ویروس‌ها چه هستند، چطور پخش می‌شوند و چطور با آنها مبارزه می‌کنیم؟/خط مقدم نبرد با کرونا

سایت بدون – با شیوع کرونا ویروس جدید در چین و دیگر کشورهای شرق آسیا نگرانی‌ها از ابتلا به این عامل بیماری مرگبار و همه‌گیری جهانی و پرتلفات آن افزایش یافته است. ویروس‌ها دست کم در طبقه‌بندی‌های کلاسیک، موجود زنده محسوب نمی‌شوند. اما آنها درست مانند موجودات زنده، از انواع پروتئین‌ها و ژن‌ها تشکیل شده‌اند و برای تولیدمثل و ادامه حیات خود باید با سلول‌های میزبان در تعامل باشند. ویروس‌ها که موجب اختلالات سلولی می‌شوند، عامل بسیاری از بیماری‌های مهلک و همه‌گیر در تاریخ بشریت بوده‌اند؛ از آبله و فلج اطفال گرفته تا ایدز و ابولا. تا اواخر قرن بیستم طول کشید تا محققان به وجود این ویروس‌های خطرناک پی‌ببرند. از آن زمان تاکنون محققان تقریبا در هر زیست‌بومی در جهان ردپایی از ویروس‌ها پیدا کرده‌اند. ویروس‌ها موجوداتی‌اند که همه جا وجود دارند و متخصص به سرعت ویروسی‌کردن هر زیست‌بومی هستند. ویروس‌ها بسته‌های بسیار ریزی از مواد ژنتیک‌ هستند. یک ذره ویروسی (که به آن ویریون می‌گویند) از ویروس آنفلوآنزا ۲۰۰برابر کوچک‌تر از باکتری‌های معمولی است. در واقع می‌توانید حدود ۱۵هزار ویریون را کنار هم روی نوک سوزن قرار دهید. لایه بیرونی ویروس، پوسته محافظتی آن به نام کپسید یا پوشه است. لایه دوم ویروس هم پوشش دیگری است که به ویریون‌ها کمک می‌کند تا به سلول‌های میزبان خود بچسبند.
این پوشش درست مانند ابزار استتار عمل می‌کند و هنگام چسبیدن ویریون‌ها به سلول‌های میزبان، کاری می‌کند که سلول ایمنی بدن میزبان قادر به شناسایی ویریون‌ها نباشد.
بیشتر ویروس‌ها، تعدادی ژن دارند که حاوی دستورالعمل‌هایی برای تولید ویروس‌های جدید در رشته‌های دی‌ان‌ای (DNA) یا تک‌رشته‌ای‌های آر‌ان‌ای (RNA) هستند. اما هیچ یک از ویروس‌ها، دستگاه سلولی ندارند که بتواند کدهای ژنتیک را بخواند و اجرا کند. اینجاست که سلول زنده بدن میزبان وارد عمل می‌شود.
وقتی ویروس وارد بدن میزبان بالقوه می‌شود، پروتئین‌های موجود روی لایه بیرونی ویروس با پروتئین‌های غشای بیرونی سلول زنده، وارد تعامل می‌شوند. سپس اگر آن نوع سلول زنده، مناسب فعالیت‌های بعدی باشد، ویریون به سلول می‌چسبد. مثلا، بیشتر ویروس‌های آنفلوآنزا می‌توانند فقط سلول‌های خاصی را که درون بینی، گلو و شش‌ها وجود دارند، آلوده و مواد ژنتیک خود را در این سلول‌ها تزریق کنند.
با توجه به قدرت عملکرد استتاری ویروس، معمولا سلول‌های میزبان تشخیص نمی‌دهند ژن‌های وارد شده بیگانه هستند. بنابراین آنها شروع به خواندن دستورالعمل‌های نوشته شده در کد‌های ژنتیک ویروس در کنار کدهای ژنتیک خود می‌کنند. در این دستورالعمل‌ها از سلول‌ها خواسته می‌شود از ژنوم ویروسی، کپی‌های متعددی تولید کنند. این ژنوم‌های تازه‌تولید شده بسته‌بندی شده و وارد ویروس‌های جدید می‌شوند. سپس ویروس‌های جدید سراغ سلول‌های دیگر میزبان می‌روند که مناسب تعامل با آنها هستند و این فرآیند را ادامه می‌دهند.
ویروس‌های بسیاری طی این فرآیند تکثیر می‌شوند. اما وقتی نوعی ویروس رتروویروس یا ویروس پسگرد حاوی تک‌رشته‌ای آران‌ای، یکی از سلول‌های میزبان را آلوده می‌کند، آران‌ای به دی‌ان‌ای تبدیل شده و وارد ژنوم سلول می‌شود. این گام اضافی در فرآیند تکثیر، موجب خطاهای بیشتری در کپی‌کردن می‌شود. تا جایی‌که رتروویروس بیش از قبل مستعد جهش و تکامل سریع می‌شود. یکی از دلایلی که محققان نمی‌توانند برای بیماری‌های ویروسی مانند رتروویروس ایدز (HIV)، واکسن تولید کنند جهش‌هایی است که مدام در ویروس‌ها صورت می‌گیرد. در واقع این ویروس‌ها پیوسته در حال تغییر ساختار و تکامل هستند.
