بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون – روزگاری که در خانه های ایرانی ها طاقچه نقش مهمی را ایفا می کرد،آن طاقچه ها همواره جای چیزهای مهم بود ،چیزهایی که قرار بود که هیچ گاه فراموش نشود ،عکسی از آن که یادش همیشه گرامی بود ،قرآنی و البته دیوان حافظی … در این خانه های مدرن دیگر جایی برای طاقچه نیست ،طاقچه ها پرکشیدند و رفتند اما حافظ هنوز هم هست .خانه ای بی حافظ در ایران یافت نمی شود ،چه باک شعری که بیت الغزل معرفت است ،در این پوشش های شیک و نفیس کنونی سال به سال منتظر می ماند که یکی تفالی بزند اما در سنت ایرانی حداقل یک روز وجود دارد که همه یادش می افتند ،همه سال را با حافظ شروع می کنند .آوازه حافظ اما منحصر به خانه های ایرانیان نیست و قصه او قصه ای است که بر سر هر بازار بماند .تا جایی که گروهی که حتی به اصل زبان شعری حافظ نمی رسند و ویژگی های ادبی او را درک نمی کنند هم او را گاهی بهترین شاعر تمام دوران ها می نامند .گویی این رند می تواند آتش در هر دلی که مشتاق است بیاندازد ، از گوته که بگذریم او عاشقان فراوانی در ادبیات جهان دارد ،همین یک جمله از پرفسور فرناند استاد دانشگاه سوربن کافی است که جایگاه حافظ را در ادب جهان دریابیم :« اگر بخواهم از تاثیر سروده های حافظ بر ادبیات جهان – به ویژه فرانسه- سخن بگویم، ناگزیرم به این حقیقت اعتراف کنم که ادبیات دیرینه و پرپیشینه فرانسه، هنوز نتوانسته، شاعری گران قدر چون «حافظ» به جامعه ادبی فرانسه معرفی کند»گویی خودش نیک می دانست که برجریده عالم ثبت است دوامش .
حافظ کیست ؟
شمس الدین محمد حافظ ملقب به خواجه حافظ شیرازی و مشهور به لسان الغیب از مشهورترین شعرای تاریخ ایران زمین است .با وجود شهرت والای این شاعران گران مایه در خصوص دوران زندگی حافظ بویژه زمان به دنیا آمدن او اطلاعات دقیقی در دست نیست ولی در حدود سال ۷۲۶ ه.ق در شهر شیراز به دنیا آمد است.ظاهراً پدرش بهاء الدین نام داشته و در دوره سلطنت اتابکان فارس از اصفهان به شیراز مهاجرت کرده است. شمس الدین از دوران طفولیت به مکتب و مدرسه روی آوردو آموخت سپری نمودن علوم و معلومات معمول زمان خویش به محضر علما و فضلای زادگاهش شتافت و از این بزرگان بویژه قوام الدین عبدا… بهره ها گرفت.خواجه در دوران جوانی بر تمام علوم مذهبی و ادبی روزگار خود تسلط یافت.او هنوز دهه بیست زندگی خود را سپری ننموده بود که به یکی از مشاهیر علم و ادب دیار خود تبدل شد. وی در این دوره علاوه بر اندوخته عمیق علمی و ادبی خود قرآن را نیز کامل از حفظ داشت و از این روی تخلص حافظ بر خود نهاد.دوران جوانی حافظ مصادف بود با افول سلسله محلی اتابکان فارس و این ایالات مهم به تصرف خاندان اینجو در آمده بود. حافظ که در همان دوره به شهرت والایی دست یافته بود مورد توجه و امرای اینجو قرار گرفت و پس از راه یافتن به دربار آنان به مقامی بزرگ نزد شاه شیخ جمال الدین ابواسحاق حاکم فارس دست یافت.اواخر زندگی شاعر بلند آوازه ایران همزمان بود با حمله امیر تیمور و این پادشاه بیرحم و خونریز پس از جنایات و خونریزی های فراوانی که در اصفهان انجام داد و از هفتاد هزار سر بریده مردم آن دیار چند مناره ساخت روبه سوی شیراز نهاد.مرگ حافظ احتمالاً در سال ۹۷۱ ه.ق روی داده است و حافظ در گلگشت مصلی که منطقه ای زیبا و با صفا بود و حافظ علاقه زیادی به آن داشت به خاک سپرده شد و از آن پس آن محل به حافظیه مشهور گشت.
