بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
همه چیز شاید از روزی شروع شد که شاخ‌های مجازی در میان مردم مطرح شدند و عکس‌هایی که لایک و کامنت بیشتری در شبکه‌های اجتماعی می‌گرفتند، به لحاظ ارزشی، پررنگ‌تر! مردم از آنها صحبت کردند و این سوژه‌ها به صورت حقیقی یا غیرحقیقی، نقش اول داستان زندگی‌های مردم شدند، اما ماجرا روی دیگری هم داشت. عده بسیاری از افرادی که باید به سبب توانایی و استعدادشان دیده می‌شدند، مهجور ماندند و سوژه‌هایی که باید، دیده نشدند… این‌گونه بود که لایک، «ارزش» شد! چرا «لایک» می‌کنیم؟
بر هیچ‌کس پوشیده نیست که ابتدایی‌ترین و اصلی‌ترین دلیل علاقه کاربران شبکه‌های اجتماعی خصوصا ما کاربران ایرانی به لایک کردن به ساده بودن و کم‌هزینگی آن برمی‌گردد؛ یعنی اگر بخواهیم مقایسه کنیم، لایک کردن، سریع‌ترین، آسان‌ترین و کم‌هزینه‌ترین نوع فعالیت در شبکه‌های اجتماعی است. ما در بسیاری از موارد لایک‌می‌کنیم چون خسته‌تر و بی‌انگیزه‌تر از آنیم که فعالیت دیگری در شبکه‌های اجتماعی انجام دهیم و می‌توان گفت شاید آنقدر در بحبوحه زندگی گیر کرده‌ایم که به‌جای صرف زمان و انرژی بیشتر صرفا با دادن یک لایک ناقابل که در حقیقت نوعی تایید محتوای بسیار کم‌هزینه و بی‌دردسر است، به سایر کاربران و دیگرانی که با آنان در فضای مجازی در تعاملیم نشان دهیم که ما نیز هستیم و هنوز آنها را دوست داریم! در همین رابطه چند سال قبل یکی از پژوهشگران آمریکایی، با تحقیقی در شبکه اجتماعی فیس‌بوک به نکته جالبی رسید. او به این نتیجه رسید که «لایک کردن» محبوب‌ترین و پرکاربردترین فعالیت در نزد کاربران سراسر جهان از جمله ایران است. شاید در تعبیری عامیانه بتوان گفت که گویا کاربران هم به نتیجه رسیده‌اند که ارائه لایک‌های بیشتر نشانگر شخصیت بیشتر است! پس از لایک کردن، نوشتن نظر یا کامنت، به‌روزرسانی صفحه، فرستادن پیغام برای یک دوست یا گروهی از دوستان، فعالیت‌هایی بودند که بیشترین میزان زمان کاربران را به خود اختصاص داده بودند.
متاسفانه یا خوشبختانه؟
حتما که بنا به قضاوت نیست و ما تصمیم‌گیرنده نیستیم، پس متاسفانه یا خوشبختانه‌اش هنوز مشخص نیست، اما آنچه مشخص است این است که این روزها مفهوم «ارزش» در دنیای آنلاین و مجازی، قابل شمارش است. یعنی ارزش یک فرد، یک ایده، یک سوژه، یک عکس یا توییت، همگی از طریق اَعمالی به‌خصوص مانند لایک، ریتوییت (بازنشر توییت)، به اشتراک‌گذاری(Share)، تعداد فالوئر یا دنبال‌کنندگان، تعداد Views یا تماشا، تعداد پاسخ و موارد این چنینی محک زده می‌شود. یعنی زمانی که اکثر موارد بالا، در یک پست جمع می‌شود، آن سوژه و فرد ارزش بیشتری نیز ایجاد می‌کند. یک ویدیو در یوتیوب با صد هزار ویو (یعنی صد هزار بار کلیک و تماشا)، ارزشی بسیار بیشتر از ویدئویی با ده بار ویو دارد و این در حالی است که همگان می‌دانند که این روزها حتی می‌توان تعداد ویو و لایک را با پرداخت مبلغ نه چندان زیادی خریداری کرد!
