بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
«احتمال برخورد یک سیارک غول‌آسا به زمین از ۱۸ تا ۲۲ شهریور!»، یکی دو ماه قبل بود که تقریبا تمام شبکه‌های اجتماعی و سایتهای خبری در این باره نوشتند، بعضی هشدار میدادند که باید مراقب بود، بعضی هم میگفتند راه فراری نیست و برخورد این سیارک با زمین یک خطر جدی به حساب میآید. در این میان خیلیها برای آن‌که بگویند خبر واقعیت دارد و شایعه نیست از ماجرای واقعی و هولناکی که باعث انقراض دایناسورها شد، میگفتند و معتقد بودند برخورد سیارک با زمین پدیده غیر ممکنی نیست و همان‌طور که ۶۵ میلیون سال قبل، حیات دایناسورها را از روی سیاره خاکی‌مان محو کرد احتمال می‌رود برای ما هم واقعا دردسر درست کند. در این بلبشو، خبرها و اطلاعات ظاهرا علمی با اطلاعات دقیق دیگری که الزاما به این خبر ارتباطی نداشت، مخلوط میشدند و خبرهای دلهرهآور و غیر واقعی را میساختند که دستمایه سرگرمیهای فضای مجازی شده بود. به طور کلی، هر از گاهی اخبار برخورد یک شهاب‌سنگ بزرگ یا یک سیارک با زمین سر زبانها میافتد اما این بار چون خبرِ پیشبینیِ آن، اساس علمی داشت به درستی مدیریت شد و خیلی سریع در مسیر صحیح خبری قرار گرفت. طبق پیشبینیهایی که حدود ۱۳ سال پیش انجام شده بود سیارک ۲۰۰۶ QV89 باید همین روزها با زمین برخورد میکرد و در این برخورد یک یا چند شهر صدمات جدی میدیدند اما همان‌طور که میبینید من و شما و بقیه مردم دنیا الان داریم به زندگی عادیمان ادامه میدهیم و هنوز هم خبری نشده است، ماجرا چیست؟ اگر این خبر شایعه نبود پس چرا این سیارک هنوز با زمین برخورد نکرده است؟ در پرونده امروز درباره این ماجرا، ماهیت سیارک‌ها، احتمال برخوردشان با زمین، خسارت‌های احتمالی و راه‌های مقابله با آن‌ها صحبت میکنیم تا به عبارتی دیگر، کروکی این تصادف فرازمینی در ذهن‌تان شکل بگیرد!
سیارک‌ها دقیقا چه هستند و تفاوت‌شان با سیاره‌ها چیست؟سنگ‌هایی شبیه سیب‌زمینی یا دمبل!
مفهوم سیاره برایمان آشناست، هربار که نامش را بشنویم شکلی شبیه سیاره خودمان در ذهن شکل میگیرد. یک کره گازی یا سنگی که به دور ستارهای میچرخد اما سیارک‌ها همان‌طور که از اسم‌شان بر میآید تفاوتهایی با سیاره‌ها دارند. آن‌ها ریز نقشتر از سیارات هستند و شکلهای نامنظمی دارند گاهی شبیه سیب‌زمینی و گاهی هم شکل یک دمبل هستند. بیشتر سیارک‌های منظومه‌شمسی در جایی بین مدار مشتری و مریخ قرار گرفتند و دور خورشید میچرخند، تعدادی هم بعد از مدار سیاره کوتوله پلوتو و در مرزهای انتهایی منظومه شمسی به دور خورشید می گردند. بیشتر آن‌ها آن قدر کوچکاند که از زمین با چشم غیرمسلح دیده نمیشوند. بیشتر آن ها سنگی هستند و از جنس آهن و نیکل و سیلیکات. هر کدام دمای سطحی متفاوتی دارند و میزان نوری که از ستاره مرکزی بازتاب می‌کنند با هم فرق دارد. سیارک‌ها و دنبالهدارها، بقایای مهمی از لحظات اولیه شکلگیری منظومه‌شمسی هستند. شبیه تکههای پازلی که رازهای پیدایش این منظومه و احتمالا حیات را در خودشان دارند. به همین دلیل است که سیارک‌ها مورد توجه محققان هستند و در طول این سالها کاوشگرهای زیادی برای جست‌و‌جو در سطح سیارک‌ها به فضا فرستاده شده‌اند. ابعاد یک سیارک از شعاع یک کیلومتر تا چند صد کیلومتر متغیر است. احتمالا برایتان جالب باشد بزرگ‌ترین سیارکی که می شناسیم «سِرِس» نام دارد و شعاعش حدود ۴۵۷ کیلومتر است. بررسی احتمال برخورد یک سیارک با زمین از منظر علمی زمین مقصر است!