آرامگاه حافظ
بر سر تربت ما چون گذری همت خواه
که زیارتگه رندان جهان خواهد شد
آرامگاه حافظ در شمال شهر شیراز، پایین تر از دروازه قرآن، در یکی از قبرستان های معروف شیراز به نام خاک مصلی قرار دارد. این مکان یکی از جاذبه‌های مهم توریستی شهر شیراز به شمار می‌رود. نخستین بنای آرامگاه حافظ شیرازی، به دستور میرزا ابوالقاسم گورکانی؛ حکمران فارس در سال ۸۶۵ قمری ساخته شد.در آن زمان شمس‌الدین محمد یغمایی وزیر ابوالقاسم گورکانی، بر فراز قبر حافظ عمارت و گنبدی ساخت که جلوی آن نیز حوض آب قرار داشت که از آب رکن آباد پر می شد. این بنا در اوایل قرن یازدهم هجری در زمان سلطنت شاه عباس تعمیر گردید . در زمان نادر شاه افشار نیز تعمیراتی بر آرامگاه انجام گرفت . اما بنیادی ترین کار در زمان کریمخان زند بر روی آرامگاه انجام گرفت. او در سال ۱۱۸۹ ه.ق. ساختمانی اساسی بر روی آرامگاه حافظ ساخت . ساختمان او به شیوه ی بناهای زمان زندیه دارای تالاری با چهار ستون سنگی یک پارچه بود که از طرف شمال و جنوب گشاده و در دو طرف چپ و راست آن دو اتاق ساخته شده بود به گونه ای که مقبره ی حافظ در شمال تالار قرار می گرفت و در جنوب آن باغی بزرگ نمایان بود . در سال ۱۳۱۴ خورشیدی به کوشش مرحوم علی اصغر حکمت شیرازی (وزیر فرهنگ وقت) وعلی ریاضی (رئیس فرهنگ وقت) طرح نقشه ی آرامگاه حافظ ، به شکل کنونی آن با طراحی و نظارت مهندس « آندره گدار» شرق شناس و ایران شناس بزرگ فرانسوی تهیه شد و به مرحله ی اجرا درآمد و در سال ۱۳۱۶ به اتمام رسید.طبق این نقشه در تالار ، چهار ستون وسط که در زمان زندیه احداث شده بود ، از دوطرف امتداد یافت و حافظیه به دو محوطه ،شامل باغ در جنوب، تالار و آرامگاه در شمال آن تبدیل شد.جمع کل بنای حافظیه در آن سال ۲۲۰۰ مترمربع بود و با یک ایوان ۲۰ ستونی به ۲ قسمت تقسیم می‌شد. قبر حافظ شیرازی نیز در وسط محوطه شمالی و یک متر بلندتر از اطراف که به وسیله ۵ ردیف پله در دسترس است، قرار دارد.در دوره جمهوری اسلامی و در سال ۱۳۸۶ اولین مرمت جدی و بازسازی، تمیز کردن سطح مسی روی گنبد، مرمت بخش‌های خراب ساختمان‌های اطراف و همچنین متصل کردن مقبره‌ها و باغ‌های اطراف به مجموعه صورت گرفت.
