بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون -دیابت از جمله شایع‌ترین اختلالات متابولیک است که تغییرات محیطی می‌توانند در بروز یا شدت گرفتن علائم و عوارض آن تاثیرگذار باشند. یکی از این تغییرات که هم اکنون با آن مواجه هستیم آغاز فصل سرما و سال تحصیلی جدید است. در این فصل ساعت خواب و بیداری، میزان فعالیت و شیوع بیماری‌های عفونی و ویروسی تغییر پیدا می‌کند. این موضوع می‌تواند کنترل قند خون را برای افراد دیابتی به‌خصوص کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ دشوار کند، بنابراین آگاهی از نکات لازم برای تنظیم دوز دارو و انسولین، تعداد دفعات کنترل قند خون و همچنین تغییر در عادت‌های روزمره در فصل سرما برای این افراد اهمیت ویژه‌ای دارد.
۱٫ تغییر ساعت خواب و بیداری : یکی از مهم‌ترین مسائل کودکان دیابتی با شروع فصل مدرسه، تغییر در ساعت خواب و بیداری آنهاست. کودکان اغلب در تابستان دیرتر به رختخواب می‌روند و دیر هم از خواب بیدار می‌شوند. بنابراین انسولینشان را هم در ساعات دیرتری تزریق می‌کنند اما با شروع مدارس، ساعت تزریق انسولین عوض می‌شود و این موضوع والدین را به کنترل دقیق‌تر قند خون ملزم می‌کند. به این صورت که اگر قبلا روزی ۳ تا ۴ بار قند فرزند خود را اندازه می‌گرفتند با شروع ماه مهر، به‌خصوص در ۲ هفته اول باید روزی ۵ تا ۶ بار آن را اندازه‌گیری کنند تا اگر نوسانی مشاهده کردند با مشورت پزشک در صورت لزوم دوز انسولین را تغییر دهند.
۲٫ تغییر برنامه غذایی: کودکان دیابتی فصل تابستان را معمولا در خانه و نزد خانواده می‌گذرانند و در فواصل مرتب و معینی غذا می‌خورند اما با شروع مدارس، فقط می‌توانند در ساعات تفریح یا زنگ ناهار غذا بخورند. این تغییر ممکن است احتمال افت ناگهانی قند خون را بالا ببرد، بنابراین همان‌طور که باید نگران افزایش قند خون کودک باشیم باید به علائم افت قند نیز در او توجه کنیم. برای جلوگیری از این حالت اولیای مدرسه، معلم، ناظم و مدیر باید در مورد دیابت اطلاعات کافی داشته باشند. پدر و مادر کودک نیز بهتر است در روزهای اول به معلم یا مربی بهداشت مراجعه و آنها را با علائم افت قند خون و راه‌های درمان آن آشنا کنند. همچنین توصیه می‌شود دستگاهی برای اندازه‌گیری قند خون در اختیار آنها قرار دهند تا در صورت بروز تغییر در رفتار یا گفتار کودک قند او را اندازه بگیرند.
۳٫ کاهش فعالیت بدنی: با شروع مدارس میزان فعالیت بدنی کودکان کاهش چشمگیری پیدا می‌کند. بچه‌ها در فصل تابستان تحرک و بازی بیشتری دارند و به کلاس‌های ورزشی می‌روند اما در فصل مدرسه مجبورند ساعت‌ها در کلاس بنشینند. این موضوع احتمال بالا رفتن قند خون را افزایش می‌دهد. بنابراین لازم است قندخون با دقت بیشتری کنترل و شرایط بازی و ورزش برای کودک فراهم شود. علاوه براین، در چند سال اخیر فصل‌های سرد سال همراه با آلودگی هوا بوده‌اند. در چنین هوایی توصیه می‌شود افراد به‌خصوص کودکان و سالمندان از خانه خارج نشوند. کاهش فعالیت بدنی به دنبال این شرایط نیز خود باعث بالا رفتن قند خون افراد دیابتی می‌شود.
۴٫ افزایش استرس: یکی دیگر از مسائل موثر بر افزایش قند خون کودکان، استرس جدایی از خانه و والدین و اضطراب دوران امتحانات است. در فصل‌های سرد همچنین با کوتاه شدن طول روز و ابری بودن هوا، میزان شیوع افسردگی در همه افراد جامعه افزایش پیدا می‌کند. مبتلایان به دیابت نیز از این موضوع مصون نیستند و ممکن است با ابتلا به افسردگی در کنترل قند خون دچار مشکل شوند. بنابراین در این فصل‌ها باید بیشتر به روحیات خود اهمیت دهند و در صورت لزوم با روان‌شناس مشورت کنند.
