بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون-هرچند مسؤولان میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان‌شرقی در شناسایی روستای صخره‌ای کندوان و ثبت آن در فهرست آثار جهانی یونسکو کم نگذاشتند، اما در دو کیلومتری این جاذبه گردشگری، روستای زیرزمینی و تاریخی حیله ور با معماری خاص و منحصربه‌فردش از دید آنها پنهان مانده و همچنان مهجور و در سکوت به حیات خود ادامه می‌دهد. البته روستاهایی مشابه روستای زیرزمینی حیله‌ور در دیگر نقاط استان آذربایجان‌شرقی چون روستای صخره‌ای سور در بناب و معابد مهرپرست ورجوی در مراغه نیز وجود دارد و چنین به نظر می‌رسد در گذشته، این نوع معماری در مناطق کوهستانی، امن‌ترین و راحت‌ترین نوع زیست و معیشت بوده است.
خانه‌هایی در دل زمین
در نگاه اول نمی‌توان حدس زد حفره‌های متعدد موجود در دل کوهپایه مجاور روستای کندوان مربوط به روستایی است که روزگاری محل زندگی مردمانی بوده که شاید از ترس دشمنان یا حیوانات وحشی در آنجا سکونت گزیدند، اما با پرس و جو از دستفروش‌های اطراف دامنه کوه، خیلی زود می‌توان پی برد این مکان، روستایی مدفون در دل خاک
است.
حیله‌ور، در ۴۴ کیلومتری شهر تبریز و از توابع شهرستان اسکو در استان آذربایجان‌شرقی است و شیوه معماری آن به گونه‌ای است که خانه‌ها در دل زمین و به صورت زاغه‌های زیبا و با سبک بسیار عالی کنده شده و بنابه گفته برخی کارشناسان از آنجا که این خانه‌ها از دید رهگذران پنهان است، به روستای حیله‌ور معروف شده.
برخی خانه‌های این روستا رو به طلوع و غروب خورشید قرار دارد که به اعتقاد برخی پژوهشگران، این معماری حکایت از باور مردمان حیله ور به آیین میتراییسم دارد.
کوچ به سمت کندوان
تصور کارشناسان این است که اهالی کندوان در مرحله اول در حیله ور زندگی می‌کردند و به دلایلی که بیشتر مصون بودن از حملات اقوام مهاجم می‌تواند باشد، آن را رها کرده و به کندوان فعلی که تنگه‌اش قابل دفاع بوده، کوچ می‌کنند.
علی مطلبی، شهروند مراغه‌ای که به همراه خانواده خود برای تماشای روستای توریستی کندوان به منطقه آمده، پس از اطلاع از وجود روستایی در نزدیکی کندوان با اظهار تعجب به جام‌جم می‌گوید: به عنوان یک آذری بی‌اطلاع از وجود چنین روستایی در نزدیکی کندوان، بسیار متاسف و مطمئنم افراد بسیاری چون من از وجود این روستا بی‌اطلاع‌اند. این درحالی است که موقعیت مکانی حیله‌ور طوری است که به دلیل همجواری با روستای کندوان می‌تواند به یکی از جاذبه‌های گردشگری استان تبدیل شود.
برای گردشگران آماده‌اش می‌کنیم
در این میان مسؤولان میراث فرهنگی خود نیز از مهجور و گمنام بودن حیله‌ور اظهار تاسف می‌کنند و محمد فتحی، معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان شرقی به جام‌جم می‌گوید: تاکنون فضاهای محدودی از روستا که در دل زمین با خاک پر شده، تخلیه و حفر قسمت‌های بالایی باقی مانده است.
فتحی تاکید می‌کند: بعد از انجام تحقیقات علمی، مطالعات تاریخی و باستان‌شناسی، اقدامات لازم برای حفاظت و مرمت حیله‌ور آغاز می‌شود تا بعد از مشخص شدن حریم حفاظتی، فضا برای گردشگری آماده شود.
این مسؤول با بیان این‌که خانه‌های روستای حیله‌ور به عنوان روستایی دست کن میان رسوبات آتشفشانی کنده شده، می‌گوید: تاریخچه دقیق روستا هنوز به طور دقیق مشخص نشده اما براساس آثار و سفال‌های کشف شده در اطراف آن، گمان می‌بریم قدمت سکونت از قرن هفتم تا ۱۲ هجری قمری و مربوط به دوره ایلخانی تا صفوی بوده است.
آن‌طور که فتحی می‌گوید تاکنون تحقیقات علمی دقیقی بر روستای حیله‌ور انجام نشده، اما امسال برای نخستین بار ۳۰ میلیون تومان اعتبار برای شناخت روستای حیله‌ور اختصاص یافته تا عرصه واقعی این روستا مشخص و بعد از مشخص شدن مساحت و حریم، از فضاهای داخلی و بیرونی آن نقشه‌برداری شود.
سرپرست معاونت اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی نیز اما در پاسخ به این سوال که چرا روستای حیله‌ور‌به‌رغم نزدیکی با روستای توریستی کندوان چنین مهجور مانده به جام‌جم می‌گوید: متاسفانه عدم رسیدگی به وضعیت روستای حیله ور به سال‌های قبل بازمی‌گردد و اداره‌کل میراث فرهنگی در سال‌های اخیر و علی‌رغم محدودیت اعتباری سعی در احیا و شناسایی روستای حیله ور در کنار مکمل خود یعنی روستای توریستی کندوان دارد.
حسن قریشی می‌گوید: در سال‌های اخیر توانستیم از طریق پایگاه روستای توریستی کندوان با سنگ چینی، آثار و عوارض نزولات آسمانی و گل و لایی که به سمت روستا سرازیر می شوند را کنترل و پاکسازی کنیم. اما همچنان نهرهایی وجود دارد که به این روستای متروکه تاریخی می ریزند که سعی می‌کنیم بحث‌های حفاظتی و پاکسازی را همچنان ادامه دهیم.
ثبت ملی شده اما
کسی نمی‌شناسدش
حیله‌ور سال ۸۴ ثبت ملی شده. یک واحد مسکونی از سالن‌های متعدد از این روستا شناسایی شده که با در‌های کوچک به یکدیگر متصل می‌شوند و داخل غارها تاریک و بسیار خنک است. در کنار خانه‌ها آغل یا اصطبل حیوانات به صورت جداگانه ساخته شده تا دام‌ها نیز از گرمای خانه‌ها بهره‌مند شوند و این نشان می‌دهد بیشتر مردم ساکن در این خانه‌ها به دامداری و کشاورزی مشغول بودند. همچنین در داخل برخی واحدهای زیستی، فضاهایی به عنوان تنور کشف شده که به احتمال زیاد از این مکان برای پخت و پز یا به عنوان سیستم گرمایشی استفاده می‌شده است.
سعیده دلال علیپور
