بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
ایران با اقلیمی متنوع، زیستگاه انواع گونه‌های جانوری از جمله پرندگان است به طوری که کریدور اصلی مهاجرت پرندگان دنیا محسوب می‌شود و پرندگانی به نام «گیلانشاه» بخش بزرگی از این پرندگان مهاجرند که برخی گونه‌های آنها در خطر انقراض قرار دارند.
سایت بدون – ایران به علت موقعیت خاص جغرافیایی در مسیر کریدور پروازی پرندگانی قرار دارد که برای زمستان گذرانی مهاجرت می کنند، ۵۳۵ گونه پرنده‌ای که در ایران دیده می‌شود حدود یک‌سوم از پرندگان همه دنیا را تشکیل می‌دهد، حدود ۷۰ درصد پرندگان ایران مهاجرند که یا در زمستان وارد ایران می شوند یا در فصل تابستان برای زادآوری به ایران می آیند.
در چند دهه اخیر به علت توسعه بی رویه شهرنشینی، نابودی جنگل ها، خشک شدن تالاب ها، شکار بی ریه و آلودگی رودخانه ها و آبراهه ها، جمعیت زیادی از پرندگان در خطر انقراض قرار گرفته اند، براساس آمارهای بین‌المللی می‌توان گفت حدود ۱۲ درصد از همه پرندگان دنیا یعنی بیشتر از ۱۹۲ گونه پرنده اکنون با خطر انقراض دست و پنجه نرم می‌کنند.
بخش بزرگی از پرندگانی که در ایران وجود دارد مهاجر هستند، این پرندگان به چند گروه تقسیم می‌شوند؛ گروهی که بومی کشور محسوب می‌شوند و در ایران زاد و والد می‌کنند، گروه دیگر پرندگان مهاجر زمستانه هستند و گروه دیگر را پرندگانی تشکیل می‌دهند که بهار و تابستان به کشور سفر می‌کنند، البته گروه دیگری نیز مهاجر عبوری هستند و برای حدود چند هفته مهمان تالاب‌های ایران می‌شوند.
پرنده‌هایی مانند طاووسک، فلامینگو، اردک سرسبز، اردک سرسفید و زاغ بور در همه فصول در کشور دیده می‌شوند، اما گونه‌هایی نظیر خوتکا، قوی گنگ و غاز و پلیکان خاکستری زمستان‌ها در ایران دیده می‌شوند.
گونه‌های دیگری نیز مانند سلیم طوقی کوچک، حواصیل ارغوانی و زرد و گلاریول بال سرخ در بهار و تابستان قابل رویت هستند، علاوه بر این پرنده‌ای مانند آبچلیک نیز جزو گونه‌های مهاجر عبوری به حساب می‌آید.
عمده پرندگان مهاجر کشور گروهی هستند که پاییز و زمستان‌گذران هستند و از سیبری غربی و اروپای غربی به ایران مهاجرت کرده و بیشتر در استان‌های شمالی کشور دیده می‌شوند. حدود ۶۵ درصد از پرندگان مهاجر را قو، غاز، اردک، آبچلیک و کاکایی‌ها تشکیل می‌دهند.
یکی از این پرندگان گیلانشاه است، اینها پرندگانی کنار آبزی هستند که به پرندگان آبچلیک یا آب چر معروفند، راسته پرندگان آبچلیک در جهان چندان زیاد نیست شاید شمار آنها از ۲۰۰ پرنده بیشتر نباشد که نزدیک به ۶۰ گونه از این دست پرندگان در زیست‌بوم ایران به سر می‌برند که برخی از آنها عبارتند از گیلانشاه بزرگ، خاوری، حنایی، دم سیاه و خالدار که شرایط هر کدام متفاوت است.
محمدعلی یکتا نیک عضو کمپین پرواز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا گفت: گیلانشاه ها متفاوت هستند گیلانشاهی که سالهاست دیده نشده گیلانشاه خاوری است اما گیلانشاه بال سفید که در خطر انقراض است هر سال دیده می شود همچنین گیلانشاه معمولی نیز مشاهده می شود.
