بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون -زلزله که آمد بدون پرس‌و‌جو، همه چیز را به باد ویرانی داد. خانه و مدرسه و مسجد، همه را به یک چشم دید. مقبره و گوشه عزلت پیر تُم یا شیخ جوهر یا همان شیخ بَرُخ هم ویران شد. زلزله که گذشت، غبار فراموشی بر خاطره‌ها نشست. شیخ هم انگار فراموش شد. سال‌ها بعد، توفان دست به کار شد و کشتی دریانوردان را درهم کوبید. در این میان یک گروه دریانورد آفریقایی که راهی جزیره بودند، دل به خدا و کرامات شیخ بستند و نذر کردند اگر جان سالم به در بردند، بقعه و مسجد شیخ را بازسازی کنند. پس چون پای در خشکی گذاردند به‌مصداق الوعده وفا، دست به کار شدند و چوب‌های دکل کشتی شد تیر سقف و بقعه و مسجد را بازسازی کردند. یادگار آنها خط نسخی است که نام شیخ و تاریخ تجدید بنا بر خود دارد. این داستانی است که اهالی قشم برای بازسازی مسجد روایت می‌کنند.
این جزیره تماشایی تاریخی
شاید خیلی از ما ندانیم جزیره قشم با آن همه بازار و مجتمع‌های تجاری لوکس، از پیشینه هزاران ساله برخوردار است. این جزیره که در روزگار پیش از اسلام به نام «ابرکاوان» نامیده می‌شد، در ابتدای دوران اسلامی نیز سرزمینی پررونق و آباد با روستاهای بسیار و کشتزارهایی پربار، درختان خرما و دیگر درختان میوه و مرکز مهم فعالیت دریانوردی و تجارت بین‌المللی و از همه مهم‌تر منبع آب شیرین برای کشتی‌ها بوده، از همین رو و به‌واسطه همین اهمیت است که در همان دوران ابتدایی اسلام، مسلمانان این جزیره را مهم می شمارند. از آثار به‌جا مانده از آن دوران مسجدی به نام بَرُخ الاسود است.
شیخ بَرُخ
شیخ بَرُخ زاهدی دل از دنیا شسته بود. اهالی می‌گویند، خداترس و دل پاک بود. روزها و هفته‌ها در گوشه‌ای می‌نشست و عزلت می‌گرفت. این زاهد حتما جزو یکی از خانواده‌هایی بوده که قبل از دیگر اهالی جزیره، مسلمان شدند. چرا؟ چون می‌گویند مسجدی که به نام او نامیده می‌شود، به‌همت و اراده وی و در حدود اوایل قرن دوم هجری ساخته شده است. یعنی حدود سال ۲۴۴ هجری.
این گفتار، البته روایت مردم است، آنچه برخی از منابع می‌گویند این است که این مسجد در جریان فتح جزایر و بنادر ایران در همان سال‌های اولیه اسلام ساخته شده و همان زمان یا بعدها به نام شیخ زاهدی که در کنار مسجد مدفون است، نامیده شده. به هر حال مسجد برخ باید اولین مسجد مسلمانان در جزیره قشم باشد که در روستای «کوشه» ساخته می‌شود. مسجدی که امروز از نقاط دیدنی جزیره است و به ثبت آثار ملی ایران نیز رسیده است.
زلزله‌ای که پشت پیر تُم را لرزاند
مسجد شیخ برخ در کنار مقبره این زاهد که به نام پیر تُم هم نامیده می‌شود، سال‌های بسیار،محل عبادت مردم قشم بود. اما سال ۷۳۶ هجری قمری زلزله‌ای شدید باعث تخریب مسجد می‌شود. مسجد برای مدت یک سال مخروبه باقی می‌ماند تا آن‌که سال۷۳۷ هجری قمری سلطان فتح‌ا…، نواده سلطان محمود غزنوی که از جمله حکمرانان هرمز و لارستان بوده، دستور بازسازی و تجدید بنای مسجد را صادر می‌کند. از آن زمان تا سال ۱۳۸۷ خورشیدی، زلزله‌های دیگری هم در قشم آمدند، اما حریف مسجد نشدند تا آن‌که در روز چهارشنبه بیستم شهریور، زلزله‌ای قوی در قشم به وقوع پیوست و در نتیجه بخشی از ستون‌های قدیمی مسجد و طاق دیواره‌های ورودی این مسجد ۱۲۰۰ ساله بشدت آسیب دید. متاسفانه از آن زمان تا به امروز بازسازی و استحکام بخشی کاملی در مسجد انجام نشده است.
سقفی که نذر ملوانان آفریقایی است
مسجد شیخ برخ الاسود مانند بنای مقبره از سنگ لاشه و ملات و اندود ساروج و گچ بنا شده است. محراب این مسجد در قسمت شمالی شبستان قرار دارد. در بالای محراب آثار قابی از گچ به چشم می‌خورد که حدود یک متر ارتفاع و ۵/۱ متر طول دارد. از آثار باقی مانده بر محراب مشخص است که این قاب چهار ضلع دارد که سه ضلع آن بر اثر زلزله فرو ریخته است. از ویژگی‌های خاص مسجد، سقف چوبی آن است که قدمتی هزار ساله دارد و از چوب‌های لنج یا کشتی‌های کوچک درست شده است. این سقف یادآور داستان ملوانان آفریقایی و نذر آنان است. اهالی عقیده دارند که سقف در واقع لنجی است که وارونه شده است. مسجد شیخ برخ یک مناره نه چندان مرتفع باپلکانی مارپیچ و تنگ دارد.
در داخل مسجد در گذشته کتیبه‌ای چوبی وجود داشته که تاریخ بنا، انهدام و تعمیر مسجد روی آن حک شده بود. این لوح به دلیل قدمت و ارزشی که داراست، به تهران منتقل و پس از مرمت، در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.
زیبایی دوچندان برخ با برکه و نخلستان‌ها و گورستان قدیمی‌اش
در محوطه اطراف مسجد،گورستانی قدیمــــــــی و وســــــــــیع به همـــــــــراه نخلستان‌های متعدد و یک برکه به‌صورت شمالی و جنوبی وجود دارد. گورستان مزبور دارای سنگ گورهای بسیار کهن از سده‌های اول هجری است. مسجد شیخ برخ تا سال ۱۳۰۰ هجری قمری و گسترش روستا، در مرکز روستا کوشه قرار داشت و در حکم مسجد جامع شهر بود.
همان‌طور که گفته شد در کنار مسجد شیخ برخ، مقبره شیخ برخ با گنبد ویژه هشت گوشه‌اش قرار دارد. تزئینات این مقبره بسیار ساده و به صورت طاق نماسازی است. بخش بلند زیر پاکار گنبد آن نیز به سه دوره تقسیم می‌شود. سقف مقبره همانند مسجد از چوب است.
نازیلا ناظمی
