بدون دانستن حق شماست ، بیشتر بدانید
سایت بدون -فصل زمستان سرشار از زیبایی‌ها و تصاویر بکر طبیعت است و کمتر کسی است که از زیبایی‌های این فصل لذت نبرد. با این حال و با وجود تمام این زیبایی‌ها، زمستان برای بیشتر افراد کهنسال آنچنان که باید، لذتبخش نیست. سرما، کوتاه بودن روزها، بارندگی‌ها، لغزنده بودن معابر و در چند سال اخیر آلودگی بیش از حد هوای کلانشهرها باعث می‌شود سالمندان کمتر از خانه بیرون بیایند و بیشتر وقت خود را در چهاردیواری‌های تنگ شهری سپری کنند.
اخبار روزهای زمستانی که یک خط در میان در مورد وضعیت آلودگی هوا هشدار
می‌دهند و مدام از سالمندان به عنوان گروه‌های در معرض خطر یاد می‌کنند، به
کابوسی برای مردان و زنان مسن تبدیل شده‌اند. افرادی که در فصول دیگر سال
لااقل با پیاده‌روی‌های روزانه و حتی چند دقیقه‌ای بیرون از خانه و
گپ‌وگفت‌های گروه همسالان خود در پارک‌ها، خود را از نظر جسمی و روانی در
شرایط مطلوب نگه می‌داشتند، حالا باید تمام وقت خود را در آپارتمان‌های
چند ۱۰ متری سپری کنند؛ روندی که نوعی انزوا را برای این گروه در پی دارد،
می‌تواند در صورت بی‌توجهی، مقدمات افسردگی‌های مقطعی و حتی دائم را برای
آنها فراهم کند.
زمستان هر سال با همه خوبی‌ها و بدی‌هایش بالاخره سپری می‌شود ولی آیا
آثار منفی و پیامدهای آن در سالمندان نیز به همین سادگی گذراست؟ آیا
راه‌حلی برای خوب سپری شدن روزهای سرد و آلوده شهرها برای سالمندان وجود
دارد؟
دکتر
حسین ابراهیمی‌مقدم، روان‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، در
مورد آمار ابتلا به اختلال افسردگی در فصل زمستان می‌گوید: «آمارهای جهانی
به‌خصوص کشورهای اروپایی با ایران تفاوت عمده‌ای دارد که این تفاوت‌ها
ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی گوناگونی دارند. اگرچه هوای ابری، بارش‌ها و
کاهش تابش نور خورشید در بسیاری از کشورها زمینه‌های ابتلا به اختلال
افسردگی فصلی را فراهم می‌آورد، ولی در کشور ما به دلیل اقلیم گرم کشور
همواره بارش نشانه نعمت و انگیزه شادی بوده و حتی می‌بینیم مردم بارش اولین
باران یا برف زمستانی را به هم تبریک می‌گویند. به همین دلیل آمار
افسردگی‌های فصل زمستان کمتر از آمار کشورهای اروپایی است.»
البته بارش باران و برف تنها مشکل سالمندان ایرانی در فصول سرد سال نیست.
وقتی کمترین بارش‌ها می‌تواند باعث آب‌گرفتگی معابر و غیرقابل‌تردد شدن
بسیاری از مسیرها شود، وقتی مناسب‌ساز نشدن محل رفت و آمد سالمندان باعث
سختی تردد آنها می‌شود و وقتی در بیشتر روزهای سرد سال، هوای کلانشهرها در
وضعیت ناسالم و هشدار است، دیگر نمی‌توان فقط سرما و بارش‌های زمستانی را
ملاک ابتلا به افسردگی سالمندان در فصل زمستان دانست. دکتر ابراهیمی‌مقدم
در این‌باره می‌گوید: «یکی از عوامل مهم سلامت جسمی و روانی سالمندان، حضور
در محیط‌های اجتماعی و ارتباط با افراد مختلف و همسالان است. آلودگی هوا و
سختی رفت‌وآمد در فصل زمستان باعث می‌شود افراد سالمند، برای حفظ سلامت
جسمی خود بیشتر زمان روز را در خانه بمانند که این مساله باعث کاهش سلامت
روانی آنها می‌شود. مشکلی که شاید آثار آن حتی بعد از پایان فصول سرد سال
در آنها باقی بماند.»
چه باید کرد؟
دکتر ابراهیمی‌مقدم با تاکید بر تلاش برای حفظ سلامت روانی سالمندان
خاطرنشان می‌کند: «با این شرایط در خانه ماندن سالمندان در فصل زمستان
اجتناب‌ناپذیر است، بنابراین خود فرد سالمند و اطرافیان او باید بکوشند
شرایط ایده‌آل را در محیط خانه فراهم کنند. ارتباط‌های سالم و حقیقی در
محیط خانه، مشارکت در کارهای منزل، مطالعه، حضور در مراسم ملی و مذهبی و
جشن‌ها، پرورش گیاهان آپارتمانی و کارهایی از این قبیل می‌تواند تا حد
زیادی سلامت روانی فرد سالمند را در محیط خانه فراهم آورد؛ مخصوصا با توجه
به اینکه سرمای زمستان باعث می‌شود امکان حضور سالمندان در محیط بیرون از
خانه کمتر شود.»
