بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
در «سادات محمودی» باستان‌شناسان در پشت سد «خرسان سه» در جست‌و‌جوی کوچ‌نشینانی هستند که شرق ایران باستان را به غرب آن متصل کردند
سایت بدون – باستان‌شناسان در کاوش‌های سادات محمودی به کوچ نشینانی در ۴۵۰۰ سال پیش رسیدند که از یک سو با حوزه تمدنی هلیل رود در جیرفت و شهرسوخته در سیستان و بلوچستان مرتبط بوده‌اند و از سوی دیگر با بین‌النهرین ارتباط تجاری داشته‌اند. باستان‌شناسان از این تجارت به ارتباط فرامنطقه‌ای زاگرس نشینان جنوبی یاد می‌کنند. این کاوش‌ها با هدف نجات‌بخشی حوزه آبگیر سد خرسان سه در کهگیلویه و بویراحمد شروع شد. این کندوکاوها برای نخستین بار گورستانی متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد را در منطقه کوهستانی زاگرس جنوبی در کهگیلویه و بویراحمد، پیش پای باستان‌شناسان گذاشت. در سه فصل کاوش بیش از ۳۰۰ شی‌ء شاخص متعلق به چند تمدن مهم ایران در این گورستان کشف شده اما «سیامک سرلک» معاون پژوهشکده باستان شناسی کشور به «ایران» می‌گوید: «برای خوانش آنچه در گورستان عیلامی سادات محمودی قرار دارد نیاز به ۴۰ تا ۵۰ فصل کاوش است.» با توجه به کمبود اعتبار در هر سال یک فصل کاوش انجام می‌گیرد. اگر اعتبار بیشتری به کاوش‌های خرسان داده نشود، خوانش نخستین سایت عیلامی زاگرس جنوبی ۵ سال زمان می‌برد. سرلک می‌گوید: تا زمان بیرون کشیدن تمام اطلاعات گورستان اجازه هیچ فعالیتی در آن داده نمی‌شود.»
بزرگ‌ترین گورستان باستانی کشور کشف شد
باستان‌شناسان هرچه جلوتر می‌روند و لایه‌لایه خاک را کنار می‌زنند، وسعت گورستان هم بزرگ‌تر می‌شود. آنها احتمال می‌دهند به بزرگ‌ترین گورستان باستانی کشور رسیده باشند. رودخانه خرسان، گورستان را دو نیم کرده و بخشی از آن هم زیر چند روستا دفن است.گورستان‌های تاریخی و باستانی مهم‌ترین یافته‌های باستان‌شناسی را در خود دارد. در سادات محمودی نیز باستان‌شناسان با کنار زدن گرد و غبار‌های چندین هزارساله تصویری از انسان کوچ رو در این منطقه را پیش روی انسان معاصر می‌گذارند؛ انسانی کوچ‌رو که با مهم‌ترین تمدن شناخته شده در چهارگوشه شرق باستان ارتباط دارد. رضا ناصری، سرپرست کاوش‌های نجات‌بخشی سادات محمودی در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: «در این گورستان با مردمی کوچ رو در ۴۵۰۰ سال پیش رو به رو شدیم که حلقه ارتباط شرق ایران باستان با غرب بوده‌اند.» تاج سد خرسان در چهارمحال و بختیاری قرار دارد و حوضه آبریز آن در کهگیلویه و بویراحمد. همین جایی که بهت را به پهنه سیمای هیأت کاوش باستان‌شناسی نشانده است. «حمیده چوبک»، رئیس سابق پژوهشکده باستان شناسی سال ۹۵ تعداد محوطه‌های باستانی تاریخی سادات