بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
محسن شهمیرزادی/دنیای فرهنگ و هنر این روزها بیش از آنکه از احوال خوب و آینده پرامیدش خبر داشته باشد، تبدیل به تابلوی ترحیم هنرمندانی شده است که سال‌ها در این عرصه فعالیت داشته‌اند و به جبر زمان از صحنه و روزگار رخت برمی‌بندند. این بار نوبت «احترام‌سادات حبیبیان» یا همان «مامان اتی» سینمای ایران بود تا روز گذشته بعد از تحمل بیماری در بیمارستان قائم کرج دار فانی را وداع گوید. مامان اتی در واقع نه‌تنها در سینما نقش مادری برعهده داشت که مادر خانواده سینمایی داوودنژاد نیز محسوب می‌شد. او فقط در فیلمهای پسرش علیرضا داوودنژاد ایفای نقش می‌کرد و همبازی‌های او نیز در بسیاری از اوقات فرزندان و نوه‌های او- خانواده داوودنژاد- بودند. به یادماندنی‌ترین نقش حبیبیان نیز همان مامان اتی بود که در فیلم «مرهم» در کنار رضا داوودنژاد و طناز طباطبایی در نقش احترام به عنوان پیرزنی ثروتمند و صاحب ویلا در شمال ایفای نقش کرد. او نخستین تجربه سینمایی خود را سال ۷۷ و با فیلم «مصائب شیرین» علیرضا داوودنژاد آغاز کرد و پس از بازی در«بهشت از آن تو»، «بچه‌های بد»، «دختری در قفس»، «هوو» و «مرهم» آخرین تجربه سینمایی خود یعنی «کلاس هنرپیشگی» را در سال ۹۰ رقم زد. نگاهی به مادرهای ماندگار سینمای ایران می‌تواند بسیار حائز اهمیت باشد، چرا که این مادرهای ماندگار از نسل جدید و سینمای کنونی فاصله بسیاری دارند؛ نسلی از گذشته و متعلق به آثار نه‌چندان جدید که انگار سینمای امروز ایران بیگانه از «مادری» شده است. فیلمهای متعدد خانوادگی در سناریوهایش نقش مادر چندان به چشم نمی‌آید، حال آنکه بنای خانواده بر محوریت مادر است و برخلاف آن آثار تلویزیونی و سینمایی همواره در حال بازتولید بحران خانواده و مادری هستند؛ بحرانی که البته دور از واقعیت عینی جامعه ایرانی نبوده است. در ادامه نگاهی خواهیم داشت به مهم‌ترین مادران سینمای ایران که در خاطره‌ها ماندگار شدهاند.
رقیه چهره‌آزاد/ مادر
ماندگارترین مادر شاید برای نقش مادر فیلم «مادر» علی حاتمی باشد. مرحوم رقیه چهره‌آزاد متولد ۱۲۸۰ در سن ۸۰ سالگی برای این فیلم برنده جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن در جشنواره فجر شد و به همین ترتیب به عنوان مسن‌ترین برنده سیمرغ فجر شناخته می‌شود. «مادر مرد از بس که جان ندارد»، جزو برجسته‌ترین دیالوگ‌های سینمای ایران است که پیرامون نقش مادر این فیلم از زبان اکبر عبدی بیان می‌شود. چهره‌آزاد علاوه بر این با علی حاتمی در «سوته‌دلان» و «دلشدگان» نیز همکاری داشت و «طهران روزگار نو» به عنوان آخرین اثر او در سال ۷۸ روی پرده رفت.
فاطمه معتمدآریا/ مهر مادری
«مهر مادری» اثری از کمال تبریزی است که در آن کاراکتر مینا فهیمی با بازی فاطمه معتمدآریا به عنوان مددکار اجتماعی در کانون اصلاح و تربیت پسران حضور دارد. مهدی از جمله نوجوانان بی‌سرپرستی است که در این کانون به سر می‌برد، او مینا فهیمی را مادر خود می‌داند و در مقابل با واکنش اولیه منفی او مواجه می‌شود اما اتفاقاتی می‌افتد که مسیر قصه عوض می‌شود. حسین سلیمان، بازیگر مطرح امروز سینما و تلویزیون نیز نخستین نقش خود را در فیلم مهرمادری و با نقش مهدی ایفا کرد. این فیلم در جشنواره فجر به عنوان بهترین فیلم از نگاه مردم انتخاب شد.
مریلا زارعی/ شیار ۱۴۳
«شیار ۱۴۳» روایت زنانه و در عین حال مادرانه‌ای از مادر یک مفقودالاثر است که تمام فیلم راوی حال الفت و انتظار او برای آمدن خبری از فرزندش است. رهبر انقلاب درباره بازی مریلا زارعی در این فیلم نیز بیان داشتند: «از لحاظ بازی قهرمان اصلی، خانم زارعی واقعاً سنگ تمام گذاشته بودند و خیلی خوب بود؛ اتفاقاً اهمیت ماجرای دفاع‌مقدس در همین است؛ مادر، با این هویت، با این تشخص، با این احساس غیرقابل توصیف که واقعاً احساس مادر نسبت به فرزند اصلاً قابل توصیف نیست و ماها که نمی‌توانیم مادر باشیم، اصلاً عظمت این احساس را درک نمی‌کنیم». زارعی همچنین نقش مادرانه تحسین‌برانگیزی در فیلم «بادیگارد» ایفا کرد.