شاید با خودتان بگویید اصلا چطور ممکن است یک سیارک که در حال چرخش در مدار خودش به دور خورشید است با زمین برخورد کند؟ مگر سیارک‌ها مدارشان تغییر می‌کند؟ مگر مدارشان از مسیر زمین می‌گذرد؟ چطور ممکن است هر چند وقت یک بار، شبکه‌های خبری و فضای مجازی پر بشود از خبر برخورد یک سیارک با زمین؟ این تکهسنگهای سیب‌زمینی شکل در حالت عادی راه مشخص و همیشگی خودشان در مدار را طی می‌کنند و قرار نیست از مسیر منحرف بشوند و با زمین برخورد کنند، بلکه این مدار زمین است که ممکن است در مسیر همیشگی یک سیارک قرار داشته باشد. اگر بد شانس باشیم وبه طور دقیق زمانی که سیارک به محل تلاقی مدارش با زمین برسد، سیاره ما هم در همان نقطه از مدار خود باشد، تصادف اتفاق میافتد. مدار سیارک‌هایی که در بین مریخ و مشتری قرار دارند و به دور خورشید میچرخند با هم فرق دارد. بعضی مدارهای بزرگتری دارد و بعضی کوچکتر. در این بین تعدادی هم هستند که مدارشان با مدار زمین به دور خورشید تلاقی دارد. این سیارک‌ها برای ما کمی استرسآور هستند البته وقتی همه مطالب این پرونده را بخوانید، خواهید دید که فعلا جای نگرانی نیست.
مروری بر راهکارهای پیشنهادی دانشمندان برای جلوگیری از برخورد سیارک‌ها با زمین منهدم کردن یک سیارک کار آسانی نیست!
روش‌های مختلفی برای تغییر خط سیر یک سیارک یا دنبالهدار وجود دارد. هدف بعضی از روشها، کاهش دادن خطر یا به تاخیر انداختن آن است، بعضی هم با شیوه مواجهه، سد راه شدن یا تخریب سیارک به مقابله با خطر میپردازند. موضوع خیلی از فیلمهای علمی تخیلی سالهای اخیر برخورد شهاب‌سنگ یا سیارک با زمین بوده است. فیلم‌هایی که داستانشان اغلب با اعزام فضانوردهایی پیش می‌رود که قرار است درون فضاپیماهای عجیب و غول‌پیکر بنشینند و به جنگ سیارک‌ها بروند و با شلیک قطعات سنگین یا لیزر، سیارک‌ها را منحرف یا تکه تکه کنند؟ پرسشی که دانشمندان در جست‌و‌جوی پاسخ آن هستند این است که واقعا بهترین راه برای مقابله با سیارک‌های در مسیر زمین چیست؟ آیا انهدام و تبدیل کردن آن به تکههای کوچک بهترین انتخاب است یا انحراف از مسیر با وارد کردن کمی نیرو، انتخاب بی‌خطرتری به حساب میآید؟ تازه اگر هم مورد آخر درست باشد، چه مقدار نیرو میتواند آن را در محدودهای ایمن از ما نگه دارد؟
کشف ویژگی‌های سیارک‌ها بسیار سخت است
