سایت بدون – موسیقی ایرانی، یکی از غنیترین و پیچیدهترین نظامهای موسیقایی جهان است که بر پایهی ساختار دستگاهی سازماندهی شده است. دستگاههای موسیقی ایرانی، چارچوبی برای اجرای قطعات موسیقی و بداههنوازی به شمار میروند و هر دستگاه دارای ساختاری منحصربهفرد از مقامها و گوشهها است. در اینجا به توضیح مفصل این دستگاهها و ویژگیهای آنها میپردازیم:
دستگاههای موسیقی ایرانی
موسیقی سنتی ایران شامل هفت دستگاه اصلی و پنج آواز فرعی است. دستگاهها مجموعهای از مقامها و گوشههای مختلف هستند که بر اساس پیوند ملودیک و هارمونیک ساماندهی شدهاند.
۱٫ دستگاه شور
- ویژگیها: شور یکی از قدیمیترین و گستردهترین دستگاههای موسیقی ایرانی است که احساساتی همچون آرامش، تفکر و اندوه را منتقل میکند.
- گوشهها: برخی از گوشههای معروف شور شامل سلمک، حزین، شهناز و قرایی است.
- آوازهای مرتبط: دستگاه شور پنج آواز فرعی به نامهای ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی و بیات کرد دارد که هر کدام حالتهای خاص خود را دارند.
۲٫ دستگاه همایون
- ویژگیها: همایون حالتی اشرافی، آرام و گاه اندوهناک دارد.
- گوشهها: گوشههایی مانند شوشتری، بیداد و لیلی و مجنون در این دستگاه جای دارند.
۳٫ دستگاه سهگاه
- ویژگیها: دستگاه سهگاه حالتی تأملبرانگیز و تأثیرگذار دارد و اغلب برای قطعات حماسی و عاشقانه استفاده میشود.
- گوشهها: زابل، مخالف سهگاه و حصار از گوشههای این دستگاه هستند.
۴٫ دستگاه چهارگاه
- ویژگیها: چهارگاه حالتی پرقدرت و گاه حماسی دارد. این دستگاه بیشتر برای بیان احساسات قوی و پرشور استفاده میشود.
- گوشهها: گوشههایی مثل حزین، مخالف و عشاق در این دستگاه اجرا میشوند.
۵٫ دستگاه ماهور
- ویژگیها: ماهور به دلیل شباهتش به گام ماژور در موسیقی غربی، حالتی شاد، روشن و متعادل دارد.
- گوشهها: دلکش، راک، داد و شکسته از گوشههای معروف ماهور هستند.
۶٫ دستگاه راستپنجگاه
- ویژگیها: راستپنجگاه از دستگاههای کمتر استفاده شده است که حالتی رسمی و اشرافی دارد.
- گوشهها: گوشههایی مانند عراق، راک و نیشابورک در این دستگاه برجسته هستند.
۷٫ دستگاه نوا
- ویژگیها: نوا حالتی عرفانی، متفکرانه و آرام دارد و برای قطعات تأملی و عمیق مناسب است.
- گوشهها: گوشههایی مثل بیات راجه، عشاق و نیشابورک در این دستگاه وجود دارند.
آوازهای فرعی
همانطور که اشاره شد، آوازهای فرعی معمولاً مرتبط با دستگاه شور هستند:
- ابوعطا: حالتی مذهبی و متفکرانه دارد.
- بیات ترک: شاد و اجتماعی.
- افشاری: آرام و حزنانگیز.
- دشتی: عاطفی و روستایی.
- بیات کرد: حالتی تأملی و روستایی.
ویژگیهای کلی موسیقی دستگاهی
- بداههنوازی: بخش مهمی از اجراهای موسیقی سنتی ایرانی به بداههپردازی اختصاص دارد.
- ردیف موسیقی: مجموعهای از گوشهها که به صورت شفاهی یا مکتوب منتقل شده و اساس موسیقی دستگاهی را تشکیل میدهد.
- تأثیر عرفان: بسیاری از قطعات و دستگاههای موسیقی ایرانی با مفاهیم عرفانی گره خوردهاند.
نتیجهگیری
دستگاههای موسیقی ایرانی نمایانگر تنوع و عمق احساسی این هنر ملی هستند. هر دستگاه با حال و هوای خاص خود، مخاطب را به سفری درونی و احساسی میبرد. این ساختار پیچیده و ظریف، میراثی ارزشمند است که باید بهدرستی حفظ و منتقل شود.