بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون -آیا شما به این باور رسیده‌اید که در فضای خانوادگی‌تان مسئولیت‌پذیری برقرار است؟ شما به‌عنوان مرد یا زن چه وظایفی را برعهده دارید؟ فرزندان چه نقش‌هایی را باید ایفا کنند؟ و مهمتر اینکه آیا همه شما در مجموعه‌ای به نام خانه و خانواده به وظایف خود عمل می‌کنید؟ یا این که بخشی از وظایف دیگر اعضا را هم برعهده گرفته‌اید؟
محدوده وظایف من کجاست؟
قبل از پرداختن به هر مسأله دیگر بهتر است بدانید مسئولیت‌پذیری به این معنی است که یک‌سری حوزه عملکردی برای افراد تعریف شده باشد و آن فرد مسئولیت‌های مشخص شده را بپذیرد یا به بیان دیگر مسئولیت‌پذیری یعنی اینکه هر یک از افراد خانواده به درستی محدوده وظایف، اختیارات و عملکرد خود را بشناسند و مطابق آن عمل کنند. اگر غیر از این باشد، تداخل به وجود می‌آید و تداخل یعنی واگذاشتن قسمتی از وظایف خود برعهده دیگران یا برعکس و این می‌تواند احساس سرخوردگی و آرام آرام آشفتگی را در خانه و خانواده گسترش دهد. برخی از این مسئولیت‌ها مشخص و از قبل تعریف شده است، دقیقا مانند یک فرد کارمندی که مسئولیت‌هایش در حوزه کاری که باید انجام دهد، مشخص و کاملا تعریف شده است. در راستای این موضوع اگر فرد مسئولیت‌های تعریف‌شده‌اش را به خوبی انجام بدهد، آن فرد یک شخص مسئولیت‌پذیر است و اگر عکس آن صورت بگیرد، فرد غیرمسئول شناخته می‌شود.
مسئولیت‌پذیری به این معنی است که یک‌سری حوزه عملکردی برای افراد تعریف شده باشد و آن فرد مسئولیت‌های مشخص شده را بپذیرد یا به بیان دیگر مسئولیت‌پذیری یعنی اینکه هر یک از افراد خانواده به درستی محدوده وظایف، اختیارات و عملکرد خود را بشناسند و مطابق آن عمل کنند
جنسیت و مسئولیت‌پذیری
مسئولیت‌ها از چندین بخش تشکیل شده‌اند که یکی از بخش‌ها مسئولیت‌هایی است که بر پایه جنسیت برای افراد تعریف می‌شود. در حوزه روابط بین فردی برخی از نقش‌ها و مسئولیت‌ها از قبل مشخص است. به‌عنوان مثال تربیت فرزند و مراقبت از آن بیشتر برعهده مادر است که این نقش از زمان‌های گذشته برای زنان تعریف شده است و اگر مادری این وظیفه را انجام ندهد، فرد غیرمسئولی شناخته می‌شود. همچنین اگر زوجین در جایگاه مناسبی باشند، وظایف خود را بشناسند و مسئولیت هر یک از اعضا مشخص باشد، خانواده عملکرد مناسبی خواهد داشت.
مسئولیت‌های از قبل تعریف شده
خیلی وقت‌ها تعریف درستی از مسئولیت‌هایی که در روابط غیرفردی وجود دارد، بین زن و شوهر ارایه نمی‌شود. به‌عنوان مثال در ساختار خانواده به هرحال افراد وظایف و مسئولیت‌های متفاوتی دارند. در ایام گذشته تقریبا این وظایف مشخص بود، به این معنا که مسئولیت امور بیرونی منزل اعم از کسب درآمد، مدیریت مسائل اداری و خارج از منزل و حتی برخی از خریدها به عهده آقایان بود و چون خانمها شاغل نبودند، تمام مسئولیت‌های داخل منزل به آنها واگذر می‌شد.