وی افزود: گیلانشاه دم سیاه در زمره پرندگان حمایت شده بین المللی است اما متاسفانه در شمال کشور شکار می شود، گیلانشاه بزرگ هم همین شرایط را دارد.
یکتا نیک درباره عوامل تهدید این گونه پرنده گفت: از عمده ترین تهدیدات گیلانشاه ها، از بین رفتن زیستگاه ها، شکار و آلودگی سواحل است چون این پرندگان کاملا وابسته به سواحل هستند، پرندگانی کنار آبزی اند و در کنار آب و در پهنه های گِلی تغذیه می کنند که این مناطق نیز در معرض آلودگی های نفتی قرار دارد از این رو آلودگی زیستگاه آنها را تهدید می کند.
این فعال محیط زیست اظهار داشت: طول بدن گیلانشاه خاوری ۶۳ سانتیمتر است، به سهولت در پرواز از رنگ قهوه ای تیره و پایین تنه تمیز داده می شود، روی تنه هیچ سفیدی ندارد و گردن و زیر تنه نخودی با راه راه های قهوه ای تیره است، در پرواز صدایش شبیه گیلانشاه معمولی است اما اولین نُت صدایش خشن و بلند است، زیستگاه آن مناطق بالایی سواحل دریا و گِلی و در اراضی خیس است.
وی درباره خصوصیات کلی گیلانشاه ها گفت: شناسایی دقیق این دسته از پرندگان به دلیل وجود گونه‌های متفاوت در دسته‌های بزرگ، شباهت بسیار زیاد رنگ پرو بال در فصول مهاجرت و همچنین شرایط خاص زیستگاهی که معمولا مناطق گِلی هستند، بسیار دشوار است، ویژگی دیگر پرندگان کنار آبزی، تنوع در ابعاد منقار آنهاست که براساس نوع غذا و زیستگاه آنها تکامل یافته است و در گونه‌های مختلف، اندازه و کاربردهای متفاوتی دارد. به طور مثال تلیله کوچک منقاری به طول ۳ سانتیمتر دارد در حالی‌که گیلانشاه بزرگ از منقاری به طول ۱۶ سانتیمتر بهره‌مند است. این موارد می‌تواند بیانگر تفاوت این پرندگان باشد که وابستگی شدید به محیط‌های آبی دارند و حساسیت در مورد حفاظت از آنها را در جوامع بین‌المللی بسیار بالا برده است.
گیلانشاه خالدار
گیلانشاه خالدار در بخش‌های باتلاقی و سواحل شنی دریایی و دریاچه‌های آب شیرین زیست می‌کند، جایی که پوشش علفی مناسبی داشته باشد. تخم‌گذاری آن‌هم در همان جلگه‌های باتلاقی است. این پرنده کمیاب در جنوب دریای خزر، خلیج فارس و سیستان دیده شده است ، این پرنده از بی مهرگان، خرچنگ‌های کوچک و کرم‌های خاکی تغذیه می کند و با نوک منقار بلندش آنها را از زمین می‌چیند. این پرنده را اگر بتوان دید، در همان ساحل‌های گلی است که در جست‌وجوی خوراک روزانه‌اش است ، تعداد گیلانشاه خالدار چنان کاهش یافته مشاهده آن بسیار دشوار شده است.
گیلانشاه بزرگ
گیلانشاه بزرگ با پاهایی بلند و منقار دراز خمیده رو به پایین نسبت به سایر گیلانشاه ها بزرگ تر است، پر و بال این پرنده به طور کلی به رنگ قهوه ای مایل به نخودی با خال های فراوان است. سطح پشتی، قسمت پایینی سینه، پوش پرهای زیر دم، دمگاه و پرهای ساق پاهایش سفید است و تارک، گردن و قسمت بالای سینه نخودی رنگش خال های طولی قهوه ای رنگ زیادی دارد. منقارش خاکستری است و قسمت زیرین ابتدای منقارش صورتی رنگ است، در هنگام پرواز سطح زیر بال ها و شکم سفید است و تنها سر و گردن و شاه پرهای اولیه بالش قهوه ای رنگ دیده می شود و در ارتفاع پایین نوار باریک قهوه ای رنگی در انتهای شاه پرهای ثانویه اش مشاهده می شود، در هنگام پرواز پاهایش از انتهای دم بیرون می زند، پروازی پرتوان و توام با بال زدن های موزون و منظم دارد.