محمودی را ۲۹ محوطه باستانی اعلام کرد اما در ادامه، کاوش‌ها محوطه‌های بیشتری را پیش پای باستان‌شناسان گذاشت. به گفته ناصری، هیأت باستان‌شناسی وارد داستان مردمی شده که ۲ هزار سال تدفین مداوم را در این گورستان رقم زده‌اند. آنها از هزاره سوم پیش از میلاد (۲۵۰۰ق‌م) تا ۵۵۰ قبل از میلاد در این منطقه زیسته و با عراق(بین‌النهرین) آن روز ارتباط تجاری برقرار کرده‌اند. کوچ‌رویانی که استقرارشان از دوره عیلامی در این منطقه شروع می‌شود و تا آستانه ظهور هخامنشی‌ها ادامه دارد. ناصری درباره اهمیت این سایت باستانی می‌گوید: «در این گورستان از ۲۵۰۰ قبل از میلاد تا ۵۵۰ پیش از میلاد توالی تاریخی وجود دارد. تاریخ سکونت انسانی در این منطقه از عیلام قدیم، میانی تا جدید ادامه می‌یابد.» باستان‌شناسان در کاوش‌های سادات محمودی به سه نوع ساختار گور می‌رسند. ناصری می‌گوید: «گورهای جناقی شکل که به آن «خرپشته» هم می‌گویند، گورهای چهار چینه سنگی (مستطیل مربع) و گور خُمره‌هایی که کودکان را در درون آن دفن می‌کرده‌‌اند.» نوع تدفین گورها نیز به‌صورت جنینی است. در تدفین جنینی دست‌ها و پاهای متوفی کاملاً جمع می‌شود. درست مثل جنینی که در رحم مادر قرار دارد.
باستان‌شناسان به یک گور دسته جمعی ۷ نفره هم رسیده‌اند که ناصری احتمال می‌دهد یک گور خانوادگی باشد. اشیای داخل گورها حرف‌های زیادی برای هیأت باستان شناسی دارد. این کاوش تا به امروز به کشف بیش از ۳۰۰ شی‌ء شاخص منجر شده که می‌تواند چند موزه را مقصد و مسیر گردشگران فرهنگی کند. به گفته ناصری در میان اشیای کشف شده، اشیای مفرغی از دوره عیلام قدیم تا آستانه شروع سلسله هخامنشی وجود دارد. اشیای کشف شده گویای رسمی است که ایرانیان باستان در تدفین متوفی داشتند و اشیای متعلق به فرد درگذشته را با او به خاک می‌سپردند. اشیای مفرغی تنها دستاورد این کاوش نیست. باستان‌شناسان به اشیای سفالی نیز دست یافته‌اند. در دوره تاریخی که باستان‌شناسان در سادات محمودی می‌کاوند خط اختراع شده است اما کاوشگران در این گورستان هنوز به کتیبه‌ای نرسیده‌اند. ناصری می‌گوید: «البته در کاوش‌ها، مهر استوانه‌ای بدون خط از دوره عیلامی پیدا کردیم.» او وجود مهرهای استوانه‌ای را دلیلی بر وجود حکومت‌های محلی در آن دوره می‌داند. ظروف، دستبد، سرگرز، تبرزین، شمشیر، خنجر، سر پیکان مفرغی از دیگر اشیای کشف شده در این گورستان پررمز و راز است. این اشیای مفرغی از ارتباط مردم آن دوران با لرستان که مهد تمدن مفرغ است، خبر می‌دهد.
ناصری می‌گوید: «در این کاوش‌ها به سنگ‌های نیمه قیمتی عقیق و لاجورد، ظروف مرمرین و همچنین لیوان کوچک مفرغی با نقش گاوهای کوهاندار شاخص منطقه جنوب‌شرق ایران و نیز سینی مفرغی با نقش برجسته شیر رسیده‌اند.»
