درباره تولد زودرس چه چیزهایی باید بدانیم

سایت بدون -سالانه ۱۵ میلیون نوزاد در دنیا زودتر از موعد طبیعی به دنیا می‌آیند که به آنها «نوزادان زودرس یا نارس» گفته می‌شود. از سال ۲۰۰۹ میلادی، روز ۱۷ نوامبر مصادف با ۲۶ آبان به‌عنوان روز جهانی این نوزادان نامگذاری شد تا اقدامات پیشگیری از وقوع تولدهای زودهنگام ارتقا یابد. همچنین مراقبت‌های دوران بارداری و توجه به سلامت نوزادان و والدین بیش از پیش مورد توجه قرار‌گیرد.
«تولدهای زودرس» از نگاه آمار و ارقام
سالانه حدود یک میلیون نوزادی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند جان خود را از دست می‌دهند که بیش از ۱ نوزاد در هر ۱۰ تولد است. همچنین عوارض ناشی از تولد زودرس عامل اصلی مرگ‌ومیر کودکان کمتر از ۵ سال محسوب می‌شود. البته شماری از این نوزادان نیز ممکن است با ناتوانی‌های جسمی، نورولوژیک یا اختلالات یادگیری مواجه‌ باشند که معمولا هزینه‌های هنگفتی را به خانواده و جامعه تحمیل می‌کند.
به نظر می‌رسد اگر توجه و مراقبت‌های لازم مانند محیط گرم، کمک به مادر برای شیردهی نوزاد و اقدامات درمانی برای پیشگیری از عفونت‌ها و مشکلات تنفسی وجود داشته باشد، سه‌چهارم این نوزادان قادر به ادامه حیات هستند.
آمار تولدهای زودرس در کشورهای مختلف دنیا بین ۵ تا ۱۸درصد متغیر است. گرچه این مساله حتی چالشی مهم در کشورهای پیشرفته نیز محسوب می‌شود و به‌عنوان مثال ۸درصد آمار تولد در کشور پیشرفته‌ای مانند فرانسه نیز مربوط به نوزادان نارس است، دسترسی به مراقبت‌های اولیه تاثیر انکارناپذیری در بهبود زندگی این نوزادان دارد. در واقع از هر ۱۰ نوزاد نارس در کشورهای پیشرفته و با درآمد بالا، ۹ نوزاد از اقدامات درمانی و بهداشتی ضروری برخوردارند، در حالی که این نسبت در جوامع فقیر تقریبا ۱ نوزاد به ازای هر ۱۰ تولد خواهد بود.
مشکل و راهکار در مورد «تولد زودرس»
شمار مراکزی که خدمات ضروری مراقبت از نوزادان نارس را ارائه می‌دهند در کشورهای مختلف، متفاوت و نابرابری در این زمینه کاملا مشهود است. در کشورهای فقیر، نیمی از کودکانی که در هفته سی‌ودوم به دنیا می‌آیند به دلیل کمبود مراقبت‌های مطلوب و حیاتی مانند مراقبت در دستگاه و محیط گرم، شیردهی و اقدامات اولیه برای پیشگیری از عفونت‌ها و ناراحتی‌های تنفسی جان خود را از دست می‌دهند. در کشورهای ثروتمند اما تقریبا همه این نوزادان از امکانات لازم برخوردارند. استفاده ناکافی از تجهیزات پزشکی در کشورهای با سطح درآمد متوسط نیز باعث شده تعداد زیادی از این نوزادان به‌رغم زنده ماندن با ناتوانی و معلولیت‌هایی ناشی از عدم اقدام فوری در زمان تولد روبرو شوند.
بیش از سه‌چهارم نوزادان نارس در صورت دریافت خدمات مطلوب می‌توانند نجات پیدا کنند. به‌عنوان مثال، تزریق استروئیدها در زمان انقباضات رحمی به مادر برای تقویت رشد ریه‌های جنین، روش کانگورو که نوزاد پس از تولد هرچه زودتر بتواند با مادر تماس پوستی داشته باشد و در آغوش او قرار‌گیرد و استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها برای مقابله با عفونت‌های نوزادی از جمله چنین اقداماتی است. تماس‌های فوری مادر و نوزاد به حدی موثر است که مطالعات ثابت کرده‌اند هرچه تماس پوستی مادر و نوزاد زودتر برقرار شود و شرایطی ایجاد شود که نوزاد روی سینه مادر بخوابد، وضعیت سیستم تنفسی، قلبی و حتی خواب او بهتر می‌شود. همچنین مشخص شده معاینات منظم مامایی توسط کادر مجرب و در مراکز دارای امکانات می‌تواند احتمال تولد زودرس را تا حدود ۲۴درصد کاهش دهد.
پیشگیری از فوت نوزاد و عوارض ناشی از تولد در وهله اول به سلامت دوران بارداری مربوط می‌‌شود. مراقبت‌های باکیفیت پیش از بارداری و حین این دوران، فرصتی فراهم می‌کند تا تمامی خانم‌ها، بارداری خوب و کم‌خطری را تجربه کنند.
