بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
«ویروس» !کسی که اولین بار برای آن چه نرم افزارهای کامپیوتری را دچار اخلال می کند، نام ویروس را انتخاب کرد ، چه انتخاب درستی داشته ! ویروس همان چیزی است که وارد بدن انسان می شود و نظم طبیعی ارگانیسم های بدن را بر هم می زند، در کامپیوتر های شخصی هم ویروس همین کار را می کند ، آیا در مقام نامگذاری نمی تواند بر چیزی که نظم اجتماعی را برهم می زند هم ویروس گذاشت و جامعه ای را که دچار این بحران شده را ویروسی خواند؟
اگر بخواهیم استعاره ای صحبت کنیم ، در حالی دنیا به سمت دیجیتالی شدن پیش می رود، ویروسی به عنوان تهدید جامعه جهانی را در برگرفته است که بسیار شباهت به دنیای دیجیتالی دارد. ویروس کرونا و بیماری کووید ۱۹ نقاط اشتراک بسیاری با دنیایی دارد که مدت هاست به آن لقب «جامعه شبکه ای » دارد.این ویروس هم مثل همه آن نرم افزارهای ارتباط ساز که به آن نام رسانه های اجتماعی داده ایم ، برمبنای «زنجیره انتقال » کار می کند .در همان جایگاه استعاره و تشبیه انگار یک پیج اینستاگرام است که دنبال فالوئر می گردد و هر کسی که آن را دنبال می کند ، یک گزینه بالقوه برای درگیر کردن کسانی است که در دور و اطراف او هستند.
فشردگی زمان و مکان هم از دیگر نقاط مشترک بیماری کووید ۱۹ با فضای مجازی است .این بیماری همان خاصیتی را از خود از نشان می دهد که بیش از این در توصیف فضای سایبر به کار می رفت. ویروس کرونا این قابلیت را دارد که مرزهای جغرافیایی را در هم بشکند ، مشخصات زمانی را به هم بریزد و آدم های بسیار دور از نظر بعد مکانی را دارای یک درد مشترک کند. این ویروس خود را در بند زمان هم نمی کند و شما ممکن در ثانیه ای در گیر نباشید و در ثانیه ای بعد یک مبتلا به ویروس کرونا باشید .
یکی دیگر ازاشتراکات ویروس کرونا و شبکه های اجتماعی آن لاین بر هم ریختن رابطه میان فرد و جمع است . «تنهایی» یکی از بزرگترین خصوصیات انسان مدرن است . انسانی که در یک جهان به تعبیر وبر رمززدایی شده خودش را بیشتر از همیشه تک می بیند .حالا این بشر تنها با استفاده از قابلیت های تکنولوژی های مدرن و شکسته شدن بعدهای زمان و مکان می خواهد جمع های مجازی برای خود بسازد. یعنی وقتی گوشی تلفن همراه خود را بالا و پایین می کنید ، جمع هایی با تعریف تازه می سازید ، ویروس کرونا هم چنین خاصیتی دارد. مفهوم جمع و فرد را دچار بازتعریف کرده است. شما برای محافظت از فرد مجبور هستید که جمع را محافظت کنید و برای این که جمعی سالم داشته باشید باید تک تک افراد آن جمع و فصل مشترکتشان با جمع های دیگر را نگهبانی کنید. پارادوکسیکال ترین اصطلاح این دوران همین فاصله گذاری اجتماعی است . یعنی شما برای این که با جمع همراه باشید و باید از آن ها دور شوید.
یکی از ویژگی های دیگر عصر دیجیتال یا روزگار مدرن «سرعت » است . سریع بودن و تلاش برای شکست دادن زمان در این عصر بسیارمهم است . در مورد بیماری کووید ۱۹ هم این سرعت یکی از شاخصه هاست . سرعت انتشار این بیماری بسیار عجیب است . ویروس کرونا در کمترین زمان ممکن خودش را در جوامع انتشار می دهند و در این زمان کوتاه می تواند آمار مبتلایان به این بیماری را افزایش دهد.
