شایع‌ترین علل مراجعه خانم‌ها به کلینیک‌های پوست و مو چیست؟

   
سایت بدون -گرچه در زمینه بیماری‌های پوست و مو نمی‌توان نگاه جنسیتی داشت و صرفا یک بیماری را مختص خانم‌ها یا آقایان دانست، از منظر علل شایع مراجعه خانم‌ها به کلینیک‌های پوست و مو، می‌تواند قابل‌تامل باشد. نامگذاری هفته پایانی مهرماه به‌عنوان «هفته ملی سلامت بانوان» فرصت خوبی است تا نگاهی به رایج‌ترین دغدغه خانم‌ها در سنین مختلف نسبت به سلامت پوست و مو داشته باشیم.

ظاهر شدن چروک‌های پوستی در خانم‌های میانسال
معمولا خانم‌ها در دوران میانسالی به دلیل ظاهر شدن چروک‌های پوستی و به عبارتی پیری زودرس، همچنین شکایت از لکه‌های مقاوم به درمان به متخصصان پوست مراجعه می‌کنند. در واقع مواجهه مستمر با پرتوهای فرابنفش و عدم محافظت از پوست، موجب تخریب الیاف کلاژن شده و چروک‌ها زودتر از روند طبیعی ظاهر می‌شود. هرچه پوست سفیدتر باشد، در برابر آفتاب حساس‌تر است. رنگدانه ملانین عاملی در برابر محافظت از نور خورشید است و به همین دلیل در مواجهه با این پرتوها، ملانین تولید می‌شود تا از پوست محافظت شود و آسیب‌های خورشید کاهش یابد. استفاده از کرم‌های پیشگیری از وخامت آسیب طبقه سطحی پوست و همچنین لیزر جوان‌سازی مهم‌ترین اقدامات درمانی برای ترمیم چروک‌های پوستی هستند. به کمک این شیوه‌های لیزر، الیاف کلاژن و الاستین که از دوران جوانی تخریب شده‌اند جذب می‌شوند و دوباره کلاژن‌های جدید می‌سازند که به‌تدریج جانشین کلاژن‌های پیر شده و حالت چروکی بهتر می‌شود. البته تخریب کلاژن علاوه بر ایجاد چروک، موجب افتادگی پوست از دو طرف دهان نیز می‌شود. از طرفی باید اشاره کرد به جز تخریب کلاژن، شل شدن عضلات سر و صورت عامل چروک و افتادگی پوست صورت است. اگر استخوان جمجمه را در نظر بگیرید، عضله‌ای به طور قرینه از پیشانی روی جمجمه و صورت تا نیمه گردن را می‌پوشاند. به‌تدریج با افزایش سن که عضلات بدن ضعیف می‌شوند، این عضله نیز ضعیف می‌شود. عضلات سر و صورت عمدتا روی استخوان‌ها متصل نیستند و اتصال آنها بیشتر روی پوست سر و صورت است و به حالتی شبیه قاب، پوست را نگه می‌دارد. در نتیجه زمانی که شل می‌شود، پوست نیز می‌افتد. هیچ نوع لیزری نمی‌تواند برای بهبود وضعیت این عضله موثر باشد اما دستگاه‌های جدید اولتراسوند موسوم به‌ هایفو (HIFU) طی سال‌های اخیر عملکرد موفقیت‌آمیز و بدون عارضه‌ای داشته‌اند که از این طریق عضله، منقبض می‌شود و در نتیجه محتوای آن که ضخامت پوست است را جمع می‌کند.
