سایه یک رسوایی قدیمی روی برنده آلمانی جایزه نوبل ادبیات /هانتکه حامی قدیمی صرب های قاتل

سایت بدون – هیأت داوران آکادمی نوبل ادبیات بعد از انتقادها و حاشیه‌های بسیاری که در سال‌های گذشته پشت سر گذاشتند بالاخره اولگا توکارچوک و پیتر هانتکه را به عنوان برگزیدگان دو سال اخیر معرفی کردند؛ حاشیه‌هایی مثل انتخاب باب دیلن به عنوان برنده نوبل ادبیات و بحران جنسی‌ای که سال گذشته گریبانگیر گردانندگان اصلی جایزه شد. بعد از این رسوایی برخی از اعضای آکادمی استعفا کردند و اهدای جایزه سال گذشته هم به امسال موکول شد.

سایه سنگین یک رسوایی
نوبل ادبیات معمولاً به دلیل انتخاب‌های سیاسی هیأت داورانش، نسبت به دیگر جوایز ادبی، با نقدهای بیشتری مواجه می‌شود. نوبل ۲۰۱۶ در حالی بعد از فراز و نشیب‌های بسیار در دستان باب دیلن قرار گرفت که حتی خود او در ابتدا از قبول جایزه سرباز زد. اهالی ادبیات منکر جایگاه او نبودند، اما از این گلایه داشتند که چرا این جایزه ادبی باید در دستان مردی قرار بگیرد که چهره‌ای شناخته‌شده در عرصه موسیقی دارد و نه ادبیات. بگذریم خود دیلن هم وقتی با تأخیر جایزه را قبول کرد، گفت وقتی خبر برگزیده شدنش را شنیده زبانش بند آمده است! سال ۲۰۱۷ اعضای آکادمی نوبل برای انتخاب کازوئو ایشی‌گورو، نویسنده ژاپنی‌تبار ساکن انگلستان، دوره آرام‌تری را پشت سر گذاشتند. هرچند این آرامش هم دیری نپایید و سال گذشته ماجرای رسوایی‌های اخلاقی متأثر از جنبش «MeToo» به آکادمی نوبل هم رسید و به شکایت از ژان‌کلود آرنو -همسر یکی از اعضای اصلی پیشین آکادمی نوبل- منجر شد. نکته جالب این ماجرا جایی بود که حتی از یکی از اعضای خاندان سلطنتی سوئد هم به‌عنوان یکی از زنان قربانی این چهره مشهور فرانسوی نام برده شد.
حمایتی که هنوز هانتکه را رها نکرده است
حاشیه‌های این سال‌های نوبل ادبیات این انتظار را ایجاد کرده بود که آکادمی امسال انتخاب هوشمندانه‌تری بکند. اما به‌محض اعلام اسامی اولگا توکارچوک و پیتر هانتکه به عنوان برگزیدگان سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ دوباره انتقادهایی متوجه این آکادمی شد. این گلایه‌ها بیشتر به انتخاب هانتکه برمی‌گشت؛ نویسنده اتریشی ساکن فرانسه که پیشتر در خلال جنگ‌های یوگسلاوی از نسل‌کشی «سربرنیتسا»  از سوی صرب ها حمایت کرده و همان زمان با انتقادهای متعددی از سوی اهالی ادبیات روبه‌رو شده بود. منتقدان بحثی بر سر جایگاه ادبی این نویسنده آلمانی‌زبان ندارند اما هنوز سخنرانی‌اش را در سال ۲۰۰۶ در مراسم درگذشت اسلوبودان میلوشویچ، جنایتکار جنگی صرب، فراموش نکرده‌اند. انتقاداتی که این حمایت به دنبال داشت تا جایی پیش رفت که منجر به خط خوردن نام هانتکه به‌دلیل مواضع سیاسی‌اش از برگزیدگان احتمالی جایزه «هاینریش هینه» شد. حتی گذشت چند سال هم تأثیری در بهبود چهره جهانی این نویسنده نداشت؛ تاجایی‌ که سال ۲۰۱۴، به محض اعلام نام او به عنوان برگزیده جایزه «ایبسن» هم اعتراضاتی شکل گرفت. با این حال همچنان از هانتکه ۷۶ ساله به‌عنوان یکی از چهره‌های شاخص ادبیات آلمانی یاد می‌شود. «زن چپ دست»، «ویکتور مقدس»، «بازی پرسش»، «سرزمین کلمه» و «دن‌خوان از زبان دن‌خوان» از معروف‌ترین آثار هانتکه در سال‌های اخیر به شمار می‌آیند. «‌زن ‌چپ‌دست»، «ترس‌ دروازه‌ بان از ضربه‌ پنالتی»، «کاسپار» و «محاکمه» هم از جمله آثار اوست که به فارسی ترجمه شده‌اند. اما برخلاف انتخاب پیتر هانتکه به نظر می‌رسد اولگا توکارچوک هیچ حاشیه‌ای برای برگزار‌کنندگان این جایزه ادبی به دنبال نداشته باشد. گویا اعضای این آکادمی بعد از رسوایی جنسی سال گذشته با این انتخاب به دنبال بازگرداندن بخشی از اعتماد از دست رفته اهالی ادبیات و مردم به‌خصوص زنان به خود بوده‌اند. «توکارچوک» پانزدهمین زنی‌ است که موفق به دریافت جایزه‌ای شده که بارها به مردمحور بودن متهم شده است. پیش‌تر رئیس آکادمی گفته بوده این نهاد با حذف نگرش‌های «مردمحور» و همچنین «اروپامحور» درصدد کسب دوباره جایگاه خود برآمده است.
 با وجود آنکه توکارچوک به اندازه هانتکه در معرفی به مخاطبان فارسی‌زبان خوش‌شانس نبوده، اما این نویسنده لهستانی از جمله چهره‌های شاخص جهانی ادبیات است. از توکارچوک پیش از این برای رمان «پروازها» با اعطای جوایز جشنواره بین‌المللی ادبیات ویله‌نیتسا و جایزه جهانی «من بوکر» تجلیل شده است. این نویسنده ۵۷ ساله در آثار خود با نگاهی فراجنسیتی به مسائل و مصائبی می‌پردازد که انسان امروز به آن مبتلاست. البته فارغ از انتقاد‌هایی که به شخصیت هانتکه وارد شده این ویژگی را در آثار او هم می‌توان دنبال کرد.