در این زمینه سازمان بهداشت جهانی برنامه اقدامات اساسی با هدف جلوگیری از تولدهای زودرس مانند توصیه‌های تغذیه‌ای سالم، ترک سیگار و دخانیات، بررسی وضعیت جنین و سونوگرافی برای تشخیص سن بارداری، مراقبت‌های دوره‌ای ماهانه توسط پزشک متخصص در زمینه تشخیص و درمان و عوامل خطری مانند عفونت‌ها را در دستور کار خود قرار داده و از کشورهای عضو خواسته نسبت به این اقدام تلاش کنند.
«تولد زودرس» چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
تولد زودرس زمانی اتفاق می‌افتد که نوزاد پیش از هفته سی‌وهفتم آخرین عادت ماهانه که معادل هفته سی‌وپنجم بارداری است، به دنیا بیاید. مدت طبیعی بارداری از زمان لقاح ۴۱ هفته است که معادل ۳۹ هفته بارداری تلقی می‌شود.
در مورد تولد زودرس ۳ نوع تقسیم‌بندی وجود دارد:
تولد زودرس بسیار شدید: کمتر از هفته ۲۸ بارداری
تولد زودرس شدید: بین هفته ۲۸ تا ۳۲ بارداری
تولد زودرس متوسط و نزدیک‌تر به زمان طبیعی (یشترین آمار): بین هفته ۳۲ تا ۳۷ بارداری
هر روز زندگی جنین در رحم مادر نقش حیاتی در رشد جسمی و روانی نوزاد دارد، به طوری که حتی متخصصان جز در موارد اورژانسی، سزارین پیش از هفته ۳۹ را مجاز نمی‌دانند.
عوارض «تولد زودرس»
نوزادانی که زودتر از موقع به دنیا می‌آیند، معمولا وزن پایینی دارند و برخی از اندام‌های آنها به‌خصوص ریه‌ها، سیستم گوارشی و مغز هنوز به حد کافی تکامل پیدا نکرده است. عوارض احتمالی ناشی از این مساله با توجه به مرحله تولد و سن جنین، متغیر و مرتبط با عدم تکامل اندام‌هاست که از جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد:
 نشانگان زجر تنفسی نوزادان؛ اختلال ریوی تهدیدکننده زندگی ناشی از کمبود سورفاکتانت
 پنومونوراکس؛ وجود هوا در پرده جنب و مانع بازشدن کامل ریه
 آپنه یا وقفه تنفسی
 فشارخون پایین
 خونریزی ساب‌آراکنوئید؛ نوعی از خونریزی‌های مغزی
 اختلال عملکرد قلب
 کاهش دمای بدن
 افت قندخون
 کم‌خونی
علاوه بر عوارض فوری پس از تولد، ممکن است نوزاد دچار آسیب‌های نورولوژیک و اختلالات حرکتی نیز شود. شیوع عوارض و شدت آنها در مورد نوزادانی که پیش از هفته سی‌و‌دوم به دنیا می‌آیند، بسیار بیشتر است.
علل تولد نوزاد پیش از موعد طبیعی
در بیشتر موارد، انقباضات رحمی که به ندرت دلیل مشخصی برای آن قابل‌ذکر است عامل تولد جنین پیش از موعد طبیعی خواهد بود. البته گاهی بروز مشکلاتی مانند افزایش شدید فشارخون مادر و… نیز پزشک را ناگزیر از سزارین مادر و تولد نوزاد می‌کند. دوقلو یا چندقلوزایی نیز یکی دیگر از دلایل ناتمام ماندن روند طبیعی و کامل بارداری است. عفونت‌های دهانه رحم، واژن و شایع‌ترین آنها؛ عفونت‌های ادراری، همچنین ناهنجاری‌های رحمی یا فیبروم و مشکلات جفت مانند جفت سرراهی نیز در این‌باره تاثیرگذار هستند.
علاوه بر اینها باید اشاره کرد شیوه زندگی مدرن و پراسترس امروزی، فعالیت‌های شغلی بسیار جدی بانوان، بارداری در سنین بالا، استعمال دخانیات، آلودگی هوا، فقر غذایی مادر و عدم مراقبت‌های لازم در دوران بارداری از جمله دیگر عواملی هستند که سبب افزایش تولدهای زودرس شده است.
همچنین نتایج مطالعاتی که در نشریه
Obstetrics & Gynecology. به چاپ رسید، نشان می‌دهد خانم‌هایی که در دوران بارداری از بی‌خوابی یا آپنه خواب رنج می‌برند، ۲ برابر بیشتر از دیگران ممکن است زایمان زودرس را تجربه کنند.
از طرفی باید اشاره داشت بسیاری از موارد مرگ‌ومیر نوزادان در گذشته به دلیل پیشرفت‌های علمی امروز قابل‌پیشگیری است و همین مساله باعث شده شمار بیشتری از نوزادان به دلیل حفظ حیات، زودتر از موقع به دنیا بیایند.