نوعی دیگر از چروک‌های پوستی نیز در این سنین قابل‌اشاره است که ارتباطی به تخریب کلاژن یا عضله صورت ندارد، بلکه به دلیل میمیک (حالت) صورت است. این چروک‌ها و خطوط در افرادی دیده می‌شود که عادت دارند احساسات خود را با حرکات صورت بروز ‌دهند که یک عادت تقلیدی است و فرد از کودکی یاد می‌گیرد. ایجاد خط اخم بین دو ابرو، چروک‌های پیشانی و خطوط اطراف چشم یا لب‌ها به دلیل تغییر مستمر این عضلات ارادی کم‌کم اثری روی پوست باقی می‌گذارند. با انجام این حرکات روی صورت در سنین پایین و حتی کودکی، پوست مجدد به حالت اول برمی‌گردد اما در بزرگسالی در اثر تکرار، ابتدا یک خط شکل می‌گیرد و بعد کم‌کم شکست ایجاد می‌شود که در حالت عادی نیز کاملا نمایان است. تنها روش اصلاح این نوع خطوط صورت، تزریق بوتاکس است. هرچه تزریق زودتر و زمانی که اولین خطوط شکل می‌گیرد، انجام شود، تاثیر بهتری خواهد داشت زیرا ماده مانع از این می‌شود که در اثر تکرار این انقباضات، چروک عضلانی دائمی باقی بماند. گرچه مواجهه مستمر با نور خورشید و افزایش سن مهم‌ترین علل بروز چروک‌های پوستی‌اند، زمینه ارثی، شیوه زندگی ناسالم مانند خواب نامنظم، تغذیه نامناسب، افراط در مصرف غذاهای چرب، فست‌فود و غذامهای پرکالری، استرس و بی‌تحرکی از دیگر علل بروز چروک‌های پوستی هستند.

بیماری قارچی چین‌های بدن
بیماری قارچ چین‌های بدن نیز یکی دیگر از مشکلات شایع میانسالی است که در قسمت‌های زیر بغل، زیر سینه‌ها، کشاله ران، لای انگشتان و… ظاهر می‌شود. افرادی دچار این مشکل می‌شوند که یا بهداشت را به خوبی رعایت نمی‌کنند و پوست دائم دچار تعریق و رطوبت است یا اینکه به‌رغم شستشوی مناسب، چین‌های بدن را به خوبی خشک نمی‌کنند. در واقع محیط گرم و مرطوب عامل مساعد رشد قارچ است. رطوبت مستمر پا به دلیل پوشیدن کفش و جوراب موجب رشد قارچ بین انگشتان پا می‌شود و در افرادی که مستمر دست را می‌شویند نیز کنار انگشت حلقه دیده می‌شود.
قارچ «مونیلیازییس» یا «کاندیدا آلویکانس» عامل این بیماری قارچی است و حتی پس از بهبود به وسیله دارو، رعایت بهداشت و خشک نگه داشتن چین‌های بدن برای جلوگیری از عود آن ضروری خواهد بود. همچنین توصیه می‌شود پس از شستشو با آب گرم، بدن با آب خنک آبکشی شود زیرا حتی به‌رغم خشک کردن کامل پوست، باز هم تعریق ناشی از گرمای آب دوباره پوست را مرطوب نگه می‌دارد.

آکنه روزاسه، بیماری شایع بانوان میانسال
یکی دیگر از بیماری‌های شایع دوران میانسالی، آکنه روزاسه در بانوان است. در این بیماری پوست صورت (قسمت میانی) قرمز می‌شود که همراه با مویرگ‌های قرمز ظریف ادامه آکنه جوانی است و گاهی ملتهب می‌شود. آکنه روزاسه بیماری مزمن و عود‌کننده‌ای است که تحت تاثیر گرمای آب، نور آفتاب و استرس تشدید می‌شود. البته با درمان دارویی قابل‌کنترل است ولی بعد از قطع دارو مجدد برمی‌گردد. به همین دلیل درمان نگهدارنده پس از بهبود باید ادامه یابد.