باکتریوفاژها؛ ویروس‌های خوب
باکتریوفاژها (یا به اختصار فاژها) ویروس‌هایی هستند که به باکتری‌ها حمله می‌کنند و آنها را از بین می‌برند. این باکتری‌ها نقش مهمی در تحقیقات علمی ایفا کرده‌اند. در سال ۱۳۵۵/ ۱۹۷۶، محققان توانستند نوعی باکتریوفاژ به‌نام ام‌اس۲ (MS2) شناسایی کنند که توالی ژنومی متشکل از چهار ژن داشت. بنا به گفته محققان، احتمالا در آینده می‌توان با کمک این نوع ویروس‌ها به جنگ باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک رفت.
سامانه‌ دفاعی بدن در برابر ویروس‌ها
وقتی بدن انسان یک مهاجم ویروسی را شناسایی می‌کند، گلبول‌های سفید سامانه‌ ایمنی بدن به جنگ آن می‌روند. اولین خط دفاعی در این مبارزه، ماکروفاژها هستند. ماکروفاژها سلول‌های بزرگی‌ هستند که می‌توانند ویروس‌ها را بخورند. اما اگر این عملیات موفقیت‌آمیز نباشد و ویروس‌ها برنده میدان نبرد باشند، موج دوم حمله با استفاده از لنفوسیت‌های تی (T) و بی (B) صورت می‌گیرد. لنفوسیت‌ها، نوعی گلبول‌ سفید خون هستند که در سامانه‌ ایمنی بدن نقش مهمی را دارند. با ارسال علائم از لنفوسیت‌های تی، لنفوسیت‌های بی، شروع به تولید پادتن می‌کنند. پادتن‌ها پروتئین‌های خاصی‌اند که به ویروس می‌چسبند و آنها را به‌گونه‌ای علامت‌گذاری می‌کنند که به وسیله سلول‌های دیگر ایمنی بدن شناسایی و در نتیجه تخریب شوند. همچنین این پادتن‌ها گاهی‌اوقات می‌توانند جلوی تکثیر ویروس‌ها را بگیرند.
در ضمن وقتی لنفوسیت‌های تی و بی با نوعی ویروس مواجه می‌شوند، هرگز آن را فراموش نمی‌کنند. بنابراین به محض آشکارشدن دوباره آن ویروس، آنها به سرعت وارد عمل شده و جلوی فعالیت ویروس را می‌گیرند.
البته لنفوسیت‌های تی و بی نمی‌توانند در مبارزه با ویروس‌های سرماخوردگی و آنفلوآنزا موثر عمل کنند. زیرا ویروس‌های متعددی از جمله آدنوویروس (Adenovirus) و راینوویروس (Rhinovirus)، می‌توانند موجب ابتلای افراد به سرماخوردگی معمولی شوند. بنابراین اگر شما بارها به سرماخوردگی مبتلا شدید، به این معناست که هر بار مورد حمله نوعی ویروس سرماخوردگی قرار گرفته‌اید.
انواع بسیار متفاوتی از ویروس آنفلوآنزا وجود دارد. برخی از این ویروس‌ها قبل از این که لنفوسیت‌های تی و بی آنها را شناسایی کند، به سرعت جهش می‌یابند. متخصصان همه‌گیرشناسی معمولا ویروس‌های مختلف آنفلوآنزا را بررسی می‌کنند و خطرناک‌ترین ویروس‌های بالقوه فصل بعدی ابتلا به آنفلوآنزا را شناسایی می‌کنند. دقیقا به همین دلیل است که واکسن‌های آنفلوآنزا هر سال در مقایسه با سال قبل تفاوت دارند.
منبع: نشریه  Discover

رویدادهای مهم مربوط به ویروس‌ها در دنیای مدرن
سال ۱۳۳۱/ ۱۹۵۲: ویروس آبله در آمریکا به طور کامل از بین رفت.
سال ۱۳۵۷/ ۱۹۷۸: ویروس آبله در جهان ریشه‌کن شد.
سال ۱۳۵۸/ ۱۹۷۹: ویروس فلج اطفال در آمریکا ریشه‌کن شد. اما در کشورهای دیگر همچنان وجود داشت.
سال ۱۳۶۱/ ۱۹۸۲: نوعی اختلال نقص سامانه‌ ایمنی ویروسی به نام ایدز شناسایی شد.
سال ۱۳۷۴/ ۱۹۹۵: در آمریکا، مرگ‌های ناشی از بیماری ایدز به اوج خود رسید.
سال ۱۳۸۲/ ۲۰۰۳: سارس (SARS، نوعی بیماری خطرناک تنفسی) در چین پدیدار شد و بیش از ۸۰۰۰ نفر را مبتلا کرد که از میان آنها ۷۷۴ نفر جان خود را از دست دادند.
