حتما باید دید/ دونده؛ جنگ میان آتش

سایت بدون – فیلم “دونده” (۱۹۸۵) به کارگردانی امیر نادری یکی از آثار برجسته و نمادین سینمای ایران است که به موضوع تلاش، امید و استقامت می‌پردازد. داستان فیلم درباره پسری به نام امیرو است که در بندر ماهشهر زندگی می‌کند و در شرایط دشوار برای بقا و دستیابی به آرزوهایش می‌جنگد.

فیلم‌نامه این اثر را بهروز غریب‌پور و امیر نادری نوشته‌اند و بازیگرانی چون مجید نیرومند، موسی ترکی‌زاده، علی‌رضا غلام‌زاده، علی پاسدارزاده، شیرزاد بشکال در آن نقش آفرینی کرده‌اند. تدوین این اثر نیز توسط بهرام بیضایی انجام شده و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تهیه کننده آن بوده است.

خلاصه داستان

فیلم “دونده” داستان پسری نوجوان به نام امیرو را روایت می‌کند که در بندر ماهشهر زندگی می‌کند. او که یتیم و فقیر است، از راه کارهای کوچک و جمع‌آوری بطری‌های خالی امرار معاش می‌کند. امیرو رؤیای فرار از فقر و رسیدن به زندگی بهتر را در سر دارد و دویدن برای او نماد امید و آزادی است. در طول داستان، او با سختی‌ها و چالش‌های مختلفی مواجه می‌شود، اما عزم و اراده‌اش برای دستیابی به آینده‌ای بهتر، الهام‌بخش اصلی فیلم است.

امیرو نوجوان تنهایی است که رؤیایش سفر به آن سوی خلیج فارس و آزادی است. او بطری‌های خالی، قوطی و چیزهایی از این دست را از میان زباله‌ها جمع می‌کند و می‌فروشد و با واکس‌زدن کفش خارجی‌های مقیم آبادان روزگار می‌گذراند. امیرو کم‌کم به کلاس درس شبانه می‌رود و الفبا را یادمی‌گیرد…

امیرو گاه‌گداری با بچه‌های هم‌سن و سالش مسابقه‌ی دو و دوچرخه‌سواری می‌دهند که با تلاش عجیبش فقط می‌خواهد تا انتهای مسیر بدود یا به گفته‌ی خودش تا جایی‌که می‌تواند بدود.

امیرو وقتی می‌بیند که حتی نمی‌تواند روزنامه‌های فارسی‌زبان را بخواند و روزنامه‌فروش محله او را تحریک می‌کند، یک‌دفعه تصمیم به یادگیری سواد می‌کند و راهی مدرسه می‌شود.

همزمان با درس خواندش، کار نیز می‌کند. امیرو بالاخره در مسابقه‌ی دو، حریفانش را جا می‌گذارد و اول می‌شود و شادی‌اش را با رقیبانش تقسیم می‌کند.

موضوع و پیام فیلم

فیلم نشان‌دهنده عزم و اراده انسان در برابر سختی‌ها است. امیرو با فقر و چالش‌های زندگی در منطقه‌ای ساحلی روبرو است، اما با پشتکار و امید تلاش می‌کند تا خود را از محدودیت‌های اجتماعی و اقتصادی رها کند. او به دویدن علاقه‌مند است و این ورزش به عنوان استعاره‌ای از آرزوی فرار از شرایط دشوار و رسیدن به آینده‌ای روشن استفاده شده است.

در صحنه‌ی پایانی شاهد دویدن و در شرف پیروزی بودن امیرو هستیم، تصاویری کند و پس‌زمینه صدای شعله‌های آتش به‌خوبی در خلق یک صحنه‌ی درخشان با هم همکاری می‌کنند و صحنه‌ای زیبا را خلق می‌کنند. امیرو هنگامی‌که پیروز می‌شود، شادی‌اش را با رقیبانش تقسیم می‌کند که این حرکت‌اش از او یک یزرگ‌منش کوچک می‌سازد.

امیرو شخصیتی نیست که بعد از پیروز شدن، گذشته‌اش را فراموش کند، او حتی نمی‌تواند رقیبانش را نادیده بگیرد و این شادی و پیروزی را با آنها به اشتراک می‌گذارد.

ویژگی‌های هنری

• تصویربرداری: مناظر بومی جنوب ایران با تصاویری ساده و تاثیرگذار به نمایش درآمده‌اند.
• موسیقی: موسیقی متن احساسات فیلم را به‌خوبی منتقل می‌کند و تأثیر عمیقی بر مخاطب دارد.
• روایت: ساختار فیلم به گونه‌ای طراحی شده که روحیه مبارزه‌طلبانه امیر را به نمایش می‌گذارد.

موفقیت‌ها

این فیلم مورد تحسین منتقدان بین‌المللی قرار گرفت و در جشنواره‌های مختلفی از جمله جشنواره فیلم کن به نمایش درآمد. همچنین به‌عنوان یکی از آثار پیشرو در موج نوی سینمای ایران شناخته می‌شود.

پیامدها

“دونده” نه‌تنها تصویری از شرایط زندگی در ایران دهه ۱۳۶۰ ارائه می‌دهد، بلکه مفاهیم جهانی چون تلاش برای زندگی بهتر و امید به آینده را نیز مطرح می‌کند. فیلم به‌عنوان شاهکاری ماندگار در تاریخ سینمای ایران شناخته می‌شود.

امیر نادری که با ساخت فیلم‌های گرم و تأثیرگذار خیابانی به یکی از فیلمسازان محبوب دهه ۱۳۵۰ تبدیل شده بود، به‌تدریج از این مسیر فاصله گرفت. دونده نشان‌دهنده اوج این تغییر است؛ وقتی نادری از الگوهای کلاسیک قصه‌گویی فاصله گرفت و به الگوهای روایت در سینمای مدرن اروپا نزدیک شد. علت برخی از اظهارنظرها در مورد جان فورد و ادایی بودن را شاید بتوان در مخالفت با چنین تغییر مسیر بزرگی نیز دانست. به همین دلیل شاید مواجهه با دونده برای مخاطبانی که نادری را با فیلم‌های اولیه‌اش می‌شناسند یا انتظار تماشای فیلمی – به روال معمول – قصه‌گو را دارند، غافلگیرکننده باشد.

با این وجود، هرچند کمتر فیلمی توانست با الگوبرداری از شکل روایت و بیان دونده به موفقیت مشابهی دست پیدا کند،