تغییرات الگویی و سردرگمی‌ها
با توجه به تغییراتی که در سطح جامعه به وجود آمده، برخی از خانمها کارهای خارج از منزل را انجام می‌دهند، چون حجم کارها و فعالیت‌های آقایان زیاد است، خانمها بخشی از آن را قبول کرده‌اند. این تغییر نگرش و تغییر الگوها امروزه یک نوع سردرگمی نقش را برای افراد ایجاد کرده است. همچنین اشخاص به این موضوع آگاه هستند که وقتی پیمان ازدواج می‌بندند، هرکدام با توجه به ساختاری که در خانواده والدین‌شان وجود داشته، وارد این خانواده جدید می‌شوند و خیلی از اوقات زوجین قبل از تعهد درمورد این امور با یکدیگر صحبت نمی‌کنند. درواقع زوج‌ها با ذهنیتی که از والدین خود دارند، وارد نظام جدید خانواده می‌شوند و همان انتظاری را در زندگی خود دارند که در زندگی والدین تجربه کرده بودند. در پی این رخداد طبیعتا مشکل در ساختار مسئولیت‌ها ایجاد می‌شود که نهایتا منجر به زدن برچسب به یکی از افراد می‌شود که آیا این فرد مسئولیت‌پذیر است یا نه.
واژه تنبلی بخشی از خصوصیات افرادی است که مسئولیت نمی‌پذیرند و همیشه در زندگی‌شان حتی در زمان قبل از ازدواجشان اشخاصی در کنارشان قرار گرفته‌اند که تمامی مسئولیت‌های آنها را انجام می‌دهد
چگونه مسئولیت‌ها را تقسیم کنیم؟
پیشنهاد من به زوجین این است که قبل از ازدواج و دوران نامزدی یک لیست از تمامی مسئولیت‌هایی که در ساختار خانواده باید تعریف شود را بنویسند، به علاوه مشخص کنند که هرکدام از این مسئولیت‌ها متعلق به کدام یک از افراد است و آن فرد دیگر چه نقشی می‌تواند در آن مسئولیت داشته باشد. با یکدیگر صحبت کنند و به یک توافق نظر برسند. اگر این مسئولیت‌ها شفاف شود، میزان تنش بین زوجین کمتر خواهد شد و این کار باید قبل از ازدواج انجام شود.
زنان شاغل و مسئولیت‌های بی‌پایان
این روزها علاوه بر آقایان خانمها هم بیرون از منزل کار می‌کنند و باید بعد از بازگشت از سرکار به امور خانه رسیدگی کنند. در چنین شرایطی خانمها بعد از مدتی احساس خستگی می‌کنند و اگر به این احساس رسیدگی نشود، ممکن است حس فردی را پیدا کنند که مورد سوءاستفاده قرار گرفته است. این موضوع احساس نارضایتی ایجاد می‌کند و درنهایت منجر به فاصله گرفتن زوجین می‌شود. گاهی اوقات وقتی ریشه اختلافات زناشویی را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم اکثر این اختلافات از نارضایتی افراد در زندگی است. برای جلوگیری از بروز این اتفاق باید در مورد اشتغال زن قبل از ازدواج صحبت شود و مرد هم باید مسئولیت‌هایی را تقبل کند تا فشار کمتری به همسرش وارد شود.
مسئولیت‌هایی که وابسته به جنس است
بعضی از مسئولیت‌ها وابسته به جنس است، مثلا بعضی از وظایف را آقایان بهتر انجام می‌دهند. البته به این معنا نیست که خانمها قادر به پذیرفتن یا انجام آن مسئولیت نیستند، بلکه ممکن است آنها تحت فشار روانی و حتی جسمی بیشتری نسبت به آقایان قرار بگیرند، حتی برعکس بعضی از مسئولیت‌ها هم وجود دارد که خانمها بهتر می‌توانند از پس آن برآیند. شناختن مسئولیت‌هایی که وابسته به جنس است، می‌تواند به بهترشدن روابط زن و شوهر کمک کند.
