درباره هلیکوباکترکه ریشه یک سوزش است /میکروبی که زخم معده ایجاد می‌ کند

سایت بدون – هلیکوباکتر پیلوری یک نوع باکتری است که پس از وارد شدن به بدن انسان در سیستم گوارش جایگزین می‌شود. پس از گذشت چند سال باکتری موجب ایجاد زخم در ناحیه معده یا قسمت بالای روده کوچک می‌شود که به نام «زخم‌معده» یا «زخم دوازدهه» شناخته می‌شود. این زخم در برخی افراد به سرطان معده تبدیل می‌شود. آلودگی به این باکتری بسیار متداول است. حدود دوسوم جمعیت جهان این باکتری را در بدن خود دارند. وجود باکتری در بیشتر افراد منجر به ایجاد زخم نمی‌شود و در صورتی که فرد دچار زخم‌معده هم بشود با درمان دارویی می‌توان آن را درمان کرد. در دنیای امروز به دلیل در دسترس بودن آب تمیز و بهداشت کافی انسان‌ها کمتر از گذشته به این باکتری آلوده می‌شوند.
باکتری هلیکوباکتر پیلوری چگونه موجب بیماری ما می‌شود؟
برای دهه‌ها پزشکان بر این باور بودند که علت بیماری زخم‌معده، استرس، مواد غذایی تند و پرادویه، سیگار و سایر عادات غیربهداشتی زندگی افراد است. تا اینکه در سال ۱۹۸۲ میلادی محققان متوجه شدند علت این بیماری یک باکتری است.
نحوه عمل باکتری این گونه است که به محض وارد شدن به بدن انسان به غشای معده یا دوازدهه حمله می‌کند. وظیفه این غشا مراقبت از معده در برابر اسیدهای گوارشی است. زمانی که غشای معده بر اثر وجود باکتری آسیب می‌بیند، اسید فرصت پیدا می‌کند به آن ناحیه نفوذ کرده و آن را زخم کند. این وضعیت ممکن است منجر به خونریزی، عفونت یا انسداد مسیر گوارشی شود.
آب، مواد غذایی و حتی ظروف غذا می‌توانند حامل میکروب باشند. همچنین تماس با بزاق و مایعات بدن فرد آلوده می‌تواند باکتری را به فرد سالم منتقل کند. این بیماری در کشورهایی که سیستم فاضلاب و آب بهداشتی مناسب ندارند شیوع بیشتری دارد. بسیاری از افراد از زمان کودکی به این میکروب آلوده می‌شوند. میکروب ممکن است برای سال‌ها در بدن فرد زندگی کند و او بیمار نشود. پزشکان هنوز نمی‌دانند چرا فقط گروهی از این افراد دچار زخم‌معده می‌شوند.
علائم بیماری زخم‌معده
افرادی که دچار زخم‌معده هستند اغلب اوقات احساس درد یا سوزش معده دارند. درد ممکن است به صورت پیوسته نباشد و بیمار گاهی درد داشته و گاهی هم هیچ گونه دردی احساس نکند اما معمولا وقتی که معده فرد خالی است، مانند زمان‌های بین وعده‌های غذایی یا نیمه شب فرد دچار معده‌درد می‌شود. درد ممکن است چند دقیقه تا حتی چند ساعت ادامه داشته باشد. معمولا درد با خوردن یک ماده غذایی یا نوشیدن شیر و مصرف داروی آنتی‌اسید، کاهش می‌یابد.
از دیگر علائم بیماری زخم‌معده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
احساس نفخ
آروغ زدن
بی‌اشتهایی
حالت تهوع
کاهش وزن به دلیل نامشخص
زخم ممکن است منجر به خونریزی معده یا روده شود که وضعیت بسیار خطرناکی است. در این وضعیت باید بیمار را سریع به مراکز درمانی منتقل کرد.
تیره یا خونی شدن مدفوع
اختلال تنفس
سرگیجه یا غش
احساس خستگی زیاد بدون هیچ دلیلی
رنگ‌پریدگی پوست
استفراغی که همراه خون و قهوه‌ای است.
