کارکردهای روان‌شناسانه کتابخوانی در کودکان و نوجوانان /از قصه درمانی تا تقویت مهارت‌های کلامی

سایت بدون -قصه و قصه گویی ورود به دنیای جالبی از وقایع مختلف زندگی است که اغلب همچون آینه‌ای ما را در خود نشان می‌دهد و گاهی فردایمان را می‌سازد و درس زندگی می‌دهد. قصه‌ها داستان زندگی ما را به تصویر می‌کشند و راهی را که در پیش داریم و هدفی که می‌خواهیم به آن برسیم را برایمان ترسیم می‌کنند.
از همان زمان تولد هر انسان‌، قصه‌ای نو آغاز می‌شود، داستانی که حاکی از سرگذشت انسان و اتفاقات مسیر زندگی اوست. این قصه‌ها به انسان‌ها سبک درست زندگی کردن را یاد می‌دهند، تجاربی را که باید به آنها توجه و از آنها استفاده شود، بنابراین به جرات می‌توان گفت قصه و قصه گویی در تربیت و پرورش کودک بسیار حائز اهمیت است و در آموزش بسیاری از مهارت‌ها می‌تواند راهگشا باشد. از همین روست که شخصیت‌های داستانی خارجی تا حد زیادی می‌تواند با انتقال نادرست ارزش‌ها و فرهنگ متفاوت آسیب زننده باشند و از طرفی شخصیت‌های ایرانی و اصیل می‌توانند از همان دوران کودکی فرزندمان را با مفاهیم ارزشمند مرتبط با پیشینه غنی فرهنگی ما آشنا کند اما جدای این مسائل خواندن کتاب قصه توسط کودکان، از نظر روان‌شناسی نیز به کارآمدی و توانمندی کودک در زمینه‌های مختلف نیز کمک می‌کند که امروز ما از این زاویه به مطالعه و قصه‌خوانی و قصه گویی پرداخته‌ایم.
ارتقای مهارت کلامی با قصه گویی
تاثیرپذیری کودک از شخصیت‌های قصه‌ها نه‌تنها باعث تقویت قدرت فهم، بیان و تجزیه و تحلیل او می‌شود بلکه بر افزایش گنجینه واژگان کودک و آموزش زبان او تاثیری مثبت دارد به‌طوری که هنگام صحبت‌کردن و خواندن مسلط‌تر و روان‌تر می‌شود. از سوی دیگر قصه‌گویی یا داستانگویی کودک را به کشف معنای منحصر به فرد بودنش در این جهان ترغیب می‌کند تا آنجا که با ارتقای مهارت‌های کلامی کودک می‌توان توانایی او را برای برقراری ارتباط واقعی بین افکار و احساساتش افزایش داد و برای بحث و گفت‌وگو راجع به مسائل و حل و فصل اختلافات بین فردی کودک را توانا ساخت.
قصه‌گویی و تقویت حافظه
وقتی کودک به داستان و قصه‌ای گوش می‌دهد یا موقعیتی را که در داستان به تصویر کشیده می‌شود در ذهنش تصور می‌کند، تمام حواس پنجگانه خود را برای انجام این کار فعال و از تمامی توان خود برای ثبت و ضبط آن استفاده می‌کند، به طوری که یادآوری آن سهل و آسان می‌شود. اگر بعد از چند روز کودک قادر به یادآوری و تصور توالی رویدادهای موجود در شرح داستان باشد، بی تردید توانایی او در یادآوری مطالب تقویت می‌شود، بنابراین از قصه‌گویی می‌توان برای پرورش و تقویت حافظه کودک استفاده کرد. مثلا وقتی داستان یا قصه‌ای را برای چندمین بار برای او تعریف می‌کنید، از او بخواهید جریان داستان را برای شما بازگو کند، توجه او به جزئیات و ترتیب وقایع قصه نشان دهنده قوت حافظه اوست.