۵٫ افزایش آمار دیابت نوع ۱: براساس تحقیقات، میزان شیوع ابتلا به دیابت نوع ۱ در فصل‌های سرد و همچنین مناطق سردسیر بیشتر از فصل‌های گرم و مناطق گرمسیر است. این موضوع در تمام دنیا شایع است و شاید دلیل آن افزایش ابتلا به بیماری‌های ویروسی در هوای سرد باشد. در واقع، این عفونت‌ها می‌توانند باعث تحریک سیستم ایمنی بدن کودک برای حمله به سلول‌های پانکراس شوند، بنابراین والدین حتما باید با علائم دیابت نوع ۱ آشنایی داشته باشند و هر زمان که فرزندشان دچار پرادراری، پرنوشی و پرخوری بیش از حد یا کاهش وزن شد او را سریعا نزد پزشک ببرند. متاسفانه خیلی اوقات والدین از این علائم آگاه نیستند و دیابت به موقع تشخیص داده نمی‌شود. بنابراین کودک ممکن است به کمای قند خون بالا برود و بستری شود.
۶٫ افزایش آمار سرماخوردگی و بیماری‌های فصلی: عفونت‌های تنفسی و عفونت‌هایی که باعث گاستروآنتریت (التهاب ﻣﻌﺪه و روده) می‌شوند نیز می‌توانند در قند خون افراد دیابتی نوسان ایجاد کنند. به این ترتیب که اسهال و استفراغ معمولا باعث افت قند و در مقابل تب، عفونت و داروهای آنتی‌بیوتیک موجب بالا رفتن قند خون می‌شوند. بنابراین دیابتی‌ها باید همواره مسائل بهداشتی را رعایت کنند تا کمتر به این عفونت‌ها دچار شوند.
۷٫ تاخیر در جذب انسولین: دمای هوا در مناطق خیلی سرد مانند اسکاندیناوی به قدری پایین است که باعث می‌شود جریان خون پوست کاهش یابد. به‌طور عادی انسولین رگولار بعد از ۲۰ تا ۳۰ دقیقه و انسولین رپید ظرف ۵ دقیقه از زیر پوست جذب می‌شوند اما قرار گرفتن در محیط‌های بسیار سرد سرعت جذب انسولین را کاهش می‌دهد. به این ترتیب فرد غذا می‌خورد اما انسولین با تاخیر جذب می‌شود و قند خونش به خوبی کنترل نمی‌شود. بنابراین شاید لازم باشد در این مناطق، فاصله بین تزریق انسولین و مصرف غذا تحت‌نظر پزشک تغییر یابد. البته در تهران کاهش دما معمولا شدید نیست و این مساله شاید فقط در نقاط خیلی سرد ایران مطرح باشد.
۸٫ افزایش بروز اختلال در اندازه‌گیری قند خون: سرد بودن پوست در فصل‌های سرد سال باعث می‌شود هنگام خون‌گیری از انگشت با مشکل مواجه شوید. در این حالت خون کافی از انگشتان خارج نمی‌شود و مجبور می‌شوید بار دیگر و با عمق بیشتری سوزن را در دست خود فرو کنید. بعضی دستگاه‌های قدیمی نیز سیستم اندازه‌گیری حجم خون ندارند و اگر خون به اندازه کافی روی نوار آنها قرار نگیرد، قند را کمتر از مقدار واقعی نشان می‌دهند. برای جلوگیری از این حالت توصیه می‌شود قبل از اندازه‌گیری قند خون، دست‌های خود را با آب گرم بشویید و بعد اقدام به خون‌گیری کنید.
۹٫ افزایش احتمال ایجاد زخم پا: حفظ سلامت پا در افراد دیابتی از اهمیت زیادی برخوردار است. برای این منظور باید از جوراب‌های مناسب استفاده کنید که در فصل‌های گرم، جوراب نخی و در فصل‌های سرد جوراب‌های پشمی مدنظر هستند. هنگام راه رفتن در برف و باران نیز باید حتما کفش مناسب بپوشید و به دمای پای خود توجه کنید. علاوه بر اینها، در هوای سرد، خشکی پوست افزایش پیدا می‌کند. بنابراین به افراد دیابتی توصیه می‌شود شب‌ها قبل از خواب، کف پای خود را با وازلین مرطوب کنند.
