عوارض رژیم کتوژنیک را دست‌کم نگیرید!

رژیم‌ کتوژنیک فواید و مضراتی دارد. اولین ضررش این است که تغییرات متابولیکی که ایجاد می‌کند، می‌تواند عارضه‌ای مهم تلقی شود. در بسیاری از بیماران این عوارض موقت است و یکی، دو هفته بعد از بین می‌رود و باقی نمی‌ماند اما در بعضی از بیماران مخصوصا مبتلایان به اختلالات متابولیک یا الکترولیت‌های‌ بدن، می‌تواند جدی باشد و به بدن آسیب بزند. یکی از عوارض مهم رژیم‌های کتوژنیک به ویژه در اوایل، از دست دادن آب است، چون بدن به‌طور طبیعی اولین چیزی که به عنوان انرژی استفاده می‌کند، کربوهیدرات است. قندها در بدن به صورت گلیکوژن ذخیره می‌شوند و عمده ذخیره گلیکوژن در کبد است. وقتی که فرد ناشتا می‌شود و قند نخورد، این گلیکوژن آزاد می‌شود. نکته مهم این است که چون کربوهیدرات‌ها برای ذخایرشان آب را به خودشان می‌گیرند، وقتی که فردی کربوهیدرات مصرف نمی‌کند و کربوهیدرات بدنش کم باشد، آب بدنش به شدت کم می‌شود بنابراین فرد دچار کم‌آبی شدید خواهد شد.
خیلی از افراد فکر می‌کنند دلیل کاهش وزن زیاد با رژیم کتوژنیک، مصرف چربی‌هاست در حالی که آنچه از دست رفته، آب است بنابراین حتما باید فرد مخصوصا در شروع رژیم آب زیادی بنوشد. با این کار کاهش وزن کمتر خواهد شد اما از بروز عارضه مهم رژیم کتوژنیک که کم‌آبی است، جلوگیری می‌کند.
دومین عارضه، پرادراری است. دلیل پرادراری گاهی کتوز است، یعنی وقتی فرد رژیم کتوژنیک می‌گیرد، کتوزیس پیدا می‌کند. کتوزیس همراه با اسیدوز است و باعث می‌شود آب زیادی در بدن از بین برود اما اگر فرد آب زیادی بنوشد، زیاد بودن ادرار مشکلی ایجاد نخواهد کرد. سومین عارضه، ضعف و بی‌حالی، سردرد و خستگی و شبیه علائم عفونت‌های ویروسی است. یک علامت گوارشی شایع، اسهال است. بیمارانی که رژیم کتوژنیک می‌گیرند، ممکن است که در روزهای اول دچار اسهال شوند و علت آن این است که مغز به مصرف قند عادت دارد و ما می‌خواهیم آن را عادت دهیم که به جای آن کتون مصرف کند، در نتیجه به مغز فشار می‌آید و باعث ضعف و بی‌حالی می‌شود. این علائم ضعف و بی‌حالی، خستگی و اسهال ممکن است برطرف نشود و اگر زیاد باشد، باید به پزشک مراجعه شود. عارضه بعد، اسپاسم عضلانی است.

کربوهیدرات تحت تاثیر انسولین است‌ و وقتی که فرد قند مصرف نمی‌کند، ترشح انسولین کاهش پیدا می‌کند و همزمان که بدن آب از دست می‌دهد، الکترولیت‌های خون هم از دست می‌روند. الکترولیت‌های مهم خون که مسئول حفظ ثبات اندام‌ها و عضلات هستند، سدیم و دیگری منیزیم است. وقتی که رژیم کتوژنیک می‌گیرید، بدن همانطور که آب از دست می‌دهد، این املاح را هم از دست می‌دهد که باعث ضعف و خستگی می‌شود و توصیه می‌شود که در این حالت منیزیم و سدیم و بعضی از املاح دیگر زیر نظر پزشک مصرف شود. رژیم کتوژنیک پرچرب است و حتی کبد چرب هم می‌تواند ایجاد کند. در رژیم کتوژنیک کاهش وزن سریع و ناگهانی است و توجه داشته باشید اگر کسانی که کبد چرب دارند، کاهش وزن ناگهانی پیدا ‌کنند، این چربی‌هایی که آزاد می‌شود، می‌تواند در کبد متمرکز شود و کبد چرب را بدتر کند. یعنی فرد لاغر می‌شود ولی کبد چربش بدتر می‌شود و چربی که آزاد می‌شود، در کبدش رسوب می‌کند.

اشتهای کسی که رژیم می‌گیرد، کاهش پیدا می کند. وقتی ما قند ساده مصرف می‌کنیم، بعد از آن احساس گرسنگی خواهیم کرد. اصلا دلیل چاق شدن افرادی که شیرینی می‌خورند، این است که شیرینی اول قند را سریع بالا می‌برد، مغز و عضلات این شیرینی را مصرف می‌کنند و ولع به شیرینی پیدا می‌کنند و باعث می‌شوند که اشتهای فرد افزایش پیدا کند اما اصلا یکی از دلایل و اثر رژیم کتوژنیک، ایجاد کتوز است. در واقع، کتوز باعث کم‌اشتهایی می‌شود و فرد ولع خوردن را از دست می‌دهد، اما باید توجه کنیم که فرد علامت کتوز نداشته باشد چون این تغییر روی هورمون‌های گرسنگی و سیری اگر علامت کتوز قابل توجه نباشد، جزو اهداف رژیم کتوژنیک است. فردی که رژیم کتوژنیک دارد، ممکن است بعد دوره‌ای که بی‌اشتهایی و ضعف اولیه را از دست داد و با مصرف املاح این ضعف و کمبود از بین رفت، اتفاقا تمرکز و انرژی بیشتری در طول روز داشته باشد و فعالیت‌های مغزی‌اش تقویت شود اما این انرژی مغزی که فرد مصرف می‌کند، باعث ضعف و خستگی مغزی خواهد شد.

یکی از مشکلات افرادی که رژیم کتوژنیک می‌گیرند، بوی بد دهان است. در رژیم کتوژنیک، کتونی که مصرف می‌شود، مواد بدبویی ترشح می‌کند که در واقع گازهایی هستند که از بازدم خارج می‌شود، همانطور که وقتی فرد روزه می‌گیرد، در ساعت‌های پایانی روز احساس بوی بد دهان می‌کند. البته برای اینکه از بروز این عوارض جلوگیری شود، دو، سه راهکار مهم وجود دارد؛ اینکه فرد باید آب کافی بنوشد. مساله دیگر افزایش ادرار است و توصیه می‌شود که فرد باز هم آب کافی بنوشد. تامین املاح هم بسیار اهمیت دارد. اگر فشارخون فرد بالا نیست، کمی نمک در غذایش داشته باشد. به یاد داشته باشید که این رژیم یک رژیم سنگین است و برای افراد دچار اختلال متابولیک، افراد مسن، مبتلایان به بیماری قلبی و مشکلات مغزی اصلا مناسب نیست و برای افراد سالم هم جزو رژیم‌های انتخابی محسوب نمی شود.

دکتر شهرام آگاه/ استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران و رئیس مرکز تحقیقات کلورکتال