سیستم های اجتماعی نوظهور هم از دیگر مسائلی است که در تعریف دنیای اجتماعی عصر شبکه های اجتماعی و رسانه های آن لاین بسیار روی آن تاکید می شود. ویروس کرونا هم در ساختن سیستم های اجتماعی جدید که پیش از این در جوامع حضور نداشتند بسیار تاثیرگذار بوده . ما با سیستم هایی مواجه هستیم که به آن می توان جوامع ماسک زده نام داد . در سیستم اجتماعی جوامع ماسک زده ، فاصله اجتماعی و تلاش جمعی ، مراقبت های بهداشتی ، شکل های اقتصادی تازه ، فرم های تازه از فردگرایی و جمع گرایی را شاهد هستیم که پیش از این در جوامع شاهد نبودیم و برای جامعه ها یک شگفتی محسوب می شود.سیستم هایی که عادت کردن به آن ها آسان نیست .
…اما شاید بزرگترین شباهت میان فضای مجازی و ویروس کرونا در تعریف زبانی آن بر می گردد. کل منطق فضای سایبر بر منطق صفر و یک استوار است . ویروس کرونا هم به شکلی همین دوگانه را ساخته است . شما یا بیمار هستید یا نیستید . اگر تست های شما مثبت باشد و باید در قرنطینه بروید ، از دیگران دوری کنید و اگر تست های منفی باشد آن وقت در دسته آن هایی قرار می گیرند که باید رعایت کنند و مراقب باشند.کرونا با این منطق صفر و یک ، خیلی دوقطبی های دیگر را ایجاد کرده است ، برخی از این دوقطبی ها بهداشتی ها هستند مثل این دوگانه آن هایی که ماسک می زنند و آن هایی که ماسک نمی زنند.برخی از این دوقطبی ها اقتصادی هستند طبیعی است که این دوگانه نان و سلامت است که دارا و نادارا از هم جدا می کند اما شاید بدترین جایی که این منطق صفر و یک می تواند نگران کننده باشد ، آن جایی است که فضای مجازی و ویروس کرونا به هم گره می خورند و یکی می شوند .
به دانش آموزان و دانشجویانی نگاه کنید که پشت رایانه خود نشسته اند و دایره ارتباطاتشان دارد محدود می شود به نرم افزارهایی که برایشان تعبیه شده است.آن ها شاد نیستند ، به خاطرات خود نگاه کنید ، چقدر از این خاطره ها مربوط به دوران تحصیل است؟ در متون جامعه شناسی برای «اجتماعی شدن» چند عامل ذکر می کنند، خانواده ، رسانه ها و البته گروه «همالان». این گروه ، گروه انسان هایی شبیه خود ماست . کرونا دارد این نوع از اجتماعی شدن را حذف می کند. ما در برخورد با این گروه است خیلی از مسائل اجتماعی را تمرین می کنیم تا در جامعه بی پیش زمینه نباشیم . در مدرسه ، در دانشگاه است که مسائلی ارتباط جمعی از عشق تا رقابت ، از تلاش برای موفقیت تا تنظیم رابطه با دیگران را گام به گام در یک ماکت کوچکتر یاد می گیریم . اما در ارتباط های مجازی این شکل از ارتباط واقعا شکل صفر و یکی دارد . آدم ها در پشت رایانه ها با هم خود خود وارد رابطه نمی شوند ، بلکه آن چیزی از خود را به روی صحنه می آورند که می خواهند به نمایش بگذارند. آن ها پشت زبان کامپیوتر بخشی از هویت خود را مخفی می کنند وارتباط شکلی از مجاز به خود می گیرد. این تنها منجصر به گروه های سنی جوانان و نوجوانان نیست ، همه گروه ها با این جنس ارتباط صفر و یکی مواجه هستند . مثلا آن پدر و مادر سالخورده که ارتباطشان با فرزندان از طریق رسانه های اجتماعی است ، همین موقعیت بودن و نبودن را توامان تجربه می کنند. آن ها هم از محبت فرزندان خود بهره می برند و هم بهره نمی برند.
کرونا دارد یک جهان صفر و یکی برای ما می سازد.در این جهان انگار مختصات جهان مجازی خود را به جهان واقعی تحمیل می شود و این دنیای واقعی را تبدیل به یک جهان وانموده و غیر واقعی می کند ، این اتفاقی است که باید از آن ترسید!
افشین خماند