دیوان حافظ
دیوان حافظ که مشتمل بر حدود ۵۰۰ غزل، چند قصیده، دو مثنوی، چندین قطعه و تعدادی رباعی است، تا کنون بیش از چهارصد بار به اشکال و شیوه‌های گوناگون، به زبان فارسی و دیگر زبان‌های جهان به‌چاپ رسیده‌است. شاید تعداد نسخه‌های خطّی ساده یا تذهیب شدهٔ آن در کتابخانه‌های ایران، افغانستان، هند، پاکستان، ترکیه و حتی کشورهای غربی از هر دیوان فارسی دیگری بیشتر باشد. اویکی از کم کارترین و گزیده‌گوترین شعرای ایران است ؛ او در حدود پنجاه سال دوران شاعری، در حدود چهار هزار بیت شعر گفته که تقریباً یک دهمِ اکثر شعرای معروف ایرانی است ( مولوی، نظامی، فردوسی، عطار و…) برطبق نظرِ اکثر حافظ پژوهان، وی پس از سرودن هر شعر بارها آن را حک و اصلاح می کرده، و این مسئله منجر به ایجاد نسخه ها و تغیرات فراوان در شعر او شده است. و این خود یکی از دلائلی است که ما چندین چاپ معتبر از دیوان حافظ داشته باشیم، که حکم به برتری قطعی هیچ یک نمی توان داد.
آن چه از شعر حافظ بیشتر شهره است ،غزلیات او است . حافظ غزل عارفانهٔ مولانا و غزل عاشقانهٔ سعدی را پیوند زده، نوآوری اصلی او در تک بیت‌های درخشان، مستقل، و خوش‌مضمون فراوانی است که سروده‌است. استقلالی که حافظ از این راه به غزل داده به میزان زیادی از ساختار سوره‌های قرآن تأثیر گرفته‌است، که آن را انقلابی در آفرینش این‌گونه شعر دانسته‌اند.
ندیدم خوشتر از شعر تو حافظ به قرآنی که اندر سینه داری
ویژگی شعر حافظ
شعر حافظ ،شعری فراتر از زمان و مکان است اما جدا از زمان و مکان نیست. ر حافظ نگاه امیدوارانه ای که بسیار تأثیرگذار است اما فضای کلی ذهن آن روزگار بسیار تلخ و آمیخته با شکایت و گلایه است، چراکه حمله مغول و فجایع و جنایات آنها در عراق و سمرقند و بخارا بر ذهن شاعران نیز تأثیر گذاشته است. برای علت جاودانگی شعر حافظ دلایل بی شماری را برشمرده اند.یکی از ویژگی های اصلی شعر حافظ زبان رندانه آن است ،زبانی که در دل خودش طنزی شیرین و نجیب دارد . حافظ به مدد طنز، به بیان ناگفته ها در عین ظرافت و گزندگی پرداخته و نوش و نیش را در کنار هم گرد آورده است.این زبان رندانه ،گاهی به ایهام و ابهام می رسد.این استفاده از ابهام سبب فضای راز آلودی در شعر حافظ شده است که کشف این راز برای همه با توجه به سهل و ممتنع بودن اشعار لذت آفرین است. شعر او بیش از هر چیز به آینه ای می ماند که صورت مخاطبانش را در خود می نمایاند، و این موضوع به دلیل حضور سرشار نمادها و سمبول هایی است که حافظ در اشعارش آفریده است. زبان متناسب با مفهوم ،شوری دلپذیر ، از دیگر ویژگی های شعر حافظ است که با گستردگی مضامین او را تبدیل به شاعری یگانه کرده است .
گوته و حافظ
سخن را عروس نامیده اند
و اندیشه را داماد،
قدر این پیوند را آن کس می شناسد
که حافظ را بستاید
یوهان ولفگانگ گوته یکی از معتبرترین مردان ادبیات اروپا است .به گونه ای که شکسپیر در انگلستان ،گوته در آلمان ،دانته در ایتالیا و ویکتورهوگو در فرانسه را ارکان ادبیات اروپا می دانند .این ادیب آلمانی اما یکی از شیفتگان حافظ است واین شیفتگی به گونه ای است که او آن را مکتوب کرده است .خواندن این چند جمله از دیوان غرب –شرقی می تواند نشان از ارادت او به حافظ باشد:« حافظا آرزو دارم از سبک غزل سرایی تو تقلید کنم . همچون تو ، قافیه بپردازم و غزل خویش را به ریزه کاری‌های گفته‌ی تو بیارایم . نخست به معنی اندیشم و آن گاه لباس الفاظ زیبا بر آن بپوشانم . هیچ کلامی را دوبار در قافیه نیاورم مگر آنکه با ظاهری یکسان، معنایی جدا داشته باشد. آرزو دارم همه‌ی این دستورها را به کار بندم تا شعری چون تو ، ای شاعر شاعران جهان، سروده باشم !ای حافظ، همچنان که جرقه ای برای آتش زدن و سوختن شهر امپراتوران کافیست، از گفته‌ی شورانگیز تو چنان آتشی بر دلم نشسته که سراپای این شاعر آلمانی را در تب و تاب افکنده است .»