روابط اجتماعی
سالمندانی که در شرایط عادی با محیط بیرون از منزل ارتباط دارند و
روابط اجتماعی خود را حفظ می‌کنند، در فصل زمستان و با کم‌شدن ترددهای
بیرون از منزل، این کمبود را در کارهای روزمره خود حس می‌کنند. در این
موارد می‌توان به جای ارتباط‌های بیرون از منزل، جمع‌های خانوادگی را بیش
از پیشمورد توجه قرار داد. به غیر از این، می‌توان جمع‌های دوره‌ای در منزل
برگزار کرد تا سالمند با دوستان خود و افرادی که با آنها احساس نزدیکی
بیشتری دارد، کنار هم جمع شوند. در واقع، حضور در گروه همسالان همان‌طور که
برای نوجوانان اهمیت دارد، می‌تواند کیفیت زندگی را در سالمندان نیز
افزایش دهد.
مطالعه
مطالعه همواره یکی از راه‌های توصیه‌شده برای حفظ سلامت روانی در همه
رده‌های سنی است و این کار برای سالمندان که در ماه‌های سرد سال بیرون از
رفتن از منزل برای آنها مشکل است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. انتخاب کتاب
دلخواه معمولا از فردی به فرد دیگر متفاوت است و هر فرد با توجه به تخصص و
علاقه خود اولویت‌هایی برای مطالعه کتاب دارد. البته چارچوب‌های کلی‌ای در
این زمینه نیز وجود دارد. دکتر پرویز رزاقی، روان‌شناس و مدرس دانشگاه در
این مورد می‌گوید: «معمولا کتاب‌هایی برای سالمند مفید تلقی می‌شوند که حس
اعتماد به نفس را در او افزایش دهند و ذهن او را به سوی موفقیت معطوف
کنند. همین‌طور کتاب‌هایی که جنبه معنوی زندگی را مورد توجه قرار دهند و
احساسات مثبت را در او برانگیزند.»
پرورش گیاهان آپارتمانی
یکی از کارهایی که همواره برای حفظ روحیه سالمندان و افزایش سلامت
روانی آنها مورد توجه روان‌شناسان و روان‌پزشکان بوده و هست، انس و الفت
آنها با گیاهان و طبیعت است. از کارهایی که افراد سالمند در روزهای زمستانی
سال در خانه می‌توانند به آن توجه کنند، پرورش و رسیدگی به گیاهان
آپارتمانی است. پرورش گیاهان آپارتمانی علاوه بر ایجاد حس مسئولیت و مفید
بودن در سالمندان، آنها را کنار موجود زنده‌ای قرار می‌دهد که همواره در
حال رشد است و مشاهده این تولد‌های لحظه به لحظه و رشد مداوم گیاه، افکار
مثبت فراوانی را در ذهن فرد ایجاد می‌کند.
البته توجه به ۲ نکته در انتخاب گیاهان موردنظر برای سالمند اهمیت دارد؛
اول اینکه برای این کار بهتر است از گیاهانی استفاده کنیم که نگهداری آنها
نیازمند مهارت‌های خاص نباشد؛ در غیر این صورت، ممکن است گیاه پژمرده یا
خشک شود که تاثیر آن کاملا برعکس آن چیزی است که مورد نظر ما بوده است.
گیاهان خانواده آگلونما، پوتوس، کلروفیتوم و سانسی وریا به دلیل مقاومت در
برابر تغییرات محیطی می‌توانند در اولویت انتخاب‌های ما قرار بگیرند. ثانیا
اینکه بهتر است از گیاهانی استفاده کنیم که فصل گل‌دهی آنها زمستان است تا
به این شکل حس رشد و شکوفایی را بیشتر در ذهن سالمند ایجاد کنیم.
همراهی با کودکان
یکی از بهترین سرگرمی‌هایی که سالمندان در منزل می‌توانند با آن زمان
خود را با شادی سپری کنند همنشینی با نوه‌ها و کودکان است. البته باید توجه
داشت همنشینی و نگهداری از کودکان توسط سالمند، نباید جنبه اجبار و رنگ یک
مسئولیت به خود بگیرد و سالمند باید آن را مانند یک همنشینی نشاط‌آور
بداند. به غیر از موارد یادشده کارهای دیگری نیز هستند که برای فصول سرد
سال می‌توان آنها را به سالمندان پیشنهاد کرد. کارهایی مثل حضور در
کانون‌های بازنشستگی و کانون‌های سالمندان که در فرهنگسراها و خانه‌های
فرهنگ مشغول به فعالیت هستند، می‌توانند محیط نشاط‌آوری را برای این قشر
فراهم آورند. البته این پیشنهادها زمانی می‌تواند بیشتر مورد توجه قرار
گیرد که وسیله رفت و آمد، مناسب‌سازی معابر و کیفیت هوا به حد قابل‌قبولی
برسد.
پیمان صفردوست