گیلانشاه حنایی
پرنده ای است کنار آبزی با پر و بالی به رنگ حنایی، پاهای بلند و منقاری دراز که اندکی رو به بالا است. سر، گردن و سینه این پرنده در فصل تابستان به طور کلی حنایی مایل به نارنجی است و بر روی تارکش رگه های ریز قهوه ای رنگی دارد. سطح پشتی و بال هایش پوشیده از پرهای حنایی، قهوه ای و خاکستری است. زیر تنه، پوش پرهای زیر دم و پرهای ساق پاهایش سفید هستند و گاهی لکه های حنایی رنگی دارند. دمگاهش به رنگ سفید چرک و دمی نسبتاً کوتاه به رنگ سفید با راه راه عرضی قهوه ای دارد. منقارش اندکی سر بالا و به رنگ نارنجی است و نوک منقارش سیاه است، پاهایش به رنگ آبی خاکستری است. در زمستان پر و بال این پرنده کم رنگ تر شده، سطح پشتش قهوه ای کم رنگ و سر، گردن و گلویش به رنگ نخودی خاکستری با خال های ریز قهوه ای می شود، سطح شکمش سفید چرک رنگ شده و در این فصل نوار ابرویی سفید رنگی پیدا می کند. پرنده نابالغ سینه نخودی رنگ با رگه های قهوه ای دارد.
گیلانشاه دم سیاه
اندازه گیلانشاه دم سیاه حدود ۴۰ سانتیمتر است و گردن و سینه قرمز دارد، در زمستان هر دو پرنده نر و ماده معمولا خاکستری رنگ هستند اما در تابستان با سر بلوطی، نوارهای عرضی قهوه ای و سیاه روی زمینه سفید در کناره های بدن دیده می شوند. پاهایی بلند، منقاری راست و کشیده دارد.
در سواحل دریاها، تالاب ها، رودخانه ها و مصب ها زندگی می کند. آشیانه را در میان علف ها و گیاهان خشک می سازد، از بی مهرگان آبزی تغذیه می کند، در ایران در بیشتر نقاط (غیر از نواحی کویری) در کنار آب ها به صورت مهاجر یا عبوری دیده می شود.
گیلانشاه خاوری
زیستگاه این نوع گیلانشاه در نواحی باتلاقی و گلی سواحل دریا و دریاچه‌ها است، این پرنده ۶۳ سانتیمتر طول دارد ، شباهت زیادی به گیلانشاه معمولی دارد، اما از آن بزرگتر است. زمینه پر و بالش نخودی رنگ با لکه‌های بیشتر قهوه‌ای در رو تنه و کمتر در زیرتنه است، منقار بلند و خمیده رو به پایین، که در نیمه ابتدایی فک زیرین صورتی رنگ و پاها خاکستری مایل به آبی است.
گیلانشاه معمولی
گیلانشاه معمولی یا گیلانشاه اوراسیایی، حدود ۵۵ سانتمیتر طول دارد، با پاهای بلند، منقار خمیده و طویل، اغلب به رنگ قهوه ای با رگه ها و خال های تیره و روشن دیده می شود، در اطراف برکه ها و استخرهای گل آلود یا مصب رودخانه ها دیده می شود. آشیانه را در مرغزارها و خلنگ زارها می سازد. از حشرات، کرم ها و حلزون ها تغذیه می کند. در ایران در بیشتر نقاط (غیر از نواحی کویری و شمال شرقی) در کناره آب ها به صورت مهاجر یا عبوری دیده می شود.
