نگاهی به نمایش «پونز» به کارگردانی صحرا فتحی/ کمدی از اندیشه و سیاست جدا نیست

سایت بدون -ین روزها نمایش «پونز» به نویسندگی و کارگردانی صحرا فتحی در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه است و اصلا قصد نداشتم درباره این اجرای بی‌مزه بنویسم ولی به دلیل اینکه ژانر کمدی در جامعه ما دچار ریزش معنا شده و از آنجا که دیدن چنین اجراهای ضعیفی نشان از خطری بزرگ دارد، تصمیم گرفتم تکلیف خود را با این آثار که عنوان «هجو فراموش‌آور» را بر آنها می‌گذارم، مشخص کنم. پرسش این است که کمدی چیست؟ فریدریش دورنمات می‌گوید:«راه ما همان طور که در سیاست به بمب اتم رسیده در تئاتر نیز به کمدی ختم می‌شود». جالب است که در یونان باستان هم معمولا یک کمدی در کنار ۳ تراژدی اجرا می‌شد ولی کم‌کم درام و ملودرام جایگاه خود را پیدا کردند و امروز هم با مرگ تراژدی و کمدی کلاسیک مواجه هستیم اما کمدی‌های «شادی‌آور» همچنان به رونق خود ادامه می‌دهند. اگر به شباهت خانوادگی آثار کمدی نگاه کنیم تمام آنها تماشاگران را می‌خندانند و حتی از دوران ارسطو تا اکنون گفته شده، کمدی‌ها دارای «پایان خوش» هستند. اسلاوی ژیژک در نوشتاری با عنوان «نظر هگل درباره طنز عینی ترامپ» درباره نوعی از طنز سطحی می‌نویسد:«طنز باری‌ به‌ هر جهتی که هر چیز را دستاویز خود قرار می‌دهد تا بر طنازی شخص گوینده صحه بگذارد.» درست مانند نمایش «پونز». ژیژک از قول هگل درباره آیرونی سقراطی نیز می‌نویسد:«طنز و تجاهل سقراطی مثل تمام فعالیت‌های دیالکتیکی به آنچه هست-در وجه بی‌واسطه‌اش- نیرو می‌بخشد منتها فقط به این قصد که امکان انحلالی که در خود آن هست فعلیت یابد؛ می‌توانیم این را آیرونی یا طنز جامع جهان بنامیم». در واقع کمدی می‌تواند هر نوع اقتدار و اندیشه‌ای را ویران کند. کمدی به مسائل سیاسی و جنسی توجه ویژه‌ای دارد و دقیقا این دو موضوع هم دچار بیشترین سانسور می‌شوند. آثار کمدی همیشه انضمامی بوده‌اند و پایشان روی زمین تجربه زیسته افراد است. ژیژک درست مثل چارلی چاپلین نشان می‌دهد «تصادف» را نباید دست‌کم گرفت و در نگاه او «تصادف»ها بیشترین سهم را در شکل‌گیری وقایع دارند. بنابراین کمدی‌ها انواع مختلفی دارند و گاهی با شخصیت‌هایی گنگ، گیج و دست‌وپا چلفتی تلاش می‌کنند، موقعیت‌هایی بر اساس تصادف را شکل بدهند که به انتقاد از جامعه می‌پردازند. کلام و موقعیت نیز باید در خدمت «تضاد» باشد. نمایش «پونز» مانند تئاترهای به اصطلاح آزاد در تلاش است تا معنای همه ‌چیز را ویران کند ولی کاملا پوچ و بی‌معنی و اخته است. این نمایش روایت یک زوج است که مرد این خانواده دچار خطاهای اخلاقی و مالی شده اما نه بازی درخشانی را شاهدیم نه روایت هوشمندانه‌ای و نه اجرایی ‌تر و تمیز. اجرای ژانر کمدی شاید از تمام اجراها سخت‌تر باشد و قطعا در تئاتر به مسائل انسانی و فکری هم توجه می‌شود ولی فتحی به چه چیزی توجه دارد جز سطحی‌نگری و هجو؟! کمدی از اندیشه به سیاست جدا نیست.

سید حسین رسولی / روزنامه اعتماد