دو نما از یک اثر تاریخی در مشهد

سایت بدون -هر چند که مشهد، به معنای واقعی کلمه از دوران شاه تهماسب صفوی، با کشیده شدن بارویی به دور آن، شکل و شمایل شهر به خود گرفت؛ اما این شهر، دست کم ۱۲۰۰ سال تاریخ را پشت نام خود یدک می‌کشد. در این مدت، بسیار بودند حاکمان و صاحب‌منصبانی که در مشهد، بناهای باشکوه و عام‌المنفعه بنا کردند و بر زیبایی و امکانات شهری آن افزودند. با این حال، دوران حکومت تیموریان، به ویژه عهد شاهرخ تیموری را باید یکی از ادوار طلایی رونق شهرسازی در مشهد بدانیم. در این عصر، بناهای مُعْظَم و زیبایی در شهر ساخته شد که سرآمد آن‌ها، مسجد جامع گوهرشاد است. اقبال حاکمان تیموری به ساخت و ساز اماکن مذهبی و عمومی در مشهد، باعث شد که تعدادی از سرداران و وابستگان به دربار آن ها نیز، دست به تکاپوهایی برای ساخت و ساز چنین اماکنی در مشهد بزنند. یکی از این افراد، «امیرغیاث ‌الدین ملک‌شاه» یا «شاه‌ملک» بود. او، بین سال‌های ۸۰۷ تا ۸۱۷ هـ.ق، در دوره تیموری و در عهد «اُلُغ بیگ»، پسر شاهرخ، مقام سپهسالاری توس را داشت و بر همین اساس، اداره شهر مشهد و برقراری نظم در آن را عهده‌دار بود. «شاه‌ملک»، هنگام حضور در مشهد، دستور داد در مجاورت حرم رضوی، برایش آرامگاهی بنا کنند. این آرامگاه، امروزه در انتهای بازار فرش‌فروش‌های مشهد، در خیابان اندرزگو(خسروی)، با نام مسجد «۷۲ تن» مشهور است؛ اما باید توجه داشته باشیم که این بنا، اصولاً مسجد نیست و حتی جهت ساخت آن، از نظر جغرافیایی، سوی قبله را نشان نمی‌دهد. با این حال، در سده‌های بعد، بسیاری از مردم، کاربری بنا را به واسطه قرار گرفتن مقبره در سرداب و زیر زمین، از یاد بردند و در این مکان، نمازهای یومیه برگزار می‌شد؛ البته با رعایت جهت درست قبله. در دوره صفویه، در کنار این بنا، حمام زیبای مهدیقلی بیک ساخته شد که امروزه، به صورت موزه مردم شناسی درآمده است. تصویر امروز، دو نما از مقبره شاه‌ملک یا همان مسجد ۷۲ تن را نشان می‌دهد، یکی مربوط به دوره قاجار و دیگری، متعلق به زمان حاضر. دود و بخاری که در عکس قدیمی می‌بینید، مربوط به آتش «تونِ» حمام مهدیقلی بیک است؛ حمامی که تا اواسط دهه ۱۳۶۰، هنوز مورد استفاده زائران و مجاوران بود!