بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
حدود یک ماه پیش بود که عضو هیات علمی پژوهشگاه ابن‌سینا از شیوع اختلالات اضطرابی در دوران شیوع کرونا به رسانه‌ها گفت و اعلام کرد با گذشت چند ماه از شیوع‌کووید-۱۹، حملات پانیک (وحشت‌زدگی) در شهروندان افزایش چشمگیری داشته‌است. حملات پانیک در افراد با علائمی مانند تپش قلب و تنگی نفس و حالتی شبیه خفگی همراه است و بسیاری را به‌دلیل تشابه این علائم با کووید-۱۹ به وحشت و اضطراب بیشتری نیز دچار می‌کند که به نوبه خود می‌تواند با آسیب‌های روانی و فیزیکی بیشتری برای فرد همراه باشد. برای اطلاع بیشتر در مورد حملات پانیک با نفیسه زکایی، کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی گفت‌وگو کردیم تا از ویژگی‌های این نوع حملات عصبی و چگونگی پیشگیری از آن بیشتر بدانیم.
با این‌که خبرهای مربوط به شیوع کووید-۱۹ جنبه عمومی یافته است و محدود به ناحیه یا افراد خاصی نیست، چرا برخی دچار حمله پانیک می‌شوند؟ آیا این اختلال جنبه فیزیولوژیک دارد یا نوعی اختلال اکتسابی محسوب می‌شود؟
اختلال پانیک یا وحشت‌زدگی دلایل مختلفی دارد. پانیک می‌تواند مربوط به دوران کودکی فرد باشد که به‌صورت شرطی شدن از والدین آموخته می‌شود. از سوی دیگر، اگر در ناقل‌های عصبی (اپی‌نفرین یا سروتونین) که سیستم‌های عصبی هیجانی ما را کنترل می‌کنند، اختلالی پیش بیاید موجب شکل‌گیری حملات اضطرابی می‌شود.
مثلا ممکن است زمانی فرد شرایط اضطرابی و کمبود اکسیژن را در آسانسور تجربه کرده باشد؛ تجربه‌ای که با کوبش‌های قلب، تعریق زیاد، لرزیدن و احساس خستگی همراه است. همچنین در این حالت ممکن است شخص، احساس کرختی اعضای بدن و ترس از مردن را تجربه کند. حتی ممکن است فرد بعدها در مواردی به صورت شرطی شدن چنین حسی را دوباره تجربه کند. از‌سوی دیگر، فقدان یک عزیز مثل جدا شدن از والدین یا نبود کسی که تعلق خاطر به او وجود داشته باشد، منجر به بروز حالت بحران، شوک، ناباوری و حمله پانیک می‌شود. به این ترتیب اختلال پانیک در افراد شکل می‌گیرد.
این اختلال چه عوارضی روی زندگی فردی و اجتماعی افراد می‌گذارد؟
وقتی فردی این اختلال را به‌صورت مکرر تجربه کرده باشد، به‌طور دائم نگران است که این حملات وحشت‌زدگی تکرار بشود و نتواند در این موقعیت‌ها کنترل خود را به‌دست بگیرد. همین احساس، مانعی برای فعالیت‌های روزانه فرد است. وقتی فرد در یک موقعیت ناآشنا و جدید قرار می‌گیرد ممکن است این احساس خیلی شدیدتر باشد و حتی او را از تفریح‌ها و فعالیت‌های اجتماعی مثل ورزش‌کردن و شرکت در مراسم مختلف خانوادگی بر حذر دارد. همچنین این مسأله برای افراد به‌دلیل نگرانی از تکرار مداوم بسیار ناتوان‌کننده است.
به این ترتیب، شرایط فردی و اجتماعی فردی که می‌تواند به لحاظ اجتماعی مفید باشد با قرار نگرفتن در این موقعیت‌ها تضعیف می‌شود.