شاخ‌های مجازی
پدیده‌ای که در بالا به آن اشاره کردیم، باعث شکل‌گیری فاجعه بزرگ‌تری به نام شاخ‌های مجازی شد! افرادی که شاید حتی یک بار هم ارزش دیده شدن نداشتند، بارها و بارها دیده شدند، شناخته شدند، از آنها صحبت شد و روز به روز بر تعداد فالوئرهایشان افزوده شد! کار به جایی رسید که برخی از آنها ره صد ساله شهرت را یک شبه رفتند و حالا تبدیل به اینفلوئنسرهای مهم شبکه‌های مجازی شده‌اند! اتفاقی که بارها گفتیم و نوشتیم که چقدر در آن مقصر هستیم. با این حال طی سال‌های اخیر، با افزایش موج نگرانی‌ها از حضور این افراد در شبکه‌های اجتماعی و تبدیل شدن لایک به یک ارزش، شرکت‌های بزرگ مانند فیس‌بوک یا اینستاگرام، توییتر و یوتیوب تلاش کرده‌اند تا تاکید به روی این معیارهای دروغین محبوبیت (که حالا جا‌افتاده‌تر از قبل نیز شده) را کمتر کنند و کاربران را به سمت درگیری سالم‌تر با دنیای مجازی سوق دهند. مارک زاکربرگ در جریان برگزاری کنفرانس توسعه F8 خود اعلام کرد که آزمون مذکور را آغاز خواهد کرد و در صورت موفقیت این طرح، به شکلی عمومی‌تر از سیستم پنهان کردن لایک‌ها استفاده خواهد کرد. به اعتقاد طرفداران این طرح، پنهان کردن لایک‌ها باعث می‌شود که افراد به جای تمرکز روی تعداد لایک‌ها روی موضوعاتی مهم‌تر مثل محتواهایی که لایک می‌کنند متمرکز شوند. یکی از سخنگویان فیس‌بوک درخصوص این طرح جدید گفت: «ما این کار را بلافاصله انجام نمی‌دهیم و فعلا در مرحله آزمون و خطا هستیم اما این موضوعی است که همیشه برای کاهش فشار بر کاربران خود به آن فکر کرده‌ایم.
رقابت با لایک!
به غیر از این شبکه‌های اجتماعی بزرگ، سازنده دیگر شبکه‌های اجتماعی نیز در راستای کمرنگ‌تر کردن ابزارهای ارزش‌گذاری متریک، اقداماتی کرده‌اند مانند اینستاگرام. در ماه می، اینستاگرام تعداد لایک‌های پست کاربران کانادایی را مخفی کرد. این استراتژی مخفی کردن لایک در چند کشور دیگر مانند ایرلند، ایتالیا، ژاپن، برزیل، استرالیا و نیوزیلند نیز اعمال شد. این شرکت می‌گوید که این تغییر باعث می‌شود کاربران روی محتوای مطالب به اشتراک گذاشته شده تمرکز کنند و رقابت «لایکی» کمرنگ شود. چنین اقدامی باعث می‌شود شرکت‌هایی که لایک فیک یا تقلبی می‌فروشند نیز از دور خارج شوند، اما این آخر ماجرا نبود و از آنجا که بسیاری از کاربران علاقه‌ای ندارند که ابزارهای اصلی شهرت‌های بادآورده خود را یک شبه از دست دهند، از این استراتژی استقبال نکردند، کاربران این شبکه به این تغییر روی خوشی نشان ندادند. شکایت‌ها، با افزایش کشورهایی که لایک‌ها در آن مخفی شدند، شدت پیدا کرد و بسیاری مدعی شدند این کار به ضرر افراد تاثیرگذار خواهد بود. مصداق دیگر این ماجرا، پیغام جک دورسی، رئیس توییتر، بود که چندی پیش مقوله حدف دکمه لایک را مطرح کرد که با برخورد شدیدی از سوی کاربران مواجه شد و حتی بسیاری از کاربران تهدید کردند از این پلت فرم خارج خواهند شد. بسیاری این ایده را مورد انتقاد قرار دادند و تمام این جنجال‌ها در حالی بود که توییتر حتی یک خبر رسمی در این باره منتشر نکرده بود!
پایان لایک؟
نکته اصلی این گزارش این است زمانی که لایک شدن یک پست، برای دیگران به مثابه ارزش بالاتر تلقی شود، پدیده‌هایی شکل می‌گیرند که حاضرند در ازای پرداخت هزینه‌ای گزاف، تعداد بیشتری لایک و کامنت بخرند تا ارزششان بالاتر برود و تبدیل به شاخ‌های مطرح‌تری شوند! و همین مساله باعث می‌شود در شبکه‌هایی مانند اینستاگرام، صفحه یک نویسنده که به سبب قلمش ارزشمند است، حدود هزار دنبال‌کننده و صفحه شخصی که تبلیغ لوازم آرایشی می‌کند و به سبب صورتش و لایک‌های بیشتر، تبدیل به شاخ مجازی شده است، حدود دو میلیون دنبال‌کننده داشته باشد! حالا باید منتظر ماند و دید آیا شبکه‌های اجتماعی با طرح حذف لایک از پلتفرم خود، در کمتر شدن این پدیده فاجعه‌بار سهیم هستند یا این اتفاق هرگز نمی‌افتد؟ آیا افراد تاثیرگذار مجازی اجازه چنین کاری را به شبکه‌های اجتماعی بزرگ مانند توییتر و اینستاگرام می‌دهند یا نه؟ اتفاقی که تا به این لحظه نیفتاده و شاید هرگز هم نیفتد…