«اگزمای دست زنان خانه‌دار»، شایع اما قابل‌پیشگیری
ناراحتی دیگر پوست که عمدتا در سنین میانسالی شایع‌تر است، اگزمای دست ناشی از تماس مستمر با مواد شوینده است که به «اگزمای دست زنان خانه‌دار» شهرت دارد. پوست به طور طبیعی حالت اسیدی دارد که عامل محافظت و حفظ رطوبت خواهد بود. شستشو با شوینده‌ها پوست را کم‌وبیش قلیایی می‌کند که در نتیجه قدرت محافظت کم می‌شود. در این حالت، ۳ ساعت زمان لازم است تا اسید لاکتیک تولید شده و میزان اسیدیته طبیعی دوباره برقرار شود. اگر قبل از این زمان دوباره شوینده استفاده شود، در واقع پوست فرصت این روند ترمیمی را ندارد که در اثر تکرار این رفتار، به تدریج قدرت دفاعی پوست کم می‌شود، چربی پوست کاهش می‌یابد و پوست قرمز، خشک و پوسته‌پوسته می‌شود و حالت پیری پیدا خواهد کرد. کنار گذاشتن وسواس شستشوی دست با شوینده‌ها و استفاده از دستکش مهم‌ترین راهکار پیشگیرانه موثر در این زمینه خواهد بود.

ظاهر شدن لکه‌های نازیبا روی پوست
لک پوست به‌خصوص لکه‌های تیره را باید یکی دیگر از نگرانی‌های خانم‌های جوان دانست. بروز لکه‌های تیره در خانم‌ها شایع‌تر و شیوع ابتلا در مردان ۱۰درصد است. علت ایجاد این لکه‌ها هورمون‌های زنانه استروژن و به‌خصوص پروژسترون است که پوست را در برابر نور خورشید حساس می‌کند. نور آفتاب به تنهایی می‌تواند تیرگی و لک ایجاد کند اما در خانم‌ها به دلیل تولید هورمون پروژسترون، حساسیت افزایش می‌یابد. قسمت‌های برجسته صورت مانند بینی، پیشانی و گونه‌ها که بیشتر در معرض نور خورشید هستند، دچار لک تیره می‌شوند. در واقع پروژسترون عامل این لکه‌ها نیست و تنها تاثیر نور آفتاب را تشدید می‌کند.
علت اینکه همه خانم‌ها دچار این لکه‌های پوستی نمی‌شوند را باید زمینه خانوادگی دانست. در افرادی که چنین زمینه ژنتیکی را دارند، لکه در قسمت‌هایی که مستمر در معرض نور خورشید است، ظاهر می‌شود. گرچه این لکه‌ها با دارو قابل‌درمان است باید از تاثیر عامل زمینه‌ای جلوگیری کرد. طبیعتا از ترشح هورمون پروژسترون نمی‌توان ممانعت کرد اما دوری از مواجهه با نور خورشید و استفاده از کرم‌های ضدآفتاب، موثرترین راهکار حفاظت خواهد بود. البته در مورد کرم ضدآفتاب باید توجه داشت انواع با SPF مناسب، باکیفیت و استاندارد انتخاب شود، به ضخامت کافی روی پوست قرار گیرد و حتما هر ۲ تا ۳ ساعت پس از حضور در محیط باز تجدید شود. امروزه بسیاری از کرم‌های ضدآفتاب که بدون تجویز پزشک استفاده می‌شود، به دلیل تاثیر آرایشی طرفداران زیادی پیدا کرده اما در برابر نور خوشید قدرت حفاظتی بسیار پایینی دارد. البته بعضی کرم‌های ضدآفتاب‌ باکیفیت نیز رنگ دارند و رنگ به خودی‌خود مانع تاثیر کرم ضدآفتاب نخواهد بود اما در مقایسه با نمونه قبلی آنچنان حالت آرایشی را ایجاد نمی‌کنند و محافظت از پرتوهای خورشید کامل خواهد بود.
