مطلبی واجب برای همه زنان/چگونه می توان از چنگال سرطان پستان فرار کرد؟

سایت بدون -حال حاضر شیوع سرطان پستان در کشور ما رو به افزایش است. براساس آمار ارائه‌شده توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ۱۳هزار و۵۰۰ مورد جدید ابتلا به سرطان پستان در سال تشخیص داده می‌شود.یعنی حدودا هر ۴۰ دقیقه یکی از بانوان سرزمینمان مبتلا به این بیماری می‌شود.
متاسفانه این بیماری با رشد ۵۰درصد تا ۱۰ سال آینده نشان از دو برابر شدن مبتلایان در ایران خواهد بود ولی در کشورهای دیگر این تعداد مبتلا نخواهد داشت. خوشبختانه برخلاف کشورهای غربی که سرطان پستان اولین یا دومین عامل فوت خانم‌ها به‌دلیل ابتلا به سرطان را شامل می‌شود، در ایران پنجمین عامل فوت ناشی از سرطان است. علت این وضعیت از آنجاست که با تغییر رفتار بهداشتی بانوان بیماری در مراحل زودرس تشخیص داده می‌‌شود، شمار بیماران در مرحله پیشرفته بیماری روبه کاهش است و از همین‌رو آمار فوت ناشی از سرطان پستان نیز کمتر خواهدبود. یکی دیگر از دلایل نیز می‌تواند آمار بالای فوت ناشی از سرطان‌های دیگر مانند سرطان معده را در کشور دانست. به‌عبارتی سرطان پستان بیماری‌ است که اگر به‌موقع تشخیص داده‌شود جزو بیماری‌های مرگ‌آور نیست.
افزایش آمار « سرطان پستان»؛ از تغذیه ناسالم تا تاخیر در فرزندآوری
هرچقدر یک کشور به سمت صنعتی‌شدن پیش برود و وضعیت اجتماعی و اقتصادی ارتقا یابد، آمار ابتلا به انواع سرطان نیز افزایش می‌یابد. همچنین هرچه سطح اجتماعی اقتصادی در گروهی از افراد جامعه نیز بیشتر باشد، این آمار هم در آنها بالاتر است. به زبان ساده‌تر، سرطان در روستاها کمتر از شهرهاست و هرچه شهرها بزرگتر و صنعتی‌تر می‌شوند، مبتلایان به سرطان نیز بیشتر خواهدبود.
ارتباط بین افزایش سرطان پستان با بهبود وضعیت اقتصادی اجتماعی از آنجاست که در این شرایط، افراد چاق‌تر می‌شوند زیرا تمایل بیشتری به غذاهای آماده دارند. روستاییان از محصولاتی که خود پرورش می‌دهند و کاملا از روند تولید و سلامت آن اطلاع دارند، استفاده می‌کنند حال آنکه تامین غذا برای جمعیت بالا در شهرها روند صنعتی‌شدن طی می‌کند و معمولا نیاز به فناوری‌هایی دارد. طی روند تهیه و آماده‌سازی محصولات غذایی، ترکیباتی اضافه می‌شود که ممکن است سرطان‌زا باشد. به‌عنوان مثال، هنگام خرید غذا شاید توجه نشود که ظرف آلومینیومی یا پلاستیکی می‌تواند حاوی مواد سرطان‌زا باشد. اگر غذا در ظرف دیگری گرم شود، خطر کمتری دارد اما اگر با همان ظرف فلزی یا پلاستیکی حرارت ببیند، مواد سمی در غذا آزاد می‌شود. همچنین هنگامی که خوراکی یا نوشیدنی داغ در ظروف پلاستیکی ریخته می‌شود، ترکیبات سمی آزاد می‌شود. از این نمونه‌های کوچک تا آلودگی‌ هوا و آلودگی خاک به نیترات داخل کود، یا وجود ترکیبی به‌نام آزبست در ترمز اتومبیل‌ها، مواد موجود در لاستیک ماشین‌ها و… حاوی ترکیبات سمی و سرطان‌زا است. گرچه عواملی مانند سن زودرس عادت ماهانه و سن دیررس یائسگی در زمینه سرطان پستان چندان قابل‌کنترل نیست اما بعضی از توصیه‌های پیشگیرانه، مثل توجه به تغذیه سالم و کاهش مصرف روغن به‌خصوص اسیدهای چرب اشباع، کاهش وزن و کم کردن حجم چربی شکم، ورزش کردن و عدم مصرف سیگار و قلیان والکل می‌توانند کمک به کاهش روند تغییر سلول‌ها به سرطان بشوند.