سال ۱۳۸۸/ ۲۰۰۹: ویروس اچ۱ان۱ (H1N1) معروف به ویروس آنفلوآنزای خوکی، بیش از ۱۵۰ هزار نفر را در سراسر جهان به کشتن داد.
سال ۱۳۹۴/ ۲۰۱۵: شیوع سرخک به دلیل بازدیدکنندگان دیزنی‌لند (آمریکا) که در برابر این بیماری واکسینه نشده بودند.
سال ۱۳۹۸/ ۲۰۱۹: شیوع دوباره سرخک در شمال غربی اقیانوس آرام، که بیش از ۷۰۰ نفر را مبتلا کرد.

شیوع کروناویروس مرگبار چینی در جهان
تعداد مبتلایان به یک بیماری ویروسی جدید در چین از مرز ۳۰۰ نفر گذشته است. اکنون بیش از ۹۰۰ نفر نیز به ظن ابتلا به این بیماری تحت آزمایش قرار گرفتند.
به گزارش یورونیوز، دانشمندان چینی تأیید کرده‌اند که این بیماری ویروسی از انسان به انسان قابل سرایت است. این در حالی است که تاکنون گفته می‌شد احتمال انتقال ویروس بیماری جدید از انسان به انسان بسیار اندک است.
در استان گوانگدونگ در جنوب چین دست‌کم دو نفر از طریق انتقال ویروس از سوی بستگانشان مبتلا شده‌اند. همچنین مواردی از ابتلای پرسنل بیمارستانی در تماس با مبتلایان به این بیماری جدید کشف شده است.
نخستین موارد گزارش شده افرادی بوده‌اند که در آخرین روزهای سال گذشته میلادی از محصولات یک فروشگاه مواد غذایی دریایی در شهر ووهان مصرف کرده بودند. این فروشگاه برای انجام تحقیقات بیشتر بسته شده است.
بیماری جدید بر اثر ورود یک نوع ویروس ناشناخته جدید از خانواده کروناویروس‌ها به بدن، فرد را ابتدا به تنگی‌نفس و سینه‌پهلو مبتلا کرده و در مواردی بر اثر شدت تنگی‌نفس منجر به مرگ فرد می‌شود. سرایت این بیماری از انسان به انسان، شیوع آن را تسریع می‌کند. آغاز تعطیلات سال نوی چینی و مسافرت‌های شهروندان چین با قطار و هواپیما نیز نگرانی‌ها از خطر شیوع بیماری جدید در این کشور را افزایش داده است.
کروناویروس‌ها خانواده بزرگی از ویروس‌ها هستند که از ویروس سرماخوردگی معمولی تا عامل بیماری سارس را شامل می‌شود. نوع کروناویروس تازه‌ای که در چین مشاهده شده با کروناویروس سارس که سال ۲۰۰۲ در این کشور شایع شد و جان ۸۰۰نفر را در جهان گرفت، متفاوت است.
شیوع تا استرالیا، ژاپن، کره‌جنوبی و ایالات متحده
بیماری کروناویروسی جدید که ابتدا در چین شایع شد، اکنون در کشورهای دیگر نیز مشاهده شده است. دوشنبه هفته گذشته یک زن چینی ۳۵ ساله که از شهر ووهان وارد سئول، پایتخت کره‌جنوبی شده بود، مورد آزمایش قرار گرفت و وجود کروناویروس جدید در بدن او تایید شد.
روز سه‌شنبه، یکم بهمن مقام‌های استرالیا نیز وجود یک مورد مشکوک به این بیماری را شناسایی کردند. آنها گفته‌اند، فردی را با علائمی مشابه علائم بیماری جدید در چین در بیمارستان مشاهده و او را از سایر بیماران جدا کرده‌اند. این فرد نیز به‌تازگی از شهر ووهان چین به استرالیا آمده است. روز دوشنبه نیز مقام‌های رسمی تایلند و ژاپن گزارش داده بودند سه فرد از اتباع این دو کشور که به‌تازگی از چین برگشته بودند به این بیماری دچار شده‌اند.
مأموران در فرودگاه‌های شش کشور آسیایی و سه فرودگاه در آمریکا کنترل پزشکی مسافرانی را که از مناطق مرکزی چین می‌آیند، آغاز کرده‌اند.
نخستین مورد از ابتلا به این ویروس جدید سی‌ام دی در ایالات متحده نیز رویت شد. «مرکز کنترل و پیشگیری بیماری»، از سازمان‌های فدرال ایالات متحده، اعلام کرده که شهروند ساکن واشنگتن مبتلا به همان کروناویروسی است که در ووهان کشف شده است‌. این نخستین مورد کشف ‌شده از ابتلا به ویروس در خارج از قاره آسیا بوده است و از این رو به نظر می‌رسد جهان در آستانه مبارزه با ویروسی تازه قرار گرفته است.