مواجهه مستمر و عدم محافظت در برابر پرتوهای فرابنفش خورشید، روی الیاف کلاژن پوست که عامل نرمی و شادابی پوست است تاثیر می‌گذارد، آنها را خرد می‌کند و موجب بروز چروک‌های زودرس می‌شود. پرتوهای فرابنفش خورشید ۳ عارضه مهم بر پوست دارند؛ در جوانی باعث لکه‌های پوستی می‌شوند، در میانسالی عامل چروک‌های پوستی خواهند بود و در سالمندی منجر به سرطان پوست می‌شوند.
با ایجاد لکه‌های پوستی، هرچه زودتر به متخصص مراجعه شود، درمان بهتر خواهد بود زیرا پرتوهای ماوراءبنفش که منجر به فعالیت بیشتر ملانوسیت‌ها می‌شود، ابتدا رنگدانه‌ها را در طبقه سطحی زیاد می‌کند که اگر درمان نشود، به قسمت‌های عمقی‌تر پوست می‌رسد. در روند درمان نیز دارو می‌تواند بر رنگدانه‌های طبقه سطحی و تا حدی لایه میانی بالایی اثر بگذارد اما در قسمت‌های عمقی‌تر تاثیری ندارد که در این شرایط لکه‌ها فقط قدری کمرنگ‌تر می‌شود.
خانم‌هایی که زمینه ژنتیک بروز لکه‌های پوستی را دارند و همچنین آنهایی که به محافظت پوست در برابر پرتوهای خورشید اهمیتی نمی‌دهند، مهم‌ترین مراجعانی هستند که به دلیل لک‌های تیره به کلینیک‌های پوست مراجعه می‌کنند.

بیماری‌های پوستی سالمندی؛ امتداد مشکلات میانسالی
غالبا ناراحتی‌های پوستی دوران سالمندی ادامه مشکلات میانسالی است که شدت می‌یابد. چروک‌های پوستی تشدید می‌شود و کم‌پشتی موها بارزتر خواهد شد. قطع استروژن پس از یائسگی باعث می‌شود ترشح کم هورمون آندروژن از غدد فوق‌کلیه، فرصت تاثیر بر موها را پیدا کند. پیش از این استروژن مانع تاثیر زیاد آندروژن در افراد دارای زمینه ژنتیک طاسی می‌شد اما از این پس، روند نازک شدن موها ادامه می‌یابد و تشدید می‌شود که درنتیجه کم‌پشتی نیز بارزتر و جدی‌تر خواهد شد.
در مورد پوست، به جز لکه‌های پوستی که ادامه مشکلات دوران جوانی و میانسالی بوده باید به سرطان پوست به‌عنوان بیماری خاص این دوران اشاره کرد که مواجهه مستمر و محافظت‌نشده با پرتوهای فرابنفش خورشید اصلی‌ترین عامل زمینه‌ساز است. از طرفی با افزایش سن، قدرت دفاعی بدن کم می‌شود و زمینه وخامت بیماری‌های عفونی و انواع سرطان‌ها از جمله سرطان پوست نیز بیشتر خواهد شد.
همچنین ممکن است بعضی از خال‌های مشکی که از کودکی روی پوست بوده و هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کرده، بدون اینکه در معرض پرتوهای خورشید باشد، یکباره به سرطان بدخیم پوست یا ملانوم بدخیم تبدیل شود، به‌خصوص خال‌هایی که بیشتر روی پنجه یا پاشنه پا هستند، بیشتر مستعد این مشکل خواهند بود.
متاسفانه ملانوم کشنده‌ترین سرطان است، مگر اینکه فرد در مراحل اولیه و تغییر خال، بلافاصله به پزشک مراجعه کند و با انجام آزمایش فوری، بیماری تشخیص داده شده و خال برداشته شود، در غیر این صورت به سرعت گسترش می‌یابد و دست‌اندازی می‌کند.