در مورد سرطان پستان نیز به‌طور اختصاصی باید اشاره کرد که حضور گسترده بانوان در جامعه موجب تاخیر در سن ازدواج و فرزندآوری، تعداد کمتر فرزند، افزایش مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری به‌مدت طولانی و کاهش مدت شیردهی شده‌است. مطالعات بسیاری نشان می‌دهد شیردهی کمتر از ۱۲ ماه علاوه بر آسیب به سلامت کودک، نقش حفاظتی برای مادر در برابر سرطان پستان ندارد و این تاثیر مثبت در فاصله ۱۸ ماهگی تا دو سالگی کودک نمود پیدا می‌کند. از عوامل خطر ابتلا به سرطان پستان، اولین زایمان پس از ۳۰ سالگی است که امروزه در جوامع شهری بسیار دیده می‌شود.
کمبود ویتامین D که عامل جدی و خاموش بیماری پوکی استخوان است نیز در زمینه بروز بسیاری از سرطان‌ها به‌خصوص سرطان‌های پستان ، پروستات و روده بزرگ تاثیر دارد. به‌دلیل اینکه گیرنده‌های ویتامین D در سلول‌های این اندام‌‌ها وجود دارد و به‌عنوان مثال اگر در بافت پستان کاهش یابد، سلول‌های پستان رشد بی‌رویه پیدا می‌کنند و می‌تواند منجر به ایجاد تومور شود. به‌همین دلیل همه خانم‌ها؛ چه سالم باشند یا اینکه مبتلا به سرطان پستان باشند توصیه می‌شود مصرف مکمل‌های ویتامین D حتما برای تامین نیاز بدن دریافت شود.
نقش ژنتیک در بروز « سرطان پستان»
ثابت شده که سرطان پستان حدود ۱۰ تا ۱۵درصد می‌تواند با سابقه خانوادگی در ارتباط باشد. به‌همین‌دلیل در افرادی که دو نفر در خانواده مبتلا به این بیماری هستند باید از نظر عوامل ژنتیکی موردبررسی قرار گیرند. از این دو نفر حتما باید یکی جزو خانواده درجه اول (مادر، خواهر، دختر) باشد. خانواده پدری و مادری نیز در این زمینه ژنتیکی تفاوتی ندارد و ممکن است یکی از مردان خانواده به این بیماری مبتلا باشد. ابتلا به یک مورد سرطان پستان و یک سرطان رحم، تخمدان، تیروئید و روده نیز باید جدی تلقی شود زیرا بعضی از سرطان‌ها از نظر ژنتیکی همخوانی دارد و در افراد یک خانواده باعث یکی از این سرطان‌ها شود.
در چنین مواردی فرد به متخصص ژنتیک ارجاع داده می‌شود و متخصص ژنتیک می‌تواند شجره‌نامه فرد را بررسی کند و متوجه شود که فرد چند درصد احتمال ابتلا به سرطان پستان ارثی را دارد. غالب‌ترین ژن‌‌های دخیل در بروز سرطان پستان BRCA1 و BRCA2 هستند که در موارد احتمال بالا آزمایش‌های ژنتیکی برای تشخیص دقیق‌تر صورت می‌گیرد.