۱۰٫ افزایش احتمال انجماد انسولین: انسولین پس از باز شدن باید در دمای ۸ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد نگهداری شود. در صورتی که دمای آن به زیر ۴ درجه برسد و یخ بزند، فاسد می‌شود. بنابراین اگر در مناطق سردسیر زندگی می‌کنید باید مراقب باشید انسولین دچار انجماد نشود.
دکتر امیرکامران نیکو
دیابتولوژیست و مدیرعامل انجمن دیابت ایران
۱٫ تغییر ساعت خواب و بیداری : یکی از مهم‌ترین مسائل کودکان دیابتی با شروع فصل مدرسه، تغییر در ساعت خواب و بیداری آنهاست. کودکان اغلب در تابستان دیرتر به رختخواب می‌روند و دیر هم از خواب بیدار می‌شوند. بنابراین انسولینشان را هم در ساعات دیرتری تزریق می‌کنند اما با شروع مدارس، ساعت تزریق انسولین عوض می‌شود و این موضوع والدین را به کنترل دقیق‌تر قند خون ملزم می‌کند. به این صورت که اگر قبلا روزی ۳ تا ۴ بار قند فرزند خود را اندازه می‌گرفتند با شروع ماه مهر، به‌خصوص در ۲ هفته اول باید روزی ۵ تا ۶ بار آن را اندازه‌گیری کنند تا اگر نوسانی مشاهده کردند با مشورت پزشک در صورت لزوم دوز انسولین را تغییر دهند.
۲٫ تغییر برنامه غذایی: کودکان دیابتی فصل تابستان را معمولا در خانه و نزد خانواده می‌گذرانند و در فواصل مرتب و معینی غذا می‌خورند اما با شروع مدارس، فقط می‌توانند در ساعات تفریح یا زنگ ناهار غذا بخورند. این تغییر ممکن است احتمال افت ناگهانی قند خون را بالا ببرد، بنابراین همان‌طور که باید نگران افزایش قند خون کودک باشیم باید به علائم افت قند نیز در او توجه کنیم. برای جلوگیری از این حالت اولیای مدرسه، معلم، ناظم و مدیر باید در مورد دیابت اطلاعات کافی داشته باشند. پدر و مادر کودک نیز بهتر است در روزهای اول به معلم یا مربی بهداشت مراجعه و آنها را با علائم افت قند خون و راه‌های درمان آن آشنا کنند. همچنین توصیه می‌شود دستگاهی برای اندازه‌گیری قند خون در اختیار آنها قرار دهند تا در صورت بروز تغییر در رفتار یا گفتار کودک قند او را اندازه بگیرند.
۳٫ کاهش فعالیت بدنی: با شروع مدارس میزان فعالیت بدنی کودکان کاهش چشمگیری پیدا می‌کند. بچه‌ها در فصل تابستان تحرک و بازی بیشتری دارند و به کلاس‌های ورزشی می‌روند اما در فصل مدرسه مجبورند ساعت‌ها در کلاس بنشینند. این موضوع احتمال بالا رفتن قند خون را افزایش می‌دهد. بنابراین لازم است قندخون با دقت بیشتری کنترل و شرایط بازی و ورزش برای کودک فراهم شود. علاوه براین، در چند سال اخیر فصل‌های سرد سال همراه با آلودگی هوا بوده‌اند. در چنین هوایی توصیه می‌شود افراد به‌خصوص کودکان و سالمندان از خانه خارج نشوند. کاهش فعالیت بدنی به دنبال این شرایط نیز خود باعث بالا رفتن قند خون افراد دیابتی می‌شود.
۴٫ افزایش استرس: یکی دیگر از مسائل موثر بر افزایش قند خون کودکان، استرس جدایی از خانه و والدین و اضطراب دوران امتحانات است. در فصل‌های سرد همچنین با کوتاه شدن طول روز و ابری بودن هوا، میزان شیوع افسردگی در همه افراد جامعه افزایش پیدا می‌کند. مبتلایان به دیابت نیز از این موضوع مصون نیستند و ممکن است با ابتلا به افسردگی در کنترل قند خون دچار مشکل شوند. بنابراین در این فصل‌ها باید بیشتر به روحیات خود اهمیت دهند و در صورت لزوم با روان‌شناس مشورت کنند.