درد شدید و تیز در ناحیه شکم
در موارد کمی زخم‌معده به سرطان تبدیل می‌شود. بیماری ابتدا علائمی ندارد و فرد تنها ممکن است احساس سوزش قلب داشته باشد. همچنین ممکن است با پیشرفت بیماری فرد با علائم زیر مواجه شود:
بلع دردناک یا درد معده
حالت تهوع
عدم احساس گرسنگی
احساس سیری و پری معده با خوردن مقدار کمی غذا
استفراغ
کاهش وزن بی‌دلیل
تشخیص بیماری
اگر فرد علائم زخم‌معده را نداشته باشد پزشک احتمالا دستور آزمایش برای هلیکوباکتر را نخواهد داد اما اگر فرد اکنون یا قبلا دچار زخم‌معده بوده، بهتر است آزمایش هلیکوباکتر انجام دهد. مصرف برخی داروها، مانند داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی هم ممکن است به مخاط معده آسیب برساند و علائمی مشابه زخم‌معده داشته باشد بنابراین بسیار اهمیت دارد که ابتدا عامل بیماری تشخیص داده شود و سپس درمان مناسب انجام گیرد.
معاینه فیزیکی: در معاینه پزشک از بیمار درباره تاریخچه و علائم بیماری و داروهای مصرفی وی سوال می‌کند و شکم را از نظر سفت یا نرم بودن و تورم معاینه خواهد‌کرد.
آزمایش خون و مدفوع هم در تشخیص بیماری تعیین‌کننده هستند.
تست تنفس اوره: در این آزمایش بیمار مایعی حاوی اوره می‌نوشد. سپس از او خواسته می‌شود درون یک کیسه بدمد و سپس کیسه حاوی هوای بازدم ریه بیمار به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. اگر بیمار آلوده به باکتری هلیکوباکتر باشد، باکتری اوره بدن بیمار را به دی‌اکسیدکربن تبدیل می‌کند بنابراین آزمایشگاه تعیین می‌کند میزان دی‌اکسیدکربن موجود در تنفس بیمار بالاتر از حد طبیعی است.
اندوسکوپی: در صورت تشخیص زخم، پزشک دستور اندوسکوپی می‌دهد تا وضعیت مری و معده و روده کوچک را از نزدیک بررسی کند. در صورت نیاز برای بررسی بیشتر از محل زخم نمونه‌برداری می‌شود.
عکسبرداری با باریوم: این نوع عکسبرداری یکی دیگر از روش‌های تشخیصی است. در این روش به بیمار مایعی حاوی باریوم داده می‌شود سپس وضعیت حلق، مری و معده بیمار ضمن نوشیدن مایع توسط دستگاه رادیوگرافی مشاهده خواهد‌شد.
سی‌تی‌اسکن: این هم روش دقیق تشخیصی است که از درون سیستم گواررشی تصویرهای دقیقی ارائه می‌کند. در صورتی که آزمایش‌ها و عکسبرداری‌های انجام‌شده وجود هلیکوباکتر را تایید کنند، پزشک برای اطمینان از سرطانی نبودن زخم ممکن است آزمایش‌های دیگری را برای بیمار تعیین ‌کند، از جمله آزمایش خون برای تشخیص کم‌خونی ‌احتمالی زیرا اگر بیمار دچار تومور باشد خونریزی تومور موجب می‌شود تعداد گلبول‌های قرمز خون کاهش بیابد که منجر به کم‌خونی بیمار خواهدشد.
آزمایش مدفوع برای احتمال وجود لخته خون روش تشخیصی دیگر است. اندوسکوپی و برداشتن نمونه و سی‌تی‌اسکن هم از روش‌های دقیق دیگر برای تشخیص احتمالی سرطان معده است.