لکه‌های تیره که پشت دست سالمندان ایجاد می‌شود نیز غالبا به زمینه وراثت بستگی دارد و گرچه نور آفتاب هم می‌تواند تاثیرگذار باشد، اثر وراثت غالب‌تر و مهم‌تر است. در واقع لکه‌های صورت عمدتا تحت تاثیر پرتوهای ماورای بنفش خورشید است اما زمینه ژنتیک در بروز لکه‌های پشت دست‌ها و ساعد اولین عامل خواهد بود. لکه‌های پشت دست‌ها عمدتا پس از یائسگی و حدود ۵۵ سالگی ظاهر می‌شود اما ممکن است در بعضی افراد در سنین پایین‌تر و میانسالی نیز دیده شود.

نگرانی خانم‌های جوان از ریزش مو
یکی دیگر از علل شایع مراجعه خانم‌ها به متخصص پوست و مو، کم‌پشتی موهاست و خانم جوان اذعان می‌کند حجم موها نسبت به گذشته کمتر شده یا حتی از ریزش موها شکایت دارد. جالب است بدانید ریزش مو باید به طور طبیعی وجود داشته باشد، به طوری که اگر ۲۴ ساعت موهای شسته‌شده در کلاه پلاستیکی پوشیده شود، جدا شدن حداکثر ۱۰۰ تار مو طبیعی پس از این مدت طبیعی است. طی چنین روندی ریشه موها سالم است و مجددا تار موی سالم رویش پیدا می‌کند که برای حفظ سلامت و رویش موهای تازه ضروری خواهد بود. پیش از بلوغ نیز این روند وجود دارد اما به دلیل اینکه موها کم‌پشت نشده‌اند، چنین تغییری چشمگیر نیست.
در این حالت خانم‌ها با مشاهده تارهای مو روی برس، لباس و… این روند را عامل ریزش موها می‌دانند، در حالی که ریزش موها در حد طبیعی است اما شایع‌ترین علت کم‌پشتی موی خانم‌ها، کم‌پشتی آندروژنتیک است. این افراد زمینه ارث طاسی را دارند و بعد از بلوغ که هورمون آندروژن ترشح می‌شود، در آقایان هم که دارای این زمینه هستند، درجات طاسی دیده می‌شود اما در خانم‌ها به دلیل ترشح کمتر آندروژن، طاسی رخ نمی‌دهد اما هورمون کنار زمینه ژنتیک، بر ریشه و فولیکول مو تاثیر می‌گذارد و آن را نازک و نازک‌تر می‌کند و در نتیجه ساقه مو نیز نازک خواهد شد تا اینکه طی چند سال نازک شدن تدریجی، منجر به از بین رفتن تار مو می‌شود. در این حالت، به‌رغم ریزش طبیعی موها خانم جوان متوجه کم‌پشتی و کم‌حجمی موها نسبت به قبل می‌شود.
درمان نمی‌تواند کمکی به ریشه از بین رفته موها داشته باشد اما برای آینده موثر است، به طوری که آندروژن فولیکول را خنثی می‌کند تا جلوی نازک شدن و کم‌پشت‌تر شدن موها را بگیرد. هرچه درمان زودتر آغاز شود، تاثیر بهتری خواهد داشت زیرا برای ریشه‌ای که از بین رفته، نمی‌توان کاری کرد و از این پس از ریشه موهایی که وجود دارد، محافظت می‌شود.
نوع دیگر از ریزش موی غیرطبیعی واقعی و شدید نیز وجود دارد که ممکن است تا ۵۰۰ تارمو در شبانه‌روز نیز بیفتد. این حالت تلوژن افلوویوم به معنای «ریزش موی بیش از اندازه ساقه مو» که برخلاف مورد قبل، ساقه موها پیش از موعد طبیعی می‌افتد.
تب شدید، رژیم غذایی، زایمان یا قطع شیردهی، پس از جراحی با بیهوشی عمومی، شوک عصبی (نه ناراحتی‌های عصبی) از جمله علل بروز این مشکل است که البته ۳-۲ ماه پس از هر یک از این موارد، اتفاق می‌افتد. این نوع ریزش مو برخلاف ظاهر بسیار نگران‌کننده که موها دسته‌دسته جدا می‌شوند، خوشبختانه به دلیل اینکه ریشه موها سالم است، قابل‌بهبود و حتی بدون درمان پس از مدتی قابل‌کنترل است اما با درمان سریع‌تر کنترل می‌شود و حجم موها نیز کم نمی‌شود.