معاینه فردی؛ اقدام موثر تشخیص « سرطان پستان»
روش‌های تشخیصی سرطان پستان شامل یک سری معاینات و یک سری عکسبرداری است. توصیه می‌شود بانوان و حتی دختران از سن دبیرستان نحوه معاینه پستان را یاد بگیرند. در بعضی کشورها که برنامه غربالگری منظم دارند و با خانم‌ها تماس گرفته می‌شود تا برای معاینه پستان یا عکسبرداری مراجعه کند، معاینه توسط فرد چندان جایگاهی ندارد اما در کشورهایی مانند ایران که برنامه غربالگری منظم وجود ندارد هنوز معاینه توسط بیمار را ارجح‌ترین روش می‌دانیم زیرا شایع‌ترین زمانی که فرد به پزشک مراجعه می‌کند پس از لمس توده است. خانم‌هایی که هیچ مشکلی ندارند به‌ندرت به پزشک مراجعه می‌کنند. به‌همین‌ دلیل خانم‌ها حتما این معاینه را در برنامه ماهانه زندگی خود بگنجانند.
در خانم‌هایی که هنوز یائسه نشده‌اند، زمان معاینه بین روز هفتم تا دهم دوره عادت ماهانه و البته بهتر اینکه روز اتمام خونریزی باشد. خانم‌های یائسه نیز یک روز مشخص را در ماه برای خود تعیین کنند. این معاینات باید هر ماه انجام شود زیرا ممکن است توده کوچک باشد اما تا ماه بعد بزرگتر و مشخص شود. ضمن انکه اگر خانمی‌توده‌ای را در پستان لمس کرد نباید خیلی مضطرب شود زیرا بیشتر توده‌هایی که خانم‌ها لمس می‌کنند توده‌های خوش‌خیم هستند. بسیاری از اوقات نیز کیست است که به‌خاطر تجمع مایع ایجاد شده‌ که به‌راحتی تشخیص و درمان می‌شود. همچنین لازم است خانم‌ها دو بار در سال به متخصص جراح عمومی، متخصص زنان، ماما یا مراکز غربالگری سرطان پستان مراجعه کنند.
انتخاب روش‌های عکسبرداری برای تشخیص دقیق سلامت پستان
پس از معاینه توسط فرد یا پزشک، روش‌های عکسبرداری در زمینه تشخیص سرطان پستان مطرح است که سه روش ماموگرافی، سونوگرافی و ام‌آر‌آی را شامل می‌شود. در بعضی مراکز ابتدا خانم را برای ام‌آر‌آی ارجاع می‌دهند در حالی‌‌که ام‌آر‌آی یک روش کمکی تشخیص است و زمانی که پزشک مشکوک به وجود سرطان باشد، این اقدام را پس از ماموگرافی و سونوگرافی برای بررسی دقیق‌تر لازم می‌داند.
سن انجام اولین ماموگرافی از ۴۰ سالگی است. خانمی‌بدون سابقه خانوادگی سرطان پستان که بیماری زمینه‌ای و سابقه جراحی پستان ندارد در اولین اقدام تشخیص از سن ۴۰ سالگی ماموگرافی است. بعضی از خانم‌ها اصرار به سونوگرافی به‌جای ماموگرافی دارند در حالی‌که سونوگرافی نیز یک روش غربالگری نیست و به تشخیص دقیق‌تر کمک می‌کند. در مورد خانم‌‌هایی که سابقه سرطان پستان به‌خصوص در سنین جوانی در خانواده دارند، ماموگرافی از ۳۵ سالگی توصیه می‌شود.
دلیل اینکه ماموگرافی در سنین جوانی توصیه نمی‌شود، از آنجاست که نسج پستان در این دوران بافت متراکمی دارد و اگر توده باشد با نسج پستان مخلوط می‌شود و نمی‌توان به‌طور دقیق عدم‌وجود توده‌های سرطانی را تایید کرد. برای خانم‌های جوان همچنین خانم‌هایی که در ماموگرافی مشخص شده نسج پستانی متراکم دارند، لازم است سونوگرافی نیز انجام شود تا افتراق توده با نسج پستان صورت گیرد. در بسیاری موارد توده‌ای در نسج پستان دیده می‌شود و فرد جوان است که معمولا نشان‌دهنده کیست است و سونوگرافی به تشخیص دقیق‌تر کمک می‌کند. ماموگرافی توده را نشان می‌دهد اما با سونوگرافی می‌توان متوجه شد که احتمال توده سرطانی است یا خالی و کیست است.