قبل از ازدواج و دوران نامزدی یک لیست از تمامی مسئولیت‌هایی که در ساختار خانواده باید تعریف شود را بنویسید، به علاوه مشخص کنید که هرکدام از این مسئولیت‌ها متعلق به کدام یک از افراد است و آن فرد دیگر چه نقشی می‌تواند در آن مسئولیت داشته باشد
افرادی که از مسئولیت‌ها فرار می‌کنند
یک از دغدغه‌های ما در بخش مسئولیت‌پذیری شفاف‌نبودن حوزه مسئولیت‌هاست. اما بخش دیگر به شخصیت افراد مربوط است. اساسا بعضی از ما آدم‌ها دارای الگوهای شخصیتی‌ای هستیم که مایلیم تمام مسئولیت‌های‌مان را به دیگران واگذار کنیم. گاهی اوقات این واگذاری آن‌قدر پیش می‌رود که حتی در حوزه‌های تصمیم‌گیری و فکرکردن هم واگذاری به دیگران صورت می‌گیرد. معمولا این افراد هستند که اعتمادبه‌نفسشان آسیب‌پذیر و شکننده‌است. معمولا آنها نگران هستند که نتوانند مسئولیت خود را به درستی انجام دهند و چون نمی‌خواهند زیر سوال بروند از الگوی اجتنابی استفاده می‌کنند، درصورتی که ممکن است آنها ظاهر توانمندی از خود نشان دهند.
انجام ندهید؛ حتی یک بار
این نمونه‌ها در کلینیک‌ها زیاد دیده می‌شود که بسیاری از مسئولیت‌های جدی و سخت روی دوش خانمها متمرکز شده و آقایان با گفتن جملاتی مثل «من کار دارم و گرفتارم» یا «مشکلات مالی و اقتصادی زیاد است» از انجام بعضی مسئولیت‌ها سر باز می‌زنند. در هر خانواده‌ای ممکن است مشکلات مالی وجود داشته باشد، اما این مسأله نباید باعث شود مرد از مسئولیت‌های دیگرش مثل وظایفی که در تربیت فرزندان به‌خصوص فرزندان پسر دارد، فرار کند. بهترین راهکار برای این افراد بازتعریف‌کردن مسئولیت‌هاست. دومین کار این است که نباید مسئولیت‌هایی که برای آنها تعریف شده است را انجام دهیم، که البته اکثرا در اوایل ازدواج هیجان افراد زیاد بوده و ممکن است خیلی این مسأله را جدی نگیرند و بگویند «مشکلی نیست این‌بار من وظیفه او را نجام می‌دهم». اما اگر این الگو، الگوی تداومی باشد، آستانه تحمل فردی که مسئولیت شخص دیگر را انجام می‌دهد، کاهش می‌یابد.
گاهی تنش بهتر از بازگشت است
فراموش نکنید ممکن است بعد از بازتعریف مسئولیت‌ها کمی تنش در خانواده ایجاد شود. برخی از افراد برای جلوگیری از تنش ممکن است مجددا به الگوی قبلی بازگردند که این بازگشت باعث تقویت بیشتر الگوی اشتباه می‌شود. در کنار این گروه، افرادی هستند که الگوی شخصیتی معروف به لیزی (lazy) یا تنبل دارند. واژه تنبلی بخشی از خصوصیات افرادی است که مسئولیت نمی‌پذیرند و همیشه در زندگی‌شان حتی در زمان قبل از ازدواجشان اشخاصی در کنارشان قرار گرفته‌اند که تمامی مسئولیت‌های آنها را انجام می‌دهد. در مقابل این افراد نباید مسئولیت‌های آنها را انجام داد، حتی اگر امور منزل مختل شود، باید روی این قانون با قدرت بیشتری بایستیم. تشخیص و شناخت این موقعیت‌ها برای افراد ممکن است سخت باشد، به همین دلیل در این شرایط نیاز است یک فرد متخصص وارد عمل شود. پس به زوجین توصیه می‌شود اگر در این موقعیت توان تغییر الگو را ندارند، بهترین کار مراجعه به متخصص است. همچنین افرادی هستند که در گذشته مسئولیت‌پذیر بوده‌اند، اما الان دیگر این ویژگی اخلاقی را ندارند. اگر شما با این پدیده روبه‌رو شدید، چه کار باید انجام دهید؟ در این شرایط به نظر می‌رسد مشکلی ازجمله مشکلات خلقی وجود داشته باشد. مثلا احتمال وجود افسردگی یا خستگی مزمن وجود دارد. در این‌جور موقعیت‌ها که مسئولیت‌پذیری یک‌مرتبه افت می‌کند، باید توسط روانشناس بالینی یک ارزیابی انجام شود.
