بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
۱بدن انسان فقط یک ویژگی جسمانی نیست، بلکه بیش از موارد زیستی و ژنتیکی، تحت‌تأثیر شرایط اجتماعی است. نحوه و میزان توجه به ظاهر و بدن نیز الگوی خود را از شرایط اجتماعی اخذ می‌کند. با نگاهی به تاریخ متوجه می‌شویم از دیر باز انسان‌ها تغییراتی را در بدن خود ایجاد می‌کردند. این تغییرات عمدتاً در مواردی مانند زیباسازی، جوان‌سازی، استفاده از نمادهای گروهی یا فرقه‌ای یا بر اساس اعتقادات مذهبی و پایگاه اجتماعی رخ داده است.
۲ در برهه‌ای زنان فرانسوی برای زیباتر به نظر آمدن یک استخوان پهلوی خود را از بدن خارج می‌کردند. زنان ایرانی با مصرف غذاهای چرب، خود را چاق می‌کردند، مردان آفریقایی پوست خود را همانند کروکودیل که نمادی از قدرت است می‌آراستند که بیشتر مورد توجه زنان قرار گیرند.
معیارهای زیبایی و نمادهای مورد اقبال اکثریت افراد از گفتمان اجتماعی مسلط هر جامعه اخذ می‌شود. اما در دهه‌های اخیر با پیشرفت تکنولوژی و علم پزشکی و گسترش امکانات ورزشی، توجه به ظاهر و بدن به‌صورت گسترده‌ای در جهان امروز افزایش یافته است. امروزه هم زنان و هم مردان در گروه‌های سنی متفاوت نسبت به ظاهر و بدن خود حساسیت نشان می‌دهند. در امریکا و کانادا تمایل جوانان برای بدنسازی و حجیم کردن عضلات خود به مراتب بیش از ادامه تحصیل است. در ایران عمل زیبایی بینی امری رایج شده که طبق گزارش‌ها حتی نوجوانان ۱۴ ساله هم نسبت به عمل زیبایی بینی اقدام کرده‌اند. امروزه گستره توجه به بدن و ظاهر تمام طبقات و قشرهای اجتماعی را فرا گرفته است. اما چرا در جهان امروز توجه به بدن تا بدین حد افزایش یافته و دغدغه بسیاری از افراد جامعه شده و متعاقب آن هم «صنعت زیبایی» به یکی از پو‌ل‌سازترین تجارت‌های دنیا بدل شده است.
۳انسان در فضای اجتماعی زندگی می‌کند. فضای اجتماعی میدان‌های مختلفی مانند میدان تحصیل(دانشگاه)، میدان ورزش و… را دربر می‌گیرد. انسان موجودی است که پیوسته در تلاش برای افزایش سرمایه‌های خود در میادین مختلف است. سرمایه‌های انسان انواع مختلفی اعم از سرمایه نمادین، سرمایه اقتصادی، سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی و سرمایه سیاسی است. سرمایه‌ها می‌توانند انتسابی یا اکتسابی باشند. از ویژگی‌های مهم سرمایه‌های انسانی، قابلیت تبدیل آنها به یکدیگر است. سرمایه، سرمایه می‌آورد؛ به‌عنوان مثال، یک هنرپیشه خوش‌چهره، سرمایه نمادینش (چهره‌اش) باعث اشتغال و در واقع افزایش سرمایه اقتصادی او می‌شود و همچنین باعث ایجاد شبکه ارتباطی و محبوبیت او در جامعه می‌گردد که در واقع سرمایه اجتماعی او است.
تلاش برای افزایش سرمایه بر اساس «منش» یا «عادت‌واره» است. منش به معنای ذهنیتی اجتماعی است که درونی‌شده و ترکیب پیچیده‌ای از مجموعه عوامل عینی و ذهنی است که عامل تعیین‌کننده رفتار فرد می‌باشد و در واقع طبیعت ثانویه او را شکل می‌دهد و رفتار او را هدایت می‌کند.
«سرمایه نمادین» که بارزترین نمودهای آن، چگونگی کاریزما و پرستیژ فرد است، وابستگی زیادی با ظاهر و بدن یک انسان دارد. در جامعه سنتی، موقعیت خانوادگی و قومی و گروهی در فضای اجتماعی بیشتر از امروز مورد توجه قرار می‌گرفت اما در جهان مدرن (مدرنیته و مدرنیسم با کیفیت‌های متفاوتی که کل جهان امروز را فرا گرفته) فردگرایی رشد نموده است و افراد دیگر به جای افتخار به اصل و نسب و خانواده باید بیشتر به قابلیت‌های خود اتکا کنند. در نتیجه بیش از گذشته، به‌دنبال افزایش سرمایه نمادین هستند و از این‌رو است که بیشتر بر ویژگی‌های فردی خود تمرکز می‌کنند. «بدن» نیز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مظاهر سرمایه نمادین، همگام با رشد فردیت، در کانون توجه روز افزون قرار می‌گیرد. این تغییر الگوی ذهنی همگام با تغییر شرایط عینی مانند در دسترس بودن باشگاه‌های ورزشی، پیشرفت علم پزشکی و جراحی و از همه مهمتر سودآفرین بودن «صنعت زیبایی» برای گردانندگان اقتصاد جهانی، باعث افزایش روز افزون توجه اقشار مختلف اجتماعی به ظاهر و امر بدن شده است و انسان‌ها در بدن خود در جهت افزایش سرمایه نمادین تغییراتی ایجاد می‌کنند. از این‌رو است که در دنیای مدرن شاهد هستیم که افراد برای زیباتر به نظر آمدن و تأثیرگذاری بیشتر اقدام به عمل‌های جراحی یا رفتن به باشگاه بدنسازی می‌کنند؛ نه برای حفظ سلامت بلکه برای هرچه زیباتر به نظر رسیدن!
حسین حجت‌پناه
دکترای جامعه‌شناسی و استاد دانشگاه