توده سرطانی یک‌باره بزرگ نمی‌شود
توده‌ها از یک سلول شروع می‌شود و در معاینات تشبیه می‌شود اگر توده‌ای به اندازه یک بادام لمس شود، حدود یک تا دو سانتی‌متر است. اگر به اندازه یک توت‌فرنگی باشد، سه سانتی‌متر است و وارد مرحله دوم سرطان پستان شده‌است. اگر به اندازه یک نارنگی باشد، ۵ سانتی‌متر است. گاهی بعضی بیماران اعلام می‌کنند که توده در عرض چند روز اینقدر بزرگ شده که محال است مگر اینکه به‌خاطر ضربه و خونریزی چنین تغییری کرده باشد. حداقل اندازه‌ای که فرد بتواند توده را در حالت طبیعی لمس کند، حدود دو سانتی‌‌متر است.
در حال حاضر به‌جز تست ژنتیکی در افرادی که سابقه سرطان پستان دارند، امکان تشخیص سرطان پستان از طریق آزمایش خون وجود ندارد. قطعا مطالعات گسترده‌ای که در زمینه سلولی و مولکولی انجام می‌شود امید تشخیص‌های ساده‌تر را در آینده دارد.
عدم‌تجویز داروی پیشگیری برای بانوان سالم
هیچ دارویی در زمینه پیشگیری از سرطان پستان برای افراد سالم که سابقه خانوادگی این بیماری را ندارند، توصیه نمی‌شود اما در افراد با سابقه جدی سرطان پستان که استرس زیادی در مورد ابتلا به بیماری دارند، پیشنهاد روش‌های پیشگیری از طریق مصرف دارو تحت‌نظر منظم پزشک داده می‌شود. البته این داروها نیز عوارض زیادی دارد و به همه افراد نمی‌توان با اطمینان‌خاطر توصیه کرد.
چطور باید معاینه فردی را انجام داد؟
برای معاینه فردی لازم است ابتدا فرد در حالتی که دست‌ها شل و افتاده است، بدن خود را در آینه ببیند. در حالت انقباض دست‌ها نیز باید این کار انجام شود به‌طوری که دست‌ها روی کمر گذاشته و فشار وارد شود یا دست‌ها پشت سر قلاب شود تا عضلات قفسه پستان منقبض شود. با این دو حرکت نسج پستان روی قفسه پستان حالت شل و آویزان ندارد و سفت می‌شود. بافت پستان سیستم لنفاوی قوی دارد و مانند انشعابات وجود دارد که به نوک پستان می‌رسد. به‌همین دلیل اگر توده بدخیم وجود داشته‌باشد، نوک پستان داخل کشیده می‌شود.
علت اینکه توصیه می‌شود فرد در چنین حالت‌هایی بدن خود را ببیند این است که خیلی از اوقات هنوز توده‌ها قابل‌لمس نیست اما وقتی دست به پشت گرفته می‌شود، توده پوست پستان را داخل می‌کشد و بخشی از پستان فرورفته می‌شود. هر نوع زخم روی بافت یا نوک پستان و تغییر رنگ مانند کبودی و قرمزی همچنین ورم باید جدی گرفته شود. گاهی توده سرطانی باعث می‌شود پستان متورم و شبیه پوست پرتقال حالت دانه‌دانه پیدا می‌کند. این وضعیت نشان‌دهنده ادم پوست پستان است و حتما باید موردبررسی قرار گیرد.
نکته دیگر اینکه برای معاینه باید از کف چهار انگشت استفاده شود و هیچ‌گاه نباید نسج پستان بین انگشتان قرار گیرد. برای اینکه گرفتن نسج بافت پستان به‌‌خصوص در خانم‌های جوان‌تر با لمس غدد شیری همراه است. معاینه باید از نوک پستان به شکل دایره‌وار به اطراف صورت گیرد یا به‌شکل شعاعی اطراف پستان لمس شود. در این حالت اگر توده‌ای غیر از نسوج پستان باشد، لمس می‌شود.