ضرورت مراقبت‌های ویژه از نوزادان نارس
نوزادان نارس بسیار ضعیف بلافاصله پس از تولد نیاز به احیای قلبی دارند و سپس در مرکز مراقبت‌های ویژه نوزادان تحت کنترل خواهند بود. نوزادانی که نیاز به مراقبت در بخش ویژه را ندارند، در بخش نوزادان باید مراقبت شوند و در کمترین زمان پس از تولد در دستگاه انکوباتور قرار‌گیرند. انکوباتور دستگاهی است که به عملکرد طبیعی اندام‌های حیاتی (تنفس، کنترل دمای بدن و…) کمک می‌کند زیرا هنوز بدن نوزاد تکامل کافی نیافته است. اگر نوزاد قادر به تنفس طبیعی نباشد، باید دستگاه و ماسک اکسیژن برای او در نظر گرفته شود. تغذیه او نیز تا زمانی که قادر به شیر خوردن نباشد از طریق تزریق وریدی یا سوندی که مستقیم شیر را به معده برسد، انجام می‌شود.
همچنین نمایشگر به طور مداوم فشارخون، ضربان قلب، تنفس و میزان اکسیژن نوزاد را نشان می‌دهد. زمانی می‌توان نوزاد را از بخش مراقبت‌های ویژه مرخص کرد که از نظر تنفس و تغذیه به وضعیت ثبات و مستقل رسیده باشد.
تاثیر حیاتی اولین ارتباط نوزاد زودرس با والدین
توجه به تکنیک‌های پزشکی برای نجات جان نوزاد زودرس و بهبود شرایط مراقبت از او بسیار مهم و انکارناپذیر است اما باید توجه داشت رشد نوزاد تنها جنبه جسمانی او را شامل نمی‌شود. نتایج مطالعات بسیاری تایید می‌کنند در مراکزی که پس از تولد نوزاد، والدین امکان برقراری ارتباط با او را دارند، وضعیت نوزاد بسیار بهتر خواهد بود. زمانی که چنین امکانی فراهم نباشد، والدین پس از ترخیص نوزاد و بردن او به منزل به خوبی نمی‌توانند با شرایط او کنار بیایند.
البته در این پازل معمولا حضور پدر کمرنگ است، در حالی که نقش بسیار مهم و ویژه‌ای دارد زیرا می‌تواند پیوند محکم عاطفی را علاوه بر نوزاد با مادر نیز برقرار کند. شاید یکی از مهم دلایل این باشد که در نخستین مراقبت‌ها، زمانی که اطرافیان با رفتارهای ناشیانه پدر روبرو می‌شوند معمولا مادر را برای مراقبت از نوزاد بهتر می‌دانند و به این ترتیب نقش پدر کمرنگ‌تر می‌شود.
اقدامات سازمان بهداشت جهانی
در ماه مه ۲۰۱۲ میلادی، سازمان بهداشت جهانی و هم‌پیمانانش گزارشی را با این تیتر ارائه دادند: «تولد به دنیا بسیار زودتر از معمول: گزارش تلاش‌های جهانی در زمینه تولدهای زودرس» در این‌باره نخستین برآوردها در زمینه تولدهای زودرس که هرگز اجرا نشده بود، به صورت جزیی‌تر در هر کشور معرفی شد.
سازمان بهداشت جهانی متعهد شد مشکلات سلامت و شمار آمار فوت ناشی از تولدهای زودرس را به حداقل برساند. تحقق این مهم اجرای اقدامات خاصی را می‌طلبد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
همکاری با دولت‌های عضو و هم‌پیمانان آنها در زمینه اجرای برنامه اقدام جهانی برای مقابله با موارد فوت اجتناب‌پذیر نوزادان متناسب با راهکارهای جهانی نشست عمومی سازمان ملل متحد درباره سلامت زنان و کودکان
برقراری ارتباط با دولت‌های عضو برای تقویت منابع و کیفیت اطلاعات در زمینه تولدهای زودرس
ارائه گزارش‌های ۳ تا ۵ ساله تحلیلی به‌روزشده از وضعیت و روند تولدهای زودرس در سراسر دنیا
برقراری ارتباط با متخصصان در سراسر جهانی برای تحقیق در مورد علل زایمان زودرس و بررسی کیفیت و روش‌های مداخله‌ای برای جلوگیری از زایمان زودرس و درمان نوزادان متولدشده پیش از موعد
به‌روزرسانی اقدامات برای مراقبت‌های دوران بارداری و اقدمات فوری در زمینه زایمان زودرس از جمله روش کانگورو، تغذیه درست نوزادان با وزن کم در زمان تولد، درمان عفونت‌ها، مشکلات تنفسی و مراقبت‌های پیگیری درمان در منزل
ایجاد برنامه‌ها و فرصت‌هایی برای بهبود مهارت‌های کادر پرستاری و ارزیابی کیفیت مراقبت از مادران در معرض خطر تولد زودرس نوزادان
حمایت از کشورها در زمینه اجرای دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی در زمینه مراقبت‌های دوران بارداری با هدف کاهش خطرات این دوران از جمله تولد زودرس و همچنین ارتقای بارداری مطلوب تمام بانوان
ترجمه:
مریم کاظمی