۵٫ افزایش آمار دیابت نوع ۱: براساس تحقیقات، میزان شیوع ابتلا به دیابت نوع ۱ در فصل‌های سرد و همچنین مناطق سردسیر بیشتر از فصل‌های گرم و مناطق گرمسیر است. این موضوع در تمام دنیا شایع است و شاید دلیل آن افزایش ابتلا به بیماری‌های ویروسی در هوای سرد باشد. در واقع، این عفونت‌ها می‌توانند باعث تحریک سیستم ایمنی بدن کودک برای حمله به سلول‌های پانکراس شوند، بنابراین والدین حتما باید با علائم دیابت نوع ۱ آشنایی داشته باشند و هر زمان که فرزندشان دچار پرادراری، پرنوشی و پرخوری بیش از حد یا کاهش وزن شد او را سریعا نزد پزشک ببرند. متاسفانه خیلی اوقات والدین از این علائم آگاه نیستند و دیابت به موقع تشخیص داده نمی‌شود. بنابراین کودک ممکن است به کمای قند خون بالا برود و بستری شود.
۶٫ افزایش آمار سرماخوردگی و بیماری‌های فصلی: عفونت‌های تنفسی و عفونت‌هایی که باعث گاستروآنتریت (التهاب ﻣﻌﺪه و روده) می‌شوند نیز می‌توانند در قند خون افراد دیابتی نوسان ایجاد کنند. به این ترتیب که اسهال و استفراغ معمولا باعث افت قند و در مقابل تب، عفونت و داروهای آنتی‌بیوتیک موجب بالا رفتن قند خون می‌شوند. بنابراین دیابتی‌ها باید همواره مسائل بهداشتی را رعایت کنند تا کمتر به این عفونت‌ها دچار شوند.
۷٫ تاخیر در جذب انسولین: دمای هوا در مناطق خیلی سرد مانند اسکاندیناوی به قدری پایین است که باعث می‌شود جریان خون پوست کاهش یابد. به‌طور عادی انسولین رگولار بعد از ۲۰ تا ۳۰ دقیقه و انسولین رپید ظرف ۵ دقیقه از زیر پوست جذب می‌شوند اما قرار گرفتن در محیط‌های بسیار سرد سرعت جذب انسولین را کاهش می‌دهد. به این ترتیب فرد غذا می‌خورد اما انسولین با تاخیر جذب می‌شود و قند خونش به خوبی کنترل نمی‌شود. بنابراین شاید لازم باشد در این مناطق، فاصله بین تزریق انسولین و مصرف غذا تحت‌نظر پزشک تغییر یابد. البته در تهران کاهش دما معمولا شدید نیست و این مساله شاید فقط در نقاط خیلی سرد ایران مطرح باشد.
۸٫ افزایش بروز اختلال در اندازه‌گیری قند خون: سرد بودن پوست در فصل‌های سرد سال باعث می‌شود هنگام خون‌گیری از انگشت با مشکل مواجه شوید. در این حالت خون کافی از انگشتان خارج نمی‌شود و مجبور می‌شوید بار دیگر و با عمق بیشتری سوزن را در دست خود فرو کنید. بعضی دستگاه‌های قدیمی نیز سیستم اندازه‌گیری حجم خون ندارند و اگر خون به اندازه کافی روی نوار آنها قرار نگیرد، قند را کمتر از مقدار واقعی نشان می‌دهند. برای جلوگیری از این حالت توصیه می‌شود قبل از اندازه‌گیری قند خون، دست‌های خود را با آب گرم بشویید و بعد اقدام به خون‌گیری کنید.
۹٫ افزایش احتمال ایجاد زخم پا: حفظ سلامت پا در افراد دیابتی از اهمیت زیادی برخوردار است. برای این منظور باید از جوراب‌های مناسب استفاده کنید که در فصل‌های گرم، جوراب نخی و در فصل‌های سرد جوراب‌های پشمی مدنظر هستند. هنگام راه رفتن در برف و باران نیز باید حتما کفش مناسب بپوشید و به دمای پای خود توجه کنید. علاوه بر اینها، در هوای سرد، خشکی پوست افزایش پیدا می‌کند. بنابراین به افراد دیابتی توصیه می‌شود شب‌ها قبل از خواب، کف پای خود را با وازلین مرطوب کنند.
۱۰٫ افزایش احتمال انجماد انسولین: انسولین پس از باز شدن باید در دمای ۸ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد نگهداری شود. در صورتی که دمای آن به زیر ۴ درجه برسد و یخ بزند، فاسد می‌شود. بنابراین اگر در مناطق سردسیر زندگی می‌کنید باید مراقب باشید انسولین دچار انجماد نشود.
دکتر امیرکامران نیکو
دیابتولوژیست و مدیرعامل انجمن دیابت ایران