قصه بگو و کودک را خلاق کن 
کودک با شنیدن قصه‌ها و حتی بیان آنها به دیگران به بهره گیری از قوه تخیلش تشویق می‌شود. زمانی که کودک شنونده یک داستان است، چیزی را که گوینده داستان می‌گوید، عینا تجربه و احساس می‌کند. مثلا وقتی گوینده، قصه مطلبی را برای درباره خوش طعم و خوشمزه بودن غذایی تعریف می‌کند، کودک قادر است میزان خوشمزگی آن غذا را تصور کند که براثر این تصور، قشر حسی مغزی او فعال می‌شود و به دنبال آن نیز کودک قادر می‌شود به‌دنبال کشف و یافتن ایده‌های جدیدی برای آن تصور باشد و این عامل نقش مهمی در تبلور و تقویت خلاقیت و خیالبافی کودک دارد. خیالبافی و تخیل قوی اعتماد به نفس، قوه ابتکار، انگیزه و اندیشه کودک را افزایش داده و او را برای نیل به امیال و آرزوهایشان توانا و هدفمند می‌سازد.
مثلا داستان‌های مصور و دنیای شگفت‌انگیز آموزش و تاثیر آنها بر خلاقیت کودک را نمی‌توان دست کم گرفت. داستان‌های مصور در کتاب‌های مصور اثربخشی آموزش به کودک را دو صد چندان می‌کند؛ وقتی کودک از سنین خیلی پایین با این نوع کتاب‌های داستان و مضامین آنها شود، از آنجا که به هنگام مطالعه داستان‌ها همزمان هم گوش می‌دهد، هم به عکس‌ها نگاه می‌کند و هم سوال می‌پرسد، قادر به کسب تجارب بسیار زیادی می‌شود. اغلب کتاب‌های مصور دارای نقاشی‌های رنگی هستند که متن مکالمات قهرمانان در بالای سر تک‌تک آنها درج می‌شود و آنچنان مسیر داستان را جذاب و دیدنی می‌کند که کودک حریصانه و با کنجکاوی بسیار خواهان آن است که موضوع داستان را از روی تصاویر و گفت‌وگو حدس بزند و پیش‌بینی کند. همین میل و اشتیاق بسیار کودک در درک و شناخت مفهوم داستان، باعث برانگیختن تمام حواس و هوش کودک و حس دقت و کنجکاوی او می‌شود که بی تردید این عامل، بر‌توان و قدرت درک کودک در فهم مفاهیم پیچیده بسیار موثر و تاثیرگذار است.
اثر معجزه‌آسا و درمانی قصه‌گویی
عادت دادن کودک به قصه‌گویی نه‌تنها سرگرم‌کننده است بلکه از نظر تربیت اجتماعی، عاطفی، اخلاقی و شخصیتی بسیار موثر و مفید است. قصه گویی یا به تعبیری قصه درمانی یکی از تدابیر بازی درمانی است که در سال‌های اخیر به‌عنوان فن درمانی برای درمان بسیاری از مشکلات روان‌شناختی کودکان کاربرد دارد. کودکان از طریق شنیدن داستان‌ها و افسانه‌ها با حقایق و تجربه‌های زندگی دیگران آشنا می‌شوند. از طریق قصه‌گویی می‌توان بسیاری از مقررات، دستورالعمل‌های زندگی، هنجارهای اجتماعی و خانوادگی و چگونگی روبه‌رو شدن با مسائل و مشکلات را به کودک آموخت. گرچه حتی می‌توان با بیان قصه‌هایی که مصداقی از زندگی کودک یا مشکلات اوست به طور غیر مستقیم با دنیای درون، افکار سری و احساس‌های پنهان کودک آشنا شد و به‌دنبال آن در جهت رفع مسائل او گام برداشت. از سوی دیگر، کودک از طریق شنیدن داستان‌های مختلف و همذات‌پنداری با شخصیت‌های قهرمان داستان‌ها می‌تواند درباره مسائل گوناگون تفکر کند و با طرق مختلف رویارویی با مسائل و مشکلات آشنا شود. قصه‌ها با گویش و راهکارمداری‌های کودکانه، عملکردها و راهنمایی‌هایی را به کودک ارائه می‌دهند که همیشه در حال شدن و مثبت هستند و کودک به یقین عملی شدن و حقیقی بودن آنها را قبول دارد؛ به همین دلیل، بسیاری از درمانگران کودک از ادبیات، قصه و قصه درمانی برای حل بسیاری از مشکلات عاطفی و رفتاری کودکان بهره می‌برند. همچنین آموزش بسیاری از مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی، ابراز خشم، مسؤولیت‌پذیری، صبوری، الگوی کلامی صحیح، رفتارهای جامعه و خانواده پسند و… که فراگیری آنها در گرو غنی‌سازی آگاهی و شناخت کودک است، از طریق قصه‌گویی میسر می‌شود.

نویسنده : نسرین صفری / روان‌شناس بالینی