ثریا قاسمی/ درپناه تو
«محمدم»، «محمدم» رمز مشترک روایت‌های عاشقانه در دهه ۷۰ بود، جمله‌ای که ثریا قاسمی با سریال «در پناه تو» آن را به میان مخاطبان برد و تا سال‌ها بین مخاطبان ماندگار شد. این سریال نه‌تنها بر محبوبیت قاسمی در میان مردم افزود، بلکه حجب و حیای شخصیت مریم با بازی لعیا زنگنه و محمد با بازی مرحوم حسن جوهرچی نیز بسیار مورد توجه مخاطبان قرار گرفت. «در پناه تو» تنها اثر مادرانه در کارنامه قاسمی نیست، بلکه او در آثار متعددی چون «ویلایی‌ها» نیز شخصیت مشابهی داشته است و در این فیلم نقش مادر رزمنده‌ای را برعهده دارد که سر ناسازگار عروسش او را به شهرک ویلایی‌ها در پشت جبهه می‌کشاند. «شب دهم» هم از جمله نقشهای مهم قاسمی به عنوان مادر بود.
حمیده خیرآبادی/پدرسالار
«خُبه، خُبه، پدر و پسر خوب با هم خلوت کردید»، دیگر دیالوگ ماندگاری از سال‌‌های دور تلویزیون و سینماست که با به زبان آوردنش بلااستثنا ذهن شنونده مرحوم حمیده خیرآبادی را به یاد می‌آورد. او نه‌تنها مادر حقیقی ثریا قاسمی بود بلکه تقریبا همه آثار او با مادرانگی‌‌‌‌اش شناخته می‌شوند و به همین جهت به «مادر سینمای ایران» مشهور است. خیرآبادی همواره با رفتار ملاطفت‌آمیز و چادر روی سرش، به عنوان نمادی نوستالژیک از مفهوم سنتی مادر شناخته می‌شود که ایفای نقش او در «پدرسالار» بیش از سایر آثارش او را در میان مخاطبان ماندگار کرد. وی همچنین با «اجاره‌نشین‌ها»در سینما مورد تحسین قرار گرفت.
پروین‌دخت یزدانیان/ قصه‌‌های مجید
«بی‌بی» از دیگر مادران آشنا، دوست‌داشتنی و ماندگار سینمای ایران است. نقشی که پروین‌دخت یزدانیان در سریال «قصه‌‌های مجید» به کارگردانی کیومرث پوراحمد ایفا کرد. سریال قصه‌‌های مجید به‌واسطه کش‌وقوس‌ها و اتفاقات جذاب بین «بی‌بی» و «مجید» مورد استقبال قرار گرفت. کش‌وقوس‌‌‌هایی که بین نوه و مادربزرگی کهنسال با تمام اختلاف نسلی که بین‌شان وجود داشت و در این میان مجید سعی می‌کرد نوجوانی خود را در کنار بی‌بی به بزرگسالی پیوند دهد. یزدانیان جز قصه‌‌های مجید در بسیاری از فیلمهای سینمایی از جمله «خواهران غریب» و… نیز در نقش مادران مهربان، اصیل و فداکار ایرانی ایفای نقش کرد.
شیرین یزدان‌بخش/بوسیدن روی ماه
شیرین یزدان‌بخش در فیلمهای متفاوتی از جمله «جدایی نادر از سیمین»، «ابد و یک روز»، «استرداد»، «لس‌آنجلس- تهران» و… ایفای نقش کرده است که در میان تمام اینها نقش احترام‌سادات در فیلم «بوسیدن روی ماه» ماندگار شد. فیلمی به کارگردانی همایون اسعدیان که روایت مادر ۲ رزمنده در این روزها را برعهده داشت. فرزند یکی از آنها پیدا می‌شود و مادرش تصمیم می‌گیرد او را به عنوان فرزند دوستش یعنی «فروغ» معرفی کند. اتفاقی که پیامدهای زیادی برای او به دنبال دارد. یزدان‌بخش در این فیلم تصویری دلنشین و واقعی از یک مادر ایرانی و روایتی متفاوت از مادران شهید را به نمایش می‌گذارد که در حافظه بسیاری از مخاطبان ماندگار شده است.
و دیگران
علاوه بر چهره‌‌های معرفی‌شده شخصیت‌‌های گوناگونی از جمله رابعه مدنی در فیلم بوسیدن روی ماه، پری امیرحمزه در آرایشگاه زیبا، ژاله علو در مختارنامه، پروین سلیمانی در تعطیلات نوروزی، فاطمه گودرزی در دست‌‌های خالی، ملیحه نیکجومند در گهواره‌ای برای مادر و… از جمله نقشهای مادرانه ماندگاری است که این سال‌ها روی آنتن تلویزیون و پرده سینما رفته است. در این باره روند نزولی مادران تاثیرگذار در سینما و تلویزیون مهم‌ترین نکته نگران‌کننده در سال‌‌های اخیر است که محصولات نمایشی از نقش و اهمیت مادر به عنوان عنصری فرهنگساز و ثبات‌دهنده خانواده غافل شدهاند و امید آن می‌رود بار دیگر نقشهای مادرانه ماندگاری خلق شوند