شعر
صلاح کار کجا و من خراب کجا
ببین تفاوت ره کز کجاست تا به کجا
دلم ز صومعه بگرفت و خرقه سالوس
کجاست دیر مغان و شراب ناب کجا
چه نسبت است به رندی صلاح و تقوا را
سماع وعظ کجا نغمه رباب کجا
ز روی دوست دل دشمنان چه دریابد
چراغ مرده کجا شمع آفتاب کجا
چو کحل بینش ما خاک آستان شماست
کجا رویم بفرما از این جناب کجا
مبین به سیب زنخدان که چاه در راه است
کجا همی‌روی ای دل بدین شتاب کجا
بشد که یاد خوشش باد روزگار وصال
خود آن کرشمه کجا رفت و آن عتاب کجا
قرار و خواب ز حافظ طمع مدار ای دوست
قرار چیست صبوری کدام و خواب کجا
حافظ شناسی
کتاب در مورد حافظ بسیار است ،کتاب هایی که در دسته بندی های متفاوتی قرار می گیرد .کتاب هایی که در مورد ،زندگی حافظ ،عصر حافظ ،غزل های حافظ و…طبیعی است که معرفی کتاب در مورد حافظ عملا کاری نشدنی است ،اما برای نمونه چند کتاب در این زمینه را معرفی می کنیم :
- حافظ نامه: حافظ نامه اثر بها الدین خرمشاهی کتابی بسیار مفید برای درک مفهوم اشعار و اندیشه‌های خواجه حافظ است. این کتاب مشتمل بر شرح و تفسیر بیش از نیمی از غزل‌های دیوان است. اگرچه کتاب حاضر شامل شرح همه غزل‌ها نیست، خوانندگان را از رفتن در پی شرح سایر ابیات و غزل‌ها بی‌نیاز می‌کند.
این کتاب به شیوه فرهنگ‌نامه‌ای تنظیم شده است و آن عبارت است از شرح کلمه، بیت، تاریخ، اندیشه، عبارت یا اصطلاحی خاص که ممکن است در چندین مورد از ابیات و غزل‌ها با آن رو به رو شویم - تماشاگه راز :کتاب تماشاگه راز در بردارندهٔ سلسله سخنرانی هائی است از استاد شهید مرتضی مطهری که از سوی انتشارات صدرا و با مقدمهٔ عبدالعظیم صاعدی منتشر شده است. موضوع اصلی این کتاب، نقد و نظر در مورد آثار و احوال لسان الغیب حافظ شیرازی است.
- از کوچه رندان :دکتر عبدالحسین زرین کوب چندین کتاب در مورد حافظ دارد ،از جمله نقش بر آب ،ما کتاب از کوچه رندان را معرفی می کنیم ؛این اثر راه تازه‌ای به شناخت حافظ درباره زندگی و اندیشه او به خواننده ارائه می‌دهد. این کتاب، غزلیات حافظ را مورد بررسی قرار داده و خصوصیات حافظ، احوال و افکار وی را بیان و شرح می‌دارد. این کتاب اولین بار در سال ۱۳۴۹ منتشر گردید
- حافظ شیرین سخن: کتاب حافظ شیرین سخن سالها پس از درگذشت استاد معین ، به همت فرزندش خانم مهدخت معین به چاپ رسید. خانم مهدخت معین با جمع آوری یادداشتهای فراوانی که از پدرشان باقی مانده بود، با کمک و تشویق چندتن از اساتید محترم توانستند این کتاب را به چاپ برسانند. این کتاب اطلاعات جامعی درباره ی حافظ به خوانندگان عرضه می دارد.