امروزه بودجه‌های بیشتری برای انجام مطالعاتی درباره کاوش آسمان برای شناسایی سیارک‌ها به دانشگاه‌ها و مراکز علمی‌اختصاص داده می‌شود. این روزها اخبار بیشتری درباره سیارک‌هایی که از فاصله‌ای بسیار نزدیک از کنار زمین عبور می‌کنند، می‌شنویم. بر اساس مطالعات اخیری که دانشمندان «دانشگاه جانز‌هاپکینز» و «دانشگاه مریلند» انجام دادهاند، منهدم کردن یک سیارک کار آسانی نخواهد بود. دانشمندان این دو دانشگاه با کمک یک روش مدل سازی رایانه‌ای موفق شده‌اند برخوردهای این اجرام به زمین را شبیه‌سازی کنند. آن‌ها قبل از این فکر می‌کردند هر چقدر جسم آسمانی در حال سقوط، بزرگ‌تر باشد راحتتر خُرد می‌شود. علت را هم در این می‌دانستند که احتمال وجود شکاف و ترک در اجرام بزرگ‌تر بیشتر است. آن‌ها امیدوار بودند بتوانند از اندازه بزرگ سیارک‌ها علیه خودشان استفاده کنند اما اکنون به این نتیجه رسیده‌اند که سیارک‌ها از آن چه تصور می‌کردند، محکمتر هستند و برای کاملاً خرد کردن آن‌ها نیروی بیشتری مورد نیاز است. پی بردن به خواص فیزیکی سنگ‌ها در آزمایشگاه که به اندازه مشت انسان هستند، آسان است و دانشمندان درک کاملی از آن‌ها دارند اما کشف ویژگی‌های اجرامی به اندازه یک شهر، برای مثال سیارک‌ها، بسیار پیچیده و سخت است. (برگرفته از روزنامه اطلاعات)
از احتمال برخورد سیارک‌ها با زمین بترسیم؟
یک برخورد بزرگ باعث وقوع سونامی‌های مهیب، توفان‌های آتشین و زمستانی شدید می‌شود. مقادیر زیادی خاک و سنگ پودر شده در جو پخش می‌شود. برخوردهای سیارکی حجیم می‌توانند آتشفشانهای زمین را تحریک کنند و باعث خطراتی جدی برای انسان‌ها بشوند. اگرچه در آیندهای نزدیک احتمال برخورد سیارکی به زمین وجود ندارد، به هر حال باید اطلاعات‌مان را در این زمینه ارتقا بدهیم و بدانیم روش‌های مقابله اجتماعی و فردی با این ماجرا چه هستند. هر سیارکی که از آسمان به زمین سقوط کند، مقدار انرژی فوق‌العاده زیادی خواهد داشت. عجیب نیست که همه ما ترسی ناخودآگاه را از این برخوردها در دل‌مان احساس میکنیم. تاریخ به یادمان میآورد ساکنان قوی هیکل و قدیمی سیارهمان یعنی دایناسورها به واسطه برخورد یکی از همین سیارک‌ها نیست و نابود شدند. نظریات زیادی در این باره وجود دارد ولی نمونههای معتبر میگویند که این سیارک به قدری رطوبت و خاک به هوای زمین فرستاد که جلوی نور خورشید گرفته شد و در نهایت دمای هوا در سطح جهانی پایین آمد و سرانجام دایناسورها را از پهنه زمین محو کرد. در ضمن دهانه‌های برخوردی روی سطح زمین وجود دارند که نشان میدهد برخورد این سنگ‌ها با زمین پیشینهای طولانی داشته است.
آن‌چه باید درباره این سیارک و برخوردش با زمین بدانیدخطری که می‌دانستیم از بیخ گوش‌مان می‌گذرد!