لمس هر پستان باید با دست مقابل و در حالت خوابیده یا زیر دوش باشد که پستان حالت لغزنده داشته‌باشد. در افرادی که پستان‌های بزرگ دارند، بیشترین حجم پستان در قسمتی است که به سمت زیربغل می‌رود و احتمال وجود توده سرطانی در این قسمت بیشتر است. برای معاینه این ناحیه، باید کمی مایل بخوابند تا نسج پستان به سمت مقابل قرار گیرد و این بخش خالی شود تا امکان لمس این ناحیه راحت‌تر باشد.
درمان موفقیت‌آمیز با مراجعه زودهنگام
خوشبختانه براساس آمار، ۷۰درصد موارد ابتلا به سرطان پستان درمان‌پذیر است. در مورد ۳۰درصد دیگر نیز باید گفت که به‌دلیل اهمال‌کاری بیمار در مراجعه به پزشک است که روند درمان پیچیده و مشکل می‌شود. درصد کمی از بیماران دچار توده‌های وخیم و به‌اصطلاح وحشی هستند که نمی‌توان با روش‌های درمانی کنترل کرد و متاستاز می‌دهد. به‌همین‌دلیل معاینات فردی، مراجعات منظم به پزشک و تشخیص بیماری در مراحل اولیه قطعا بسیار اهمیت دارد. اقدامات درمانی به مراحل مراجعه بیمار بستگی دارد. در مراحل اولیه معمولا جراحی توصیه می‌شود و سپس با بررسی‌های تخصصی‌تر برای ادامه روند درمان و شیمی‌درمانی تصمیم‌گیری خواهدشد. رادیوتراپی نیز به نوع جراحی پستان و درگیری غدد زیربغل بستگی دارد. برای بعضی از بیماران که در مراحل پیشرفته مراجعه می‌کنند، ابتدا لازم است شیمی‌درمانی صورت گیرد تا تومور کوچک شده و سپس جراحی و ادامه روند درمان انجام می‌شود. امروزه با پیشرفت تکنیک‌ها سعی شده تا حد امکان پستان بیمار حفظ شود و به‌همین دلیل ممکن است پزشک ابتدا شیمی‌درمانی را لازم بداند.
جراحی زودهنگام پستان و پروتز در موارد خاص
در مورد افرادی که پس از آزمایش‌های ژنتیکی با خطر بالای سرطان پستان مواجه هستند، علاوه بر مصرف دارو دو روش دیگر پیشگیرانه نیز وجود دارد: برداشتن تخمدان‌‌ها پس از ۳۵ تا ۴۰ سالگی در خانم‌هایی که حداقل یک یا دو فرزند دارند و برداشتن نسج پستان و جراحی همزمان با پروتز.
البته در مورد این اقدامات نیز آگاهی دقیق به بیمار باید صورت گیرد زیرا ممکن است پس از جراحی پروتز حدود سه ماه بیمار مشکل داشته‌باشد.
خیلی از خانم‌ها در این شرایط حتی به‌رغم اینکه ظاهر ایده‌آل دارند اما دچار صدمه روحی می‌شوند و حتما مشاوره روان‌پزشکی نیز اهمیت دارد تا وضعیت روحی فرد نیز موردتوجه باشد. در واقع انجام چنین جراحی نیاز به تصمیم تیم پزشکی دارد و هرگز یک جراح به‌تنهایی نمی‌تواند موفقیت درمان را تضمین کند. پس از جراحی و بهبود وضعیت بیمار، درمان دارویی فقط برای بیمارانی که گیرنده هورمونی دارند لازم است ادامه یابد. مدت استفاده از دارو نیز متناسب با شرایط بیمار بین ۵ تا ۱۰ سال است و بیش از این مدت توصیه نمی‌شود.

دکتر ناهید نفیسی فلوشیپ جراحی انکوپلاستیک پستان و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران/ هفته نامه سلامت