این اشیا دلالت بر ارتباط مردم سادات محمودی با شهر ۵ هزار ساله شهرسوخته در سیستان و بلوچستان و حوزه تمدنی هلیل رود در کرمان دارد. ناصری می‌گوید: «این اشیا و نقوش آنها نشان از ارتباطات فرهنگی-تجاری و تشابهات سبک‌شناختی در هنر این محوطه با محوطه‌های جنوب شرق ایران طی هزاره سوم پ.م و بویژه محوطه شهداد کرمان دارد.» محوطه شهداد، یکی از مراکز بزرگ شهری عصر مفرغ جنوب شرق ایران است. شهرسوخته نیز شهری ۵ هزارساله در جنوب شرق ایران یعنی سیستان و بلوچستان است که از پیشرفته‌ترین شهرهای باستانی جهان به شمار می‌رود. تمدن هلیل‌رود یکی از مهم‌ترین تمدن‌های جنوب شرق ایران است. کاوش‌های هلیل‌رود(جیرفت) به کشف خطی منجر شد که «استاین کلر» زبانشناس امریکایی از آن به «خط شرقی» یاد می‌کند. ناصری درباره چگونگی ارتباط کوچ‌نشینان زاگرس جنوبی با تمدن‌های شرق و جنوب شرق ایران می‌گوید: «احتمالاً وجود جاده‌ای ارتباطی و تجاری که از منتهی‌الیه شرق ایران آغاز شده و پس از عبور از شهداد کرمان و از طریق فارس به شوش و بین‌النهرین متصل می‌شده، موجبات تماس مداوم مردمان این گورستان باستانی با بازرگانان شرقی و زمینه آشنایی آنها با هنر جنوب‌شرق ایران را فراهم ساخته است.» سفال‌های ساده و منقوش از دیگر یافته‌های کاوش نجات‌بخشی سد خرسان سه است. باستان شناسان براساس اشیای کشف شده ارتباط بین زاگرس‌جنوبی با شمال شرق ایران را از جمله تپه حصار هم ترسیم می‌کنند. تپه هفت هزارساله حصار در سمنان هم یکی از مهم‌ترین تپه‌های باستانی کشور است. «سیامک سرلک»، معاون پژوهشکده باستان شناسی ایران می‌گوید: برای کاوش تاریخ خفته در گورستانی ۴۵۰۰ ساله در سادات محمودی نیاز به ۵۰ فصل کاوش است. پس کوچ روهای زاگرس جنوبی حرف‌های بیشتری از آنچه امروز پیش چشم باستان شناسان گذاشته‌اند دارند. هرچند در همین صفحات نخست هم باستان‌شناسان را به شگفتی واداشته‌اند. گله دارانی که هم با هلیل رود و جیرفت در ارتباط بوده‌اند هم با شهرسوخته داد وستد داشته‌اند. هم تاریخ‌شان به تپه حصار سمنان می‌رسد. در نهایت نیز راه ارتباطی تاریخ ۵ هزار ساله جنوب شرق ایران به بین النهرین می‌شوند. رضا ناصری، سرپرست کاوش‌ها هم درباره لزوم حفظ گورستان کشف شده پشت سد در حال احداث خرسان سه می‌گوید: «حفظ و اعتلای فرهنگ ایران زمین وظیفه هر فرد ایرانی و فرهنگ دوستی است. چه آنهایی که در زمینه طرح‌های کلان اقتصادی و ملی فعالیت می‌کنند و چه آنهایی که در ثبت و ضبط میراث فرهنگی و تاریخی تلاش دارند؛ آحاد مردم و مسئولان باید دست به دست هم داده و تلاش کنند این میراث باارزش به جهانیان معرفی شده و برگ نویی از میراث فرهنگی ایران با یاری و همیاری یکدیگر ورق بخورد.» به اعتقاد ناصری، ادامه کاوش‌ها در منطقه سادات محمودی کهگیلویه و بویراحمد می‌تواند منطقه را تبدیل به قطب گردشگری نمونه در استان تبدیل کند و نشان دهد که نه تنها استان کهگیلویه و بویراحمد پایتخت طبیعت ایران است بلکه گذرگاه تاریخ و پل ارتباطی شرق باستان است.