از یکی دو ماه گذشته خبرش دست به دست می‌شد و محتوای این خبر در فضای مجازی مدعی بود که سیارکی به نام ۲۰۰۶ QV89 در تاریخ ۱۸ تا ۲۲ شهریور با زمین برخورد خواهد کرد و احتمالا این برخورد تلفات زیادی برای بعضی نقاط سیاره ما در پی خواهد داشت اما ماجرای اصلی این خبر از چه زمانی آغاز شده بود؟ این سیارک در ماه اوت سال ۲۰۰۶ توسط رصدخانه نقشه‌برداری آسمانی «کاتالینا» در آریزونا و در جریان یک گذر از نزدیکی زمین کشف شد و تقریبا ۱۰ روز در آسمان قابل مشاهده بود. در همین زمان محققان با دنبال کردن مدار و خط سیر آن متوجه شدند که احتمال برخورد این سیارک با زمین در ۱۳ سال بعد یعنی ۹ سپتامبر ۲۰۱۹ (۱۸ شهریور ۱۳۹۸)، یک در هفت هزار است. درست است این احتمال پایین است اما محتوای خبر طوری بود که محققان را به بررسی و پیگیری این سیارک وا میداشت. اما چرا در خبرها آمده بود که اگر این برخورد اتفاق بیفتد برای زمین خطرناک خواهد بود و احتمالا تلفات زیادی خواهد داشت؟
این سیارک از کنار زمین عبور خواهد کرد طبیعتا میزان خطر و تلفات یک چنین برخوردی به ابعاد سیارک، سرعت و محل تصادفش با زمین بستگی دارد. قطر این سیارک بین ۳۰ تا۵۰ متر تخمین زده شده بود و در صورت برخورد میتوانست برای یک شهر تلفات جدی به همراه داشته باشد، به همین دلیل بود که سر زبانها افتاد. با نزدیکتر شدن روز احتمالی برخورد سیارک، ستارهشناسان برای پیدا کردن نشانههای آن چشم به آسمان دوختند. اطلاعاتی که ۱۳ سال پیش درباره آن جمع شد به اندازه کافی جزئیات نداشتند و نمیتوانستند مسیر دقیق اش را پیش‌بینی کنند اما با این حال ستاره شناسان به طور دقیق می‌دانستند اگر این سیارک در مسیر برخورد با زمین قرار داشته باشد، در چه مکان‌هایی باید دنبالش بگردند بنابراین محققان سازمان فضایی و رصدخانه جنوب اروپا به جای کاویدن تمام آسمان، توجه خود را بر چند مکان مشخص که محل احتمالی تلاقی با زمین بود، متمرکز کردند اما باز هم نتیجه منفی بود و چیزی دیده نمیشد! محققان میگفتند حتی اگر اندازه سیارک از ابعاد پیش بینی شدهاش کوچکتر باشد باز هم باید وقتی نزدیک مدار زمین باشد بتوانیم آن را ببینیم. در نهایت این موضوع باعث شد که محققان خطر برخورد این سیارک را با زمین در شهریور منتفی اعلام کنند. این اولین باری است که از پدیده ظاهر نشدن سیارک در آسمان برای منتفی شدن خطر برخورد آن با زمین استفاده شده است. با این حال اخترشناسان معتقدند هنوز احتمال عبور سیارک ۲۰۰۶ QV89 از کنار زمین در سال جاری میلادی وجود دارد اما این سیارک برخوردی با زمین نخواهد داشت.
خبرهایی اغراق شده و بی‌اساس در شبکه‌های اجتماعی
اگر نگاهی به تاریخچه اخبار مشابه بیندازیم، خواهیم دید که از این دست خبرها کم نیست اما موعدش که فرا رسیده سیارک یا اصلا در مسیر پیش‌بینی شده رویت نشده یا این‌که در جو سوخته است. با همه اینها نمیشود در برابر خبرها و پیش بینیهای علمی برخورد سیارک، خنثی و بدون واکنش باشیم. برخورد سیارک‌های کوچک با زمین میتواند زلزله و سونامی و تلفات جدی به بار بیاورد و حتی ماهواره‌های در حال چرخش به دور زمین را نابود یا از مسیر منحرف کند. اما چیزی که مسلم است این که ما به عنوان مخاطب این اخبار اول باید مطمئن بشویم با خبر علمی، واقعی و بدون اغراق مواجه شدهایم. خبری که منبع درست و حسابی دارد و اعداد و ارقامش من در آوردی و بی‌اساس نیستند. برای این کار کافی است نام سیارک یا عنوان کلی خبرِ مربوط به آن را در اینترنت جست‌و‌جو کنید. اخبار مشابهاش را بخوانید و اطلاعاتشان را با هم مقایسه کنید. بین خبرها به خبرگزاریهای دقیقتر و رسمیتر بیشتر می‌شود اعتماد کرد. نمونههای اغراق شده این اخبار بیشتر در شبکه‌های اجتماعی دست به دست میشوند. بنابراین مراقب باشید بدون این که از محتوا و اطلاعات و البته منبع خبر مطمئن نشدید، آن را برای دیگران نفرستید و استرس به آن‌ها هدیه ندهید!