مشکل دیگر خانم‌ها در زمینه سلامت مو، ریزش موی منطقه‌ای یا سکه‌ای است که در پزشکی «آلوپسی آره‌آتا» گفته می‌شود. این نوع ریزش غیرطبیعی موها به دلیل بیماری خودایمنی است که در این حالت به جای اینکه سیستم ایمنی بدن برای عوامل خارجی مانند ویروس‌ها آنتی‌بادی بسازد، برای سلول‌های نواحی مختلف از جمله موها این نقش محافظ را ایفا می‌کند. گرچه شوک‌های عصبی، یک عفونت مخفی در بدن یا زمینه ارثی به‌عنوان فرضیه در بروز چنین بیماری مطرح است، هیچ کدام هنوز اثبات نشده‌اند.

اولین دردسر دوران جوانی!
در دوران جوانی که از بلوغ تا ۴۰ سالگی را شامل می‌شود، «جوش جوانی» یکی از علل شایع مراجعه خانم‌های جوان به کلینیک‌های پوست و مو است. بعد از بلوغ هورمون‌های جنسی به‌خصوص هورمون مردانه آندروژن ترشح می‌شود که البته در خانم‌ها کمتر از آقایان است و روی غدد چربی پوست تاثیر می‌گذارد و زمینه‌ساز جوش جوانی که در اصطلاح پزشکی آکنه ولگاریس گفته می‌شود، خواهد بود. این غدد قبل از بلوغ نیز وجود دارند و تعداد آنها ثابت است اما به دلیل اینکه تحت تاثیر هورمون آندروژن هستند، پس از بلوغ بزرگ و پرکار می‌شوند. در نتیجه، جوان متوجه می‌شود قسمت‌هایی از پوست که تا پیش از این، طبیعی یا خشک بوده، چرب‌تر شده است. در قسمت‌هایی از پوست که تعداد این غدد به طور ژنتیک بیشتر است، مانند صورت، سر، سینه، پشت و قسمت بالای بازو، علائم افزایش چربی دیده می‌شود.
از نظر آناتومی، چربی از منفذی که مو رویش پیدا می‌کند، ترشح می‌شود چرا که این مقدار چربی طبیعی برای سلامت پوست و مو لازم است اما مقدار بیش از اندازه چربی محیط مساعدی برای رشد قارچ‌ها و باکتری‌ها خواهد بود. از همین رو، هدف از شستشو، حذف چربی مازاد است که اگر پس از شستشو و شامپوی زیاد این چربی به حد صفر برسد، مغز فرمان تولید چربی را پس از حدود ۳ ساعت می‌دهد تا از آسیب به پوست و مو جلوگیری شود اما اگر کمی چربی باشد، مغز چنین احساس خطری را هشدار نمی‌دهد. پس طی شستشو باید علاوه بر انتخاب شامپوی متناسب با ساختار مو، از شستن بیش از حد سر و موها خودداری کرد.
یکی از باکتری‌هایی که به طور ساپروفیت یا بی‌آزار روی پوست وجود دارد، «کورینه باکتریوم آکنیی» نام دارد. این باکتری تحت تاثیر چربی اضافی به حالت بیماری‌زا تبدیل می‌شود که درنتیجه مقابله با سیستم ایمنی بدن، منجر به تولید جوش پوستی می‌شود. میزان شدت جوش‌ها برحسب ژنتیک متغیر است و به‌خصوص در افرادی که جوش‌های شدیدی دارند، زمینه خانوادگی دیده شده اما در ۹۰درصد جوان‌ها بروز جوش‌های پوستی کم و بیش ظاهر می‌شود.