درمان زخم‌معده
اگر دچار زخم‌معده هستید و عامل آن باکتری هلیکوباکتر است نیاز به دارویی دارید تا باکتری‌ها را از بین ببرد و غشای معده را ترمیم کند و مانع عود دوباره زخم شود. این درمان ۱ تا ۲ هفته طول می‌کشد تا بهبود حاصل شود. درمان شامل تجویز چند نوع دارو است، شامل:
آنتی‌بوتیک برای از بین بردن باکتری‌ها، مانند آموکسی‌سیلین، کلریتومایسین، مترونیدازول، تتراسایکلین و تینیدازول. برای اغلب بیماران دو داروی آنتی‌بیوتیک همزمان تجویز می‌شود.
داروهایی که با بلوکه کردن پمپ ریز تولید اسید میزان ترشح اسید معده را کم می‌کنند، مانند دکسلانسوپرازول، اسموپرازول، لنزوپرازول، امپرازول، پنتوپرازول و ربپرازول
بیسموت سابسالیسیلات هم برای از بین بردن باکتری‌‌ها همراه آنتی‌بیوتیک‌ها تجویز می‌شود.
داروهایی که ماده هیستامین را بلوکه می‌کنند. ماده هیستامین معده را وادار به ترشح اسید بیشتر می‌کند. این داروها شامل سایمتیدین، فاموتیدین، نیزاتیدین و رانیتیدین است.
در طول دوره درمان بیمار تقریبا روزانه ۱۴ قرص مصرف می‌کند که خیلی زیاد به نظر می‌رسد اما اهمیت دارد که داروها را دقیقا طبق دستور پزشک خود مصرف کند.
اگر آنتی‌بیوتیک‌ها در زمان مشخص و طبق دستور پزشک استفاده نشوند باکتری‌های معده نسبت به دارو مقاوم می‌شوند و این به معنای وخیم‌تر شدن بیماری است.
اگر در طول دوره درمان عوارض جانبی داروها برای بیمار مشکلی ایجاد کرد حتما با پزشک او در میان بگذارید، شاید داروهای جایگزین دیگری را برای او تجویز کند. ۱ تا ۲ هفته پس از درمان پزشک دوباره از بیمار تست تنفس و مدفوع می‌گیرد تا از درمان کامل وی مطمئن شود.
نحوه پیشگیری از بیماری زخم‌معده
با رعایت نکات زیر می‌توانید از آلوده شدن به باکتری هلیکوباکترپیلوری پیشگیری کنید:
دستان خود را پس از رفتن به سرویس بهداشتی یا پیش از میل کردن غذا کاملا با آب و صابون بشویید.
از مصرف آب و غذای غیربهداشتی خودداری کنید.
از خوردن مواد غذایی که کاملا پخته نشده بپرهیزید.
از مصرف غذاهایی که در شرایط غیربهداشتی تهیه یا سرو می‌شوند، خودداری کنید.
استرس‌های شدید، غذاهای تند و پرادویه، الکل و سیگار هیچ کدام باعث زخم‌معده نمی‌شوند اما می‌توانند مانع ترمیم سریع زخم شوند یا درد ناشی از زخم‌معده را تشدید ‌کنند.
بعد از طی دوره درمان چه باید کرد؟
اغلب زخم‌های مخاط معده پس از یک دوره درمان ترمیم می‌شوند. در صورت درمان، از مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی به عنوان مسکن خودداری کنید زیرا این داروها خود می‌توانند به مخاط معده آسیب برسانند (ناپروکسن، آسپیرین و ایبوبروفن از داروهای غیراستروئیدی و ضدالتهابی محسوب می‌شوند).
