درباره دستگاه های موسیقی ایران چه می دانید؟/ از شور تا ماهور

سایت بدون – موسیقی ایرانی، یکی از غنی‌ترین و پیچیده‌ترین نظام‌های موسیقایی جهان است که بر پایه‌ی ساختار دستگاهی سازمان‌دهی شده است. دستگاه‌های موسیقی ایرانی، چارچوبی برای اجرای قطعات موسیقی و بداهه‌نوازی به شمار می‌روند و هر دستگاه دارای ساختاری منحصر‌به‌فرد از مقام‌ها و گوشه‌ها است. در اینجا به توضیح مفصل این دستگاه‌ها و ویژگی‌های آن‌ها می‌پردازیم:

دستگاه‌های موسیقی ایرانی

موسیقی سنتی ایران شامل هفت دستگاه اصلی و پنج آواز فرعی است. دستگاه‌ها مجموعه‌ای از مقام‌ها و گوشه‌های مختلف هستند که بر اساس پیوند ملودیک و هارمونیک ساماندهی شده‌اند.

۱٫ دستگاه شور

  • ویژگی‌ها: شور یکی از قدیمی‌ترین و گسترده‌ترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی است که احساساتی همچون آرامش، تفکر و اندوه را منتقل می‌کند.
  • گوشه‌ها: برخی از گوشه‌های معروف شور شامل سلمک، حزین، شهناز و قرایی است.
  • آوازهای مرتبط: دستگاه شور پنج آواز فرعی به نام‌های ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی و بیات کرد دارد که هر کدام حالت‌های خاص خود را دارند.

۲٫ دستگاه همایون

  • ویژگی‌ها: همایون حالتی اشرافی، آرام و گاه اندوهناک دارد.
  • گوشه‌ها: گوشه‌هایی مانند شوشتری، بیداد و لیلی و مجنون در این دستگاه جای دارند.

۳٫ دستگاه سه‌گاه

  • ویژگی‌ها: دستگاه سه‌گاه حالتی تأمل‌برانگیز و تأثیرگذار دارد و اغلب برای قطعات حماسی و عاشقانه استفاده می‌شود.
  • گوشه‌ها: زابل، مخالف سه‌گاه و حصار از گوشه‌های این دستگاه هستند.

۴٫ دستگاه چهارگاه

  • ویژگی‌ها: چهارگاه حالتی پرقدرت و گاه حماسی دارد. این دستگاه بیشتر برای بیان احساسات قوی و پرشور استفاده می‌شود.
  • گوشه‌ها: گوشه‌هایی مثل حزین، مخالف و عشاق در این دستگاه اجرا می‌شوند.

۵٫ دستگاه ماهور

  • ویژگی‌ها: ماهور به دلیل شباهتش به گام ماژور در موسیقی غربی، حالتی شاد، روشن و متعادل دارد.
  • گوشه‌ها: دلکش، راک، داد و شکسته از گوشه‌های معروف ماهور هستند.

۶٫ دستگاه راست‌پنجگاه

  • ویژگی‌ها: راست‌پنجگاه از دستگاه‌های کمتر استفاده شده است که حالتی رسمی و اشرافی دارد.
  • گوشه‌ها: گوشه‌هایی مانند عراق، راک و نیشابورک در این دستگاه برجسته هستند.

۷٫ دستگاه نوا

  • ویژگی‌ها: نوا حالتی عرفانی، متفکرانه و آرام دارد و برای قطعات تأملی و عمیق مناسب است.
  • گوشه‌ها: گوشه‌هایی مثل بیات راجه، عشاق و نیشابورک در این دستگاه وجود دارند.

آوازهای فرعی

همان‌طور که اشاره شد، آوازهای فرعی معمولاً مرتبط با دستگاه شور هستند:

  1. ابوعطا: حالتی مذهبی و متفکرانه دارد.
  2. بیات ترک: شاد و اجتماعی.
  3. افشاری: آرام و حزن‌انگیز.
  4. دشتی: عاطفی و روستایی.
  5. بیات کرد: حالتی تأملی و روستایی.

ویژگی‌های کلی موسیقی دستگاهی

  • بداهه‌نوازی: بخش مهمی از اجراهای موسیقی سنتی ایرانی به بداهه‌پردازی اختصاص دارد.
  • ردیف موسیقی: مجموعه‌ای از گوشه‌ها که به صورت شفاهی یا مکتوب منتقل شده و اساس موسیقی دستگاهی را تشکیل می‌دهد.
  • تأثیر عرفان: بسیاری از قطعات و دستگاه‌های موسیقی ایرانی با مفاهیم عرفانی گره خورده‌اند.

نتیجه‌گیری

دستگاه‌های موسیقی ایرانی نمایانگر تنوع و عمق احساسی این هنر ملی هستند. هر دستگاه با حال و هوای خاص خود، مخاطب را به سفری درونی و احساسی می‌برد. این ساختار پیچیده و ظریف، میراثی ارزشمند است که باید به‌درستی حفظ و منتقل شود.

مطلب پیشنهادی

حتما باید خواند/ انتری که لوطیش مرده بود؛ روایت فقدان و تنهایی

سایت بدون – کتاب «انتری که لوطیش مرده بود» اثر صادق چوبک، یکی از برجسته‌ترین …

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *