در فرهنگسرای بهمن است. او در مورد نقش فناوری اطلاعات در زندگی خود می‌گوید: «سال۷۶ دوره زبان انگلیسی را شروع کردم و سال ۸۰ شروع فعالیت من با رایانه بود. شاید نقطه عطف زندگی من همین آشنایی با رایانه بود، زیرا فناوری اطلاعات با امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری توانست پیوند من با جامعه را تسهیل کند.»
در نگاه اول شاید ارتباط با ابزارهای فناوری اطلاعات برای نابینایان ساده نباشد، در این مورد محسن می‌گوید: «امکانات زیادی در سیستم‌های رایانه‌ای وجود داشت که می‌توانست استفاده افراد نابینا را ساده‌تر کند. به‌عنوان مثال ما سخت‌افزار و نرم‌افزارهایی به نام اسکرین ریدر داریم که می‌تواند منوهای سیستم را برای ما بخواند. البته نمایشگرهای بریل هم در بازار موجود است که می‌تواند کمک حال نابینایان باشد. در کنار این موارد سیستم‌های صوتی هم می‌تواند به نابینایان کمک کند که در سیستم‌های‌عامل جدید بیشتر روی این موضوع تمرکز شده و بسیاری از نیازها با استفاده از دستیار صوتی در دسترس قرار گرفته است.»
اگر قبول کنیم امکان استفاده از فناوری اطلاعات برای نابینایان وجود دارد، می‌توانیم بررسی کنیم این فناوری چه خدماتی را در اختیار نابینایان قرار می‌دهد. یکی از مشکلات اساسی نابینایان حرکت در شهر و مسیرهایی است که شاید خیلی برای آنها ساده نباشد، اما فناوری توانسته با فراهم آوردن راهکارهای الکترونیکی موجب کاهش حرکت این افراد در سطح شهر شود. رستمی می‌گوید: «گاهی خرید وسیله مورد نیاز برای یک نابینا به سخت‌ترین کار ممکن تبدیل می‌شود، زیرا حرکت در سطح شهر برای ما ساده نیست. از دید من به‌عنوان مدرس زبان انگلیسی و رایانه به نابینایان، اهمیت یادگیری این دو برای افراد نابینا بسیار بیشتر از افراد بیناست. اگر افراد نابینا با فناوری اطلاعات آشنایی کافی پیدا کنند آن وقت خرید اینترنتی یک محصول کار بسیار ساده‌تری است تا خرید فیزیکی آن. این مساله در مورد یادگیری علوم مختلف و حتی تحصیلات دانشگاهی هم صدق می‌کند. امروز بسترهای یادگیری الکترونیکی زیادی در کشور وجود دارند که می‌توانند سطح علمی نابینایان را افزایش دهند.»
نابینایان و قوانین مهم
تولید نرم‌افزار و سخت‌افزارهای مختلف یا هر ابزار دیگری در جهان شامل قانون دسترس‌پذیری است. قانونی که امکان استفاده همگان از آن ابزار را گوشزد می‌کند. به نظر می‌رسد این قانون پایه و اساس دیگر قانون‌هاست. به‌عنوان مثال در حال حاضر قانون استفاده ۳ درصدی از معلولان در مشاغل مختلف در کشور تصویب شده است، اما یکی از دلایلی که هنوز استفاده چندانی از این افراد در مشاغل مختلف نمی‌شود، می‌تواند همین قوانین پایه‌ای باشد. در جامعه امروز که همه چیز با فناوری اطلاعات درگیر شده شاید توانمندسازی افراد نابینا برای حضور در مشاغل مختلف از اهمیت بسیار بالاتری نسبت به قبل برخوردار باشد.
محسن رستمی می‌گوید: «چاره‌ای نیست جز آشنایی افراد با فناوری اطلاعات، همان‌طور که گفتیم اگر افراد نابینا توانایی استفاده از رایانه و فناوری اطلاعات را داشته باشند حتما می‌توانند در مشاغلی که نیازمند آشنایی با فناوری اطلاعات است حضور پیدا کرده و افراد موفقی در جامعه باشند. ما باید بدانیم معلولیت داریم و تلاش کنیم با توانمندسازی خود در جامعه حضور پیدا کنیم.»
جامعه معلول‌پذیر، معلول جامعه‌پذیر
فناوری در
حال رشد است، اما دو اصل مهم می‌تواند کمک کند تا افراد معلول بتوانند اول
در جامعه توانمند شده و بعد حضور پیدا کنند. محسن رستمی که خود با بسیاری
از کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان نابینا در ارتباط است و به آنها
آموزش می‌دهد، می‌گوید: «سال‌هاست پذیرش معلول در جوامع مختلف به‌عنوان یک
بحث مهم مطرح است. فرهنگ پذیرش معلول در جامعه می‌تواند کمک شایانی به
افراد معلول کند. اما نکته مهم‌تر که من همیشه سر کلاس‌هایم گوشزد می‌کنم،
معلول جامعه‌پذیر است. باید دقت کنیم اگر معلول توانمند نباشد، مانند افراد
عادی که توانایی انجام کار یا برقراری ارتباط ندارند، جایگاه مناسبی در
جامعه نخواهد داشت. به لطف فناوری اطلاعات و رایانه‌ها و ابزارهای ارتباط
جمعی، توانمندسازی نابینایان کار چندان سختی نیست و اگر خود افراد نابینا
بخواهند حتما می‌توانند در مسیر توانمندسازی خود برای حضور موفق در جامعه
قدم بردارند.»
یک نکته مهم در این رابطه شاید جداسازی بچه‌های دارای
معلولیت با بچه‌های عادی در مدارس باشد. به نظر می‌رسد با استفاده از
ابزارها و فناوری‌های نوین بتوان تمهیداتی را در نظر گرفت تا کودکان و
نوجوانان دارای معلولیت بتوانند در کنار دیگر افراد جامعه قرار بگیرند.
نکته
حائز اهمیت این‌که بعد از طی شدن دوران مدرسه بالاخره افراد در جامعه باید
کنار هم قرار گیرند، پس چه بهتر که از همان ابتدا بتوانیم این افراد را در
کنار دیگر افراد جامعه قرار دهیم. رستمی می‌گوید: «من سال‌های مدرسه را
دور از دیگر دوستانی که عادی بودند، سپری کردم و همیشه در کنار دوستان
نابینا بودم. پیش‌دانشگاهی را در مدرسه عادی گذراندم و به لطف آشنایی با
فناوری اطلاعات توانستم به‌راحتی این مسیر را در دانشگاه هم ادامه دهم. من
در زمینه فناوری اطلاعات و برنامه‌نویسی تلاش کردم و خود همین افراد نابینا
توانسته‌اند محصولات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری خوبی را با کمک افراد عادی
برای توسعه توانمندی افراد نابینا و کم‌بینا توسعه دهند. به‌عنوان مثال در
حال حاضر ما در کشور نرم‌افزارهای فارسی صفحه‌خوان خوبی داریم. حتی از لحاظ
سخت‌افزاری هم پیشرفت‌هایی داشته و توانسته‌ایم صفحه‌نمایش‌های بریل تولید
کنیم.»