منابع: WebMD, NBCI
سلول‌هایی که سرطان معده را پنهان می‌کنند
کشور ژاپن در سال ۲۰۱۳ میلادی راهبرد ریشه‌کنی باکتری هلیکوباکتر پیلوری را با هدف کاستن تعداد موارد ابتلا به سرطان معده و مرگ‌ومیر ناشی از آن و همچنین کاستن موارد جدید ابتلا به این بیماری و هزینه‌های درمانی آن به اجرا درآورد. پس از گذشت ۵ سال بررسی آمارها نشان داد هیچ تغییری در تعداد موارد ابتلا به سرطان معده ایجاد نشد. همچنین بر اساس این طرح پیش‌بینی شده بود تا سال ۲۰۲۰ میلادی تعداد موارد مرگ‌ومیر ناشی از سرطان معده به حداکثر ۳۰ هزار نفر برسد اما این رقم تنها در سال ۲۰۱۷ میلادی به ۴۵ هزار نفر رسید. نتایج به دست آمده این سوال را مطرح می‌کند که آیا می‌توان به هدفی که ۵ سال پیش تعیین شده بود، رسید؟ بر اساس شواهد موجود به نظر می‌رسد آمار مرگ‌ومیر همچنان تا سال ۲۰۲۰ میلادی تغییر نکند که با اهداف این طرح منافات دارد.
همین مساله محققان را بر آن داشت که به ریشه‌یابی موضوع بپردازند.
محققان ژاپنی سرانجام متوجه شدند یک لایه از سلول‌هایی که کاملا مشابه مخاط معده هستند می‌توانند بعد از درمان هلیکوباکتر سلول‌های سرطانی را کاملا پنهان کنند. محققان دانشگاه هیروشیمای ژاپن دریافتند این گروه از سلول‌ها از خود بافت سرطانی معده ریشه می‌گیرند. نتایج تحقیق این دانشمندان ماه گذشته در مجله Gastroentrology به چاپ رسید. این باکتری برای اینکه بتواند در محیط اسیدی معده زنده بماند، اسید معده را خنثی می‌کند و یکی از علل عمده سرطان معده است که پیش‌آگهی روشنی ندارد. باکتری با تزریق ماده‌ای سمی‌مانند درون مخاط معده موجب التهاب بافت معده می‌شود. ترمیم و تخریب مداوم بافت معده هم منجر به بروز سرطان در این بخش می‌شود اما بنا به دلایلی وجود سلول‌های سرطانی از دید پزشکان مخفی مانده بود. محققان این دانشگاه تلاش کردند منشاء این سلول‌های عجیب را که بعد از درمان هلیکوباکتر در بخش سرطانی معده ظاهر می‌شوند، پیدا کنند.
این لایه سلولی ELA) Epitelium with Low grade Atypia) نامیده می‌شود و کاملا شبیه مخاط طبیعی معده است و سطح معده را کامل می‌پوشاند و مانند یک ماسک سلول‌های سرطانی را پنهان می‌کند. تاکنون محققان اطمینان نداشتند منشاء این سلول‌ها کجاست.
پس از اینکه بیمار تحت درمان هلیکوباکتر قرار می‌گیرد و مداوا می‌شود روی مخاط معده فرورفتگی‌های قرمزرنگی ایجاد می‌شود. اغلب سلول‌های این فرورفتگی‌ها سرطانی نیستند. تشخیص سلول‌های مخاطی ELA از مخاط طبیعی معده بسیار دشوار است.
این یافته‌ها نشان می‌دهد حتی پس از درمان کامل و از بین رفتن باکتری‌های هلیکوباکتر پیلوری، هنوز بین بسیاری از بیماران خطر ابتلا به سرطان معده وجود دارد. تشخیص سرطان معده به دلیل محل قرار گرفتن سلول‌های سرطانی و کند بودن رشد این سلول‌ها دشوار است. وجود سلول‌های ELA هم که مانند ماسک این سلول‌ها را پنهان می‌کنند تشخیص را دوچندان سخت‌تر می‌کند.
یکی از محققان می‌گوید: «پزشکان باید نسبت به وجود این سلول‌ها کاملا آگاهی داشته باشند بنابراین نباید توانایی این سلول‌های سرطانی را در پنهان شدن نادیده بگیرند. بیماران هم باید بعد از درمان هلیکوباکتر حتما به صورت منظم تحت نظارت پزشک خود باشند.»
منابع: Medica- News