چه شباهت‌هایی بین این نوع حمله و کرونا وجود دارد؟
از آنجا که کووید-۱۹ مدت طولانی است که همه جوانب زندگی افراد را تحت‌تاثیر قرار داده است، افرادی که دچار این اختلال باشند خیلی بیشتر از افراد عادی از موقعیت‌های ناآشنا و جدید تأثیر می‌گیرند. چون فرد با اضافه‌شدن ترس از این ویروس و مشکلات ناشی از آن اضطراب بیشتری را تجربه می‌کند که ممکن است به تشدید و تکرار اختلال پانیک منجر شود. حتی این نوع اختلال اضطرابی فرد را وادار می‌کند از حضور در موقعیت‌های اجتماعی و ناآشنا ممانعت کند.
مسأله دیگری که در دوران کرونا به‌وجود آمده فقدان عزیزان و دوستان ما است که بعد از دست دادن آنان امکان شرکت در مراسم سوگواری مقدور نمی‌شود. این مسأله هم اضطراب را بیشتر می‌کند. حتی منجر به اضطراب بیمارگونه، افسردگی و تشدید اختلال پانیک در فرد می‌شود.
آیا کرونا لزوما می‌تواند منجر به این حمله‌ها شود یا این‌که باید زمینه‌هایش از قبل وجود داشته باشد؟
زمانی که فرد در مواجهه با اضطراب‌های مکرر قرار می‌گیرد، مقاومت سیستم ایمنی بدن به‌شدت افت می‌کند و ترشح کورتیزول در خون مانع عملکرد قوی این سیستم می‌شود. بنابراین بیماری کووید-۱۹ می‌تواند افرادی را که دچار اختلالات اضطرابی شدید هستند درگیر کند. از سوی دیگر شیوع کرونا اضطراب همه افراد را افزایش داده که این عامل نیز می‌تواند به‌طور مستقیم و غیرمستقیم هم شروع‌کننده اختلال پانیک و هم تشدیدکننده آن باشد.
چه کسانی مستعد حمله‌های اضطرابی هستند؟
افرادی که فقدانی را تجربه کرده‌اند یا در کودکی، یادگیری‌های غلط داشته‌اند یا مشکلات ناقل‌های عصبی را داشته باشند. به‌علاوه تجربه موقعیت‌های اضطرابی جدید مثل شیوع کرونا نیز در تشدید و بروز حملات پانیک موثر است. البته افراد در سنین ۲۰ تا ۴۵ سالگی خیلی مستعد این حملات هستند. اگر فردی این اختلال را به شکل ضعیف داشته باشد در شرایط شیوع کنونی کرونا می‌تواند حتی در سنین بالاتر نیز تشدید شود.
آیا درمان قطعی و موثری برای حملات پانیک وجود دارد؟
در صورتی که فرد این اختلال را درمان کند قطعا می‌تواند آن را کنترل کند. طبق پژوهش‌ها مشخص شده است حدود ۴۰درصد افراد درمان می‌شوند و حدود ۲۰ درصد هم به درمان پاسخ خوبی نمی‌دهند. اما درمان دارویی توأم با درمان‌های شناختی می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
درمان‌های شناختی، رفتاری بسیار موثر و قطعی هستند که طی ده تا ۱۵ جلسه با تاثیرات خوبی همراه است. «مواجهه درمانی» نیز بسیار موثر است. «حساسیت‌زدایی» نیز از طریق حرکات چشم و بازپردازش مجدد در درمان پانیک بسیار مؤثر است.
برای درمان این اختلال آیا لزومی به درمان دارویی نیز وجود دارد؟
اختلال پانیک در صورتی که بسیار شدید باشد یا اگر بحث نقص در انتقال‌دهنده‌های عصبی مطرح باشد به درمان دارویی نیاز دارد. البته در کنار مصرف دارو، روش‌های آرام‌سازی به فرد آموزش داده می‌شود. البته اثربخشی این روش‌ها به پیگیری فرد و باور او به اثربخشی درمان‌ها در رفع این اختلال نیاز دارد.
مهم‌‌ترین اقدامات هنگام بروز حمله پانیک چه هستند؟
اگر روان‌شناس بتواند روش‌های آرام‌سازی را پیاده کند، خود شخص در مواقع ضروری می‌تواند از این روش‌های عضلانی و تنفسی بهره بگیرد. البته تغییر در باورهای ناکارآمد افراد نیز از سوی روان‌شناس به شخص آموزش